آی‌تی‌ایران- انجمن تجارت الکترونیک تهران در گزارشی به بررسی تخصصی اختلال‌ها، محدودیت‌ها و سرعت اینترنت در کشور پرداخته و با توجه به داده‌های به دست آمده، ایران را به عنوان قهرمان بی‌کیفیت‌ترین اینترنت جهان معرفی کرده است.
طبق این گزارش کیفیت اینترنت در ایران در وضعیت «بحرانی» قرار دارد. اینترنت در ایران پراختلال، محدود و کند گزارش شده است. به بیان دقیق‌تر در بین ۱۰۰ کشور جهان با بیشترین تولید ناخالص ملی، ایران پس از میانمار دومین اینترنت پر اختلال، پس از چین دومین اینترنت محدود جهان و جزو ۵ اینترنت کند جهان است.
گزارش تجارت الکترونیک تهران پس از آن منتشر شد که اوایل تیر ماه، رئیس جمهوری در جلسه شورای عالی فضای مجازی، مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را مامور بررسی کندی اینترنت کرد. همان زمان انجمن تجارت الکترونیک در نامه‌ای سرگشاده به رئیس جمهوری، اعلام کرد که به زودی گزارشی از وضعیت اینترنت در ایران را تهیه خواهد کرد. همچنین این انجمن اعلام کرد که پیشنهاد‌ها و راهکارهای عملی بخش خصوصی برای کمک به دولت در این حوزه نیز ارائه خواهد شد.
مشکل اصلی اختلال‌های اینترنت کجاست؟
انجمن تجارت الکترونیک تهران اعلام کرده برای نمایش اختلال در اینترنت ایران از سه منبع اطلاعات خود را راستیآزمایی کرده است یعنی داده‌های OONI، رادار آروان کلاد و بررسی‌های موردی.
این گزارش اعلام کرده که در شرایط فعلی، مشکل اصلی اینترنت در ایران اختلال‌های گسترده و دائمی آن روی تقریبا تمام آی‌پی‌ها و وب‌سایت‌های سراسر جهان است. در واقع به جای آنکه یک لیست سیاه (blacklist) برای وب‌سایت‌های غیر مجاز مشخص شده باشد، وب‌سایت‌ها و آدرس‌های آی‌پی به ۳ دسته تقسیم شده‌اند:
۱- دامنه‌ها و آی‌پی‌های که فیلتر شده‌اند – Blacklist
۲- دامنه‌ها و آی‌پی‌هایی که به صورت موردی مجاز شده‌اند- Whitelist
۳- سایر دامنه‌ها و آی‌پی‌ها که تقریبا تمام اینترنت را شامل می‌شوند و با اختلال عمدی مواجه‌اند- Greylist
بررسی‌های انجمن تجارت الکترونیک روی دامنه‌ها و آی‌پی‌های لیست خاکستری که اکثریت اینترنت را شامل می‌شوند، نشان داده که تجهیزات حاکمیتی با ایجاد اختلال عمدی باعث می‌شوند تا ۵۰ درصد داده‌های ارسالی به این مقاصد با مشکل مواجه شوند. به باور این انجمن، این موضوع دلیل اصلی محسوس و مورد اعتراض شدید این روزهای کاربران در استفاده از اینترنت است.
انجمن تجارت الکترونیک تهران برای مقایسه ایران با سایر کشورها و گسترده کردن آزمایش‌های خو، براساس اطلاعات OONI، اختلال‌های ۱۰۰ دامنه منتخب در ۱۰۰ کشور مختلف جهان را مورد بررسی قرار داده است. این انجمن وب‌سایت‌هایی که در طول یک ماه بیشتر از ۱۰ درصد اختلال داشتند را اندازه‌گیری کرده و نتیجه آن شد که ایران پس از میانمار بیشترین اختلال را نشان داده است.
همچنین طبق این گزارش در ایران علاوه بر ۴۵ وب‌سایتی که حداقل در ۵۰ درصد موارد دردسترس نبودند، ۱۳ وب‌سایت اختلالی بین ۱۰ تا ۵۰ درصدی را نشان داده است.
این انجمن اعلام کرده که برای افزایش نمونه آماری نیاز به کاهش تعداد کشورها داشته است، در نهایت توانسته ۳۰۰ وب‌سایت را در ۵۰ کشور برتر جهان از نظر GDP بررسی کند، که در نهایت بازهم ایران با ۳۳.۳ درصد (۳۰۰/۱۰۰ وب‌سایت) فیلترینگ و ۱۸ درصد (۳۰۰/۴۵) اختلال در صدر جدول پراختلال‌ترین اینترنت جهان قرار گرفته است.
این انجمن در گزارش خود تاکید کرده که وجود اختلال به کاربران ضرر مالی می‌زند، چرا که بر اساس اطلاعات یافت شده، مردم ماهیانه در حال پرداخت هزاران میلیارد تومان پول برای اختلالی هستند که به آنها تحمیل شده و موجب شده تا بخاطر Retransmissionهای زیاد، بسته‌های اینترنتی خیلی زودتر از موعد تمام شوند.
به گفته انجمن تجارت الکترونیک تهران، دلیل اصلی این اختلال‌ها، سیاست جدید و غلط فیلترینگ هوشمند اجرا شده توسطه وزارت ارتباطات ( شرکت ارتباطات زیرساخت- کمیته صیانت) است که اختلال‌های همگانی و گسترده‌ای برای اکثر وب‌سایت‌ها و آی‌پی‌های جهان به وجود آورده است. در واقع در حال حاضر هر نوع ترافیک اینترنتی در صورتی که به صورت موردی و از سمت نهادهای متولی مجاز ( Whitelist) نشده باشد به صورت خودکار دچار اختلال می‌شود.
فیلترینگ افسار گسیخته
در بخش دیگر این گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران، وضعیت فیلترینگ در کشور را نیز با کمک راستیآزمایی از ۴ منبع مستقل یعنی داده‌های OONI، گزارش Freedom House، داده‌های Similar Web و داده‌های Surfshark مورد بررسی قرار داده است.
در بررسی انجام شده در این زمینه بین ۱۰۰ وب‌سایت برتر جهان ( انتخاب شده به ترتیب رتبه Similar Web بیش از ۳۳ درصد از آنها در ایران غیرقابل دسترسی یعنی فیلتراند. این میزان در ۲۰۰ سایت برتر نیز به همین نسبت است.
در بررسی انجام شده براساس داده‌های OONI در دو نمونه‌گیری با ۱۰۰ و ۳۰۰ وب‌سایت مختلف در بین ۱۰۰ کشور مختلف جهان، ایران پس از چین با ۵۰ درصد وب‌سایت فیلتر شده، با فیلترینگ ۴۵ درصد از وب‌سایت‌ها، محدودترین اینترنت جهان را دارد. مصر، روسیه و عمان به ترتیب سومین تا پنجمین اینترنت محدود جهان را دارند.
طبق این گزارش اگرچه وب‌سایت‌های پورنوگرافی در کره جنوبی، ترکیه و مالزی هم به صورت عمومی فیلتر است، اما فیلترینگ افسارگسیخته، بی‌دلیل و حتی فیلترینگ بی‌شمار وب‌سایت‌ها، بدون پشتوانه قانونی باعث محدودیت گسترده در اینترنت ایران شده است.
براساس داده‌های این گزارش، ایران، چین و ترکمنستان تنها کشورهایی در بین ۱۰۰ کشور برتر جهان هستند که هر ۶ شبکه اجتماعی پر استفاده جهان را مسدود کرده‌اند.
گسترش این محدودیت‌ها هم به حدی رسیده که استفاده از اینترنت بدون فیلترشکن عملا غیرممکن است.
این انجمن همچنین به موضوع فیلتر کردن سایت‌های داخلی برای کاربران خارجی اشاره و اعلام کرده از بین ۱۰۰ وب سایت برتر دولتی، ۵۷ سایت از خارج کشور در دسترس نیستند. اعلام شده وزارت ارتباطات پیشتاز این رفتار بوده و تمامی وب‌سایت‌های زیرمجموعه این وزارت از خارج کشور در دسترس نیستند.
این انجمن دلیل این شرایط را هم سیاست‌های کلان کشور و تصمیمهای غیرمتمرکز اتخاذ شده توسط دادستانی و نهاد قضایی، کمیسیون تعیین مصادیق مجرمانه، شورای عالی امنیت ملی کشور و در نهایت تصمیمهای غیر شفاف اتخاذ شده توسط برخی از نهادهای امنیتی اعلام کرده است.
سرعت اینترنت ایران هم‌ردیف سودان، کامرون و کوبا
موضوع دیگری که در گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران مورد توجه قرار گرفته است، وضعیت سرعت اینترنت در کشور است. برای راست‌آزمایی این بخش نیز از ۴ منبع مستقل یعنی داده‌های کلادفلر، داده‌های meter.net و داده‌های دو FCP ایرانی استفاده شده است.
براساس اطلاعات رادار کلادفلر و راست‌آزمایی آن با پایگاه meter.net میانگین سرعت اینترنت در ایران 4Mbps با تاخیر میانگین 145ms است. از این نظر در دنیا از نظر سرعت ایران در رتبه ۱۰۰/۹۷ و از نظر تاخیر رتبه ۱۰۰/۹۶ را داراست. در این رتبه‌بندی فقط کشور سودان ( 3/4Mbps)، کامرون (۳Mbps) و کوبا ( (2/3Mbps از نظر سرعت از ایران وضعیت بدتری دارند.
نگاهی به کشورهای هم گروه ایران در آسیا نشان می‌دهد بین رشد اقتصادی و رشد شاخص‌های فناوری دیجیتال از جمله شاخص‌های کیفیت و سرعت اینترنت همبستگی وجود دارد. میانگین سرعت در ترکیه ۱۲Mbps، مالزی ۲۲Mbps، امارات ۲۶Mbps و کره جنوبی ۶۰Mbps است.
در ادامه گزارش انجمن تجارت الکترونیک دلیل اصلی سرعت پایین اینترنت در ایران را هم بازگو کرده است. به باور این انجمن چندین دلیل از جمله عملکرد ضعیف و ناکارآمدی شرکت مخابرات ایران در لایه Access، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های تلکام، روند کند توسعه 5G و فیبرنوری و در نهایت عملکرد ضعیف و ناکارآمد شرکت ارتباطات زیرساخت در لایه Core باعث کاهش سرعت اینترنت در ایران شده است.
این انجمن تاکید کرده که بدون هیچ تغییری در لایه Access و ارتباطات و فقط با انجام اصلاح در لایه Core سرعت اینترنت در ایران تا ۸ برابر در اینترنت همراه و تا ۳ برابر در اینترنت ثابت قابل افزایش است.
در نهایت انجمن با بررسی این موارد اعلام کرده که ایران را باید با در اختیار داشتن ۲ نایب قهرمانی و یک دیپلم افتخار و با -۲۹۴ امتیاز، قهرمان اینترنت بی‌کیفیت در جهان دانست. به گفته این انجمن حتی در میانمار با بیشترین اختلال اینترنتی، فقط ۱ درصد وب‌سایت‌ها فیلتر هستند و میانگین سرعت اینترنت در میانمار ۸.۸Mbps یعنی دوبرابر ایران و میانگین تاخیر آن ۶۹ms و بسیار کمتر از ایران است.
راهکار و راه نجات چیست؟
انجمن تجارت الکترونیک تهران همانطور که در نامه خود به رئیس جمهوری وعده داده بود علاوه بر تهیه گزارش از وضعیت اینترنت در ایران، راهکارهای برون رفت از بحرانی که اینترنت کشور در آن قرار گرفته را نیز اعلام کرده است.
به باور انجمن، نور انداختن روی یک بحران و کمی کردن مشکل، بخش مهمی از راهکار است و انجمن تلاش کرده با تهیه این گزارش این نور را روی بحران اینترنت ایران بتاباند. در نهایت به صورت خلاصه انجمان سه گروه اقدام‌های آنی، کوتاه مدت و میان‌مدت را برای خارج شدن از بحران اینترنت در کشور پیشنهاد داده است.
در راهکار اقدام‌های آنی که برای آن زمان ۱ تا ۳ ماه در نظر گرفته شده انجمن خواسته تا از اختلال در اینترنت به بهانه مقابله با فیلتر‌شکن‌ها جلوگیری شود. در گام بعدی گزارش شفاف و کمی وزارت ارتباطات از درگاه‌های بین‌الملل و بازگشت سامانههای رصد آنلاین از جمله Tehran-ixp اتفاق بیفتد و در نهایت Iran Access کردن دائمی سامانه‌ها توسط دستگاه‌های دولتی ممنوع شود.
در راهکار اقدامات کوتاه مدت که زمان ۳ تا ۱۲ ماه برای آن در نظر گرفته شده، سه پیشنهاد اصلی ارائه شده است. ابتدا رفع فیلتر سایت‌های عمومی مورد نیاز مردم و بهبود شاخص آزادی اینترنت در ایران، افزایش پهنای باند بین‌الملل و گزارش شفاف آن به مردم و در نهایت ایجاد سامانههای شفافیت در رابطه با سیاست‌های فیلترینگ با امکان استعلام، شکایت و پیگیری رفع فیلتر آی‌پی‌ها و دامنه‌ها.
اما اقدامات میان مدتی که انجمن پیشنهاد داد و برای آن زمان ۱۲ تا ۳۶ ماه در نظر گرفته شامل موارد گوناگونی است. از جمله این اقدامات رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت و ایجاد مجوز واردات اینترنت توسط بخش خصوصی است. سرمایه‌گذاری در گسترش فیبرنوری و توسعه ارتباطات ثابت اقدام میان مدت دیگری است که انجمن مطرح کرده است. سرمایه‌گذاری در گسترش ارتباطات 5G و ایجاد منافع مشترک بین‌المللی و روابط پایدار با شرکت‌های بین‌المللی حوزه فناوری با حضور حداکثری بخش خصوصی نیز از دیگر اقدامات میان مدتی است که انجمن تجارت الکترونیک تهران خواستار انجام آن شده است.
برای دریافت فایل کامل گزارش از این لینک استفاده کنید.
وضعیت اینترنت ایران رو به بدتر شدن