روزگار ِ غریب استارتاپ‌ها در سال ۹۸
سرمایه‌گذاری، ادغام، تعطیلی، پلمب، فیلترینگ، تملک، کرونا، تعدیل، جریمه و همه آنچه بر سر استارتاپ‌ها آمد
استارتاپهای ایرانی سال 98 را چگونه گذراندند؟ سال 98، سالی که با ویرانی سیل آغاز شد، با سقوط ادامه یافت و با قرنطینه‌های خودخواسته مردم و برخی کسب و کارها و جدال با مرگ رو به پایان است. امسال برای ایران سال سخت و پر چالشی بود. همه ما از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این سال بیش از آنکه در فراز باشیم در نشیب بودیم و سخت پیش رفتیم. در بخش اقتصادی، استارتاپ‌ها به واسطه نوپا بودن بیش از دیگران متحمل سختی شدند. برخی از آنها تعطیل شدند برخی ادغام شدند و برخی با تعدیل نیرو خود را سرپا نگه داشتند. تعدادی هم با چشم امید به آینده تلاش می‌کنم همچنان به راه خود ادامه دهند.
چهره واقعی و دور از پیش‌بینی‌های اکوسیستم استارتاپی امروز بسیاری از ما را نگران کرده است. در حالی که بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی ابتدای سال 98 گمان می‌کردند روزهای طلایی استارتاپ‌ها در راه است، سرنوشت تلنگری به دومینوی استارتاپ‌ها زد تا اتفاقات ما را به این روزها برسانند.
این گزارش مرور کوتاهی بر روزگار استارتاپ‌ها در سال 98 است.
تعطیلی، پلمب، فیلترینگ
سال 98، سال تعطیلی بامیلو بود. این استارتاپ که بسیاری فکر می‌کردیم رقیبی برای دیجی‌کالا شود،در آخرین روزهای سال ۹۷ تعطیل شد.
علاوه بر بامیلو، دونیت که یک پلتفرم جمع‌سپاری مالی بود نیز امسال به کار خود پایان داد.
بحران شیوع ویروس کرونا آخرین ضربه به چلیوری بود. این استارتاپ ۲۶ اسفند ماه تعطیل شد. در بیانیه‌ای که علیرضا صادقیان در توییتر درباره این تعطیلی منتشر کرد آمده که میزان سفارشهای آنلاین چیلیوری تا ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده ضمن اینکه مذاکره برای جذب سرمایه جدید به بعد از بحران کرونا موکول شده است.
چیلیوری در بیانیه توقف فعالیتش اعلام کرد که میزان سفارشهای کاربران در روزهای کرونا 70 درصد کاهش داشته است
شهرداری تهران در اسفند ماه سال 98 که به عنوان ترسناک‌ترین ماه به خاطر شیوع کرونا در ایران در تاریخ ثبت خواهد شد، بیکار نبود. خبر پلمب ساختمان اسپید و شنوتو در این ماه را باید در فهرست خبرهای بد ثبت کرد.
فیلتر شدن سرویس گروه تجاری لک لک در پاییز به درخواست اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی و به دلیل عدم عضویت در این اتحادیه نیز از خبرهای عجیب سال 98 بود.
از استارتاپهای دیگری که در سال 98 اسیر فیلترینگ شدند می‌توان به رایچت اشاره کرد که یک پلتفرم گفتگوی آنلاین و ارتباط با مشتریان است.
ادغام، سرمایه‌گذاری، تملک
ادغام تخفیفان و نت‌برگ بالاخره امسال نهایی شد. پس از یک دوره رقابت ِ داغ، تخفیفان و نت‌برگ امسال با هم ادغام شدند. نازنین دانشور مدیرعامل تخفیفان در جلسه مطبوعاتی که برای اعلام این خبر برگزار شد گفت که دو شرکت در طول سالهای رقابت فقط ۱۸ درصد کاربر مشترک داشتند و در سال ۹۸ این میزان به ۹ درصد رسیده بود.
هر چند چلیوری حالا دیگر به کار خود پایان داده اما ادغام ریحون در چلیوری در اوایل دی ماه باعث ایجاد امیدواری برای ادامه حیات این دو مجموعه شده بود.
صبا ایده نیز در بهمن‌ماه اعلام کرد 20 درصد از سهام فلایتیو را خریده است؛ استارتاپی که تا پیش از بحران شیوع کرونا انتظار می‌رفت بتواند تبدیل به یکی از قدرتمندان حوزه گردشگری آنلاین شود.
صبا ایده چند سرمایه‌گذاری خوب دیگر هم در سال 98 انجام داد: از جمله خرید کامل سینما تیکت. به این ترتیب صبا ایده با داشتن آپارات، فیلیمو و سینماتیکت باید منتظر روزهای خوبی باشد.
در روزهای سخت اسفند خبر سرمایه‌گذاری اسمارت‌آپ ونچرز بر روی استارتاپ دکتر ساینا خبر خوبی بود.
سرمایه‌گذاری زرین‌پال در دو استارتاپ امین کارت و امتیاز نیز از خبرهای خوب اواخر سال 98 بود. این سرمایه‌گذاری که اولین تجربه زرین‌پال است با هدف رفع نیازهای موجود در بازار انجام شده است.
پایان تابستان دیوار تمام سهام آی هوم را خرید.
شرکت حمل و نقل بوتان ران که در صنعت حمل و نقل کشور نامی شناخته شده است نیز در استارتاپ آسان‌بار سرمایه‌گذاری 7 میلیاردی کرد. گفته می‌شود این معامله از طریق آورده نقدی و با هدف در اختیار گرفتن سهام مدیریتی شرکت آسان بار انجام شده است. از دیگر سهام‌داران استارتاپ آسان‌بار می‌توان به شرکت رهنما ونچرز اشاره کرد.
کاپ بحران به اسنپ
به گمان من سردمدار بحران‌های سال 98، اسنپ بود. ماجرای برخورد راننده اسنپ با یکی از مسافرانش که موجب اعتراض کاربران در رسانه‌های اجتماعی شده بود، پس از آن انتشار عکس مسافر و مادرش در کنار راننده به بهانه آشتی آنها و حواشی آن منجر به راه‌اندازی چالش تحریم اسنپ شد که در مقطعی مسافرانش را کاهش داد.
کابوس بزرگ، قطعی اینترنت
هیچ بحرانی به اندازه ده روز قطعی اینترنت برای کاربران و کسب و کارها در ایران بزرگ‌تر نبود. در پی اعتراضات آبان ماه نسبت به گران شدن بنزین، دسترسی به اینترنت در کشور برای ده روز قطع بود که به کسب و کارها آسیب جدی وارد کرد. اعلام شد خسارات مالی کلی وارده به کسب‌وکارها در اثر قطعی اینترنت تا کنون حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شد. با این حال شاید خسارت ناشی از ناامیدی بیشتر از خسارت مادی بوده باشد.
کرونا، ضربه آخر
شیوع ویروس کرونا که منجر به تغییر سبک زندگی مردم و نیز کسب و کارها شد، ضربه آخر سال 98 به اقتصاد کسب و کارها شد. فعالیت برخی از کسب و کارها متوقف شد. برخی با از دست دادن مشتریان خود متحمل زیان شدند. برخی مجبور شدند نیروهای انسانی خود را تعدیل کنند.
در حوزه گردشگری توقف پروازها باعث شد علی‌بابا با کاهش 80 درصدی فروش مواجه شود و 182 نفر نیروی انسانی را تعدیل کرد. فلایتیو نیز 75 درصد از کل فروش خود را از دست داد. الیگشت 80 نفر نیروی انسانی را تعدیل کرد.
کاهش پروازها فروش علی بابا را 80 درصد کاهش داد
در حوزه حمل و نقل الوپیک با کاهش ارسال مرسولات در مدت مشابه نسبت به سال گذشته روبه‌رو شد. مسافران اسنپ کاهش یافت و بسیاری از استارتاپهای ارسال مرسوله با کاهش ارسال مواجه شدند.
کسب و کارهای مرتبط با سفارش غذا و پخت و ارسال غذا عملا راکد شد. در عوض خرید آنلاین کالا رونق پیدا کرد. هر چند خریدهای گروهی کاهش یافت.
کسب و کارهای حوزه رسانه و ویدیو رشد خوبی کردند. VODها برنده بحران بودند. برای مثال فیلیمو اعلام کرد طی ده روز با 74 درصد افزایش تماشای انیمیشن مواجه شدند. بیش از VODها کسب و‌کارهایی که امکان برگزاری رویدادهای آنلاین را دارند گام‌های بزرگی به سمت افزایش مشتری برداشتند. ایسمینار اعلام کرده به طور متوسط فروش روزانه‌اش ۵ برابر شده و طی هفت روز بیش از ۶۰۰۰ کاربر و پرداخت‌کننده جدید داشته است. بنیانگذار این کسب و کار خبر داده فروش و درآمد ایسمینار تا پایان ۱۵ اسفند ۹۸ برابر با کل درآمد بهمن ۹۸ بوده است. رشد روزانه وبینار در ماه اسفند ۱۰ برابر رشد روزانه در ۳ ماه اخیر بوده است.
بحرانی به نام رمز پویا
رمز پویا و تاثیرش بر بسیاری از کسب و کارها را می‌توان به عنوان یک بحران مورد بررسی قرار داد. اجرای این طرح موجب کاهش جرایم شده است اما برخی کسب و کارها مدعی هستند این شکل از اجرا موجب کاهش تراکنش آنها شده است.
جنگ ارزش افزوده
ماجرای ارزش افزوده امسال داغ شد. به واسطه شکایات مردم وزیر ارتباطات کمر همت بست تا به این مساله رسیدگی کند و جلوی خوردن حق الناس را بگیرد. به نظر می‌رسد این جنگ با مصوبه‌ای که سازمان تنظیم مقررات اوایل اسفند ماه ابلاغ کرد به پایان رسیده باشد. بر اساس این مصوبه هر گونه هزینه برای خدمات ارزش افزوده باید از محل اعتبار خدمات ارزش افزوده که مشتری از پیش آن را شارژ کرده است دریافت شود. این مصوبه از نیمه اردیبهشت سال 99 اجرا می‌شود.
فیروزه پلت
گروه مالی فیروزه مهر ماه امسال با رونمایی از فیروزه پلت و برگزاری همایش بزرگی به همین بهانه امید تازه‌ای بین صاحبان استارتاپ‌تاپ‌ها به وجود آورد. برخی از فعالان و کارشناسان معتقدند که فیروزه پلت شاید بتواند آداب تازه‌ای در سرمایه‌گذاری و ادغام استارتاپ‌ها به وجود بیاورد.
تپسی؛ برنده
هرچند تپسی امسال را با خبر نفوذ اینترنتی آغاز کرد اما این شرکت را می‌توان یکی از برنده‌های سال 98 دانست. تیم تپسی در سالی که گذشت نشان داد به دنبال گوش دادن به صحبتهای کاربرانش است از معرفی فیچرهای جدید به کاربران و رانندگان گرفته تا ارسال دسته گل به رقیبش اسنپ نشان داد مسیر رشدش را خوب بلد است . این تلاش منجر به افزایش مسافران تپسی، افزایش اعتماد مسافرانش، سود و در پایان دریافت نشان کارآفرینی امین الاضرب شد.
ابرآروان؛ محبوب
ابرآروانی‌ها امسال محبوب‌تر از سال گذشته بودند؛ خوش فکر، مسوول و پر تلاش. آروانی‌ها رویداد بزرگی را بهمن ماه در هتل اسپیناس پالاس برگزار کردند و در آن اعلام کردند این تیم امسال بزرگترین دیتاسنتر تمام ابری کشور را با سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیارد تومان راه‌اندازی کرده است.
بلد و نشان، پرتلاش
دو استارتاپی که آمدند تا جای ویز و گوگل مپ را در ایران بگیرند تا اندازه‌ای موفق شدند نظر کاربران ایرانی را به خود جلب کنند. توسعه خدمات در این دو برنامه مسیریابی و ارایه خدمات مناسب با شرایط توانسته آنها را در چشم کاربران بنشاند. البته نباید حمایت برخی از مسوولان دولتی را نیز دور از نظر داشت.
آپارات، غول
ایده‌ای که تبدیل به غول شد. گزارشی که همین چند روز اخیر از فعالیت یک ساله آپارات منتشر شده به خوبی نشان دهنده وضعیت این کسب و کار است. هرچند محمدجواد شکوری مقدم، بنیانگذار آپارات امسال به خاطر آنکه یک کاربر یک ویدیوی نامناسب روی آپارات آپلود کرده بود، یک بار بازداشت و بعد با وثیقه 500 میلیون تومانی آزاد شد. در دی ماه هم اتفاق دیگری برای آپارات افتاد و دامنه اینترنتی این شرکت تحت تحریم‌های فناوری قرار گرفت. اما در مجموع روزهای خوب آپارات و صبا ایده در سال 98 بسیار بیشتر از روزهای تلخ بوده است.
روایت غم‌انگیز توانیتو
روایت نیمه اسفند وحید رجبلو از سرمایه‌گذاری بنیاد مستضعفان روی استارتاپ توانیتو، روایت غم‌انگیزی است. انتظار می‌رفت توانیتو با سرمایه‌گذاری بنیاد مستضعفان که مرداد ماه انجام شد، سال را به خوبی به پایان برساند. اما رجبلو اعلام کرد در حالی که قرار بوده این بنیاد یک میلیارد تومان را در دو نوبت به عنوان سرمایه در اختیار توانتیو قرار دهد، توانیتو فقط یک نوبت پول (500 میلیون تومان) دریافت کرده است. پس از پیگیری‌های فراوان بنیاد مستضعفان به صورت رسمی به توانیتو اعلام کرد حاضر به ادامه سرمایه‌گذاری نیست و منصرف شده است.
182 نفر: خداحافظ علی‌بابا
به دنبال شیوع ویروس کرونا و کنسل شدن سفرها یکی پس از دیگری برای مدتی طولانی، همبنیانگذار علی‌بابا در توییترش خبر از تعدیل 182 نفر نیروی انسانی در سال 99 داد. این خبر نشانه روزهای بدی است که در انتظار کسب و کارهای حوزه گردشگری است. تعدیل نیروی علی‌بابا در رسانه‌های اجتماعی موجب انتقاد بسیاری از کاربران شد.
دیجی‌کالا و بی‌تقصیری
دیجی‌کالا به اندازه‌ای روزهای خوب و بد در سال 98 داشته که نه می‌شود به عنوان بد حالان از آن یاد کرد نه خوش حالان. این کسب و کار به اندازه‌ای بزرگ است که هم تعداد انتقادهایش زیاد است هم تعداد گلایه‌مندانش هم راضی‌هایش. آخرین حاشیه‌ای که در سال 98 با آن دست به گریبان شد نیز ماجرای ماسک‌ها بود. ابتدا شبکه ایران کالا ( وابسته به صدا و سیما ) فیلمی از انبار دیجی‌کالا و کشف ۵ میلیون ماسک احتکار شده در آن پخش کرد که این فیلم در بخشهای خبری مختلف تلویزیون پخش و خبر کشف آن در رسانه‌های مختلف پخش شد. دیجی کالا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که هیچ ماسکی احتکار نکرده و تمامی ماسک‌ها فروخته شده و در حال ارسال به خریداران بوده و تعداد ماسکهای ضبط شده طبق صورتجلسه در انبار شرکت ۳۴ هزار عدد بوده است. یک روز بعد مدیرکل تعزیرات اعلام کرد که ۵ میلیون ماسک کشف شده مربوط به دیجی‌کالا نبوده است. بعدا مقامات تعزیرات اعلام کردند که تعداد ماسکهای کشف شده حدود ۵۴ هزار عدد بوده است و رسیدگی به این پرونده ادامه دارد.
بیدود ِ بی جان
پارسال وقتی بیدود راه افتاد بسیاری از ما برای دوچرخه‌سواری هیجان زده شدیم. در روزهای آلوده یکدیگر را تشویق کردیم از بیدود استفاده کنند. انتقادهایی نیز به هزینه‌هایی که دریافت می‌کرد و ودیعه‌اش بود اما کم بود. تا اینکه یک روز صبح شهر بی بیدود شد. تمام دوچرخه‌های بیدود از سطح شهر جمع شد. به نظر می‌رسد آن روز صبح همراه با دوچرخه‌ها، اعتماد کاربران ِ بیدود نیز جمع شد. هر چند بیدود دوباره راه افتاد و توضیح داد دلیل جمع کردن دوچرخه‌هایش طولانی شدن پروسه مذاکره با شهرداری بوده اما این بیدود در پایان سال 98 دیگر آن بیدود اوایل 98 نیست.
رفتن سعید رحمانی از ایران
امسال تغییر مدیرعاملی سرآوا ، مهمترین سرمایه گذار جسورانه استارتاپی ایران، و رفتن سعید رحمانی از ایران باعث حرف و صحبتهای بسیاری در محافل و شبکه‌های اجتماعی شد. در شهریور ماه اعلام شد که علی سمساریلر جایگزین رحمانی شده است. در آبان ماه این شرکت با انتشار اطلاعیه‌ای شایعه انحلال آن را تکذیب کرد و در اسفند ماه این شرکت اعلام کرد هیات مدیره و مدیرعامل جدیدی برای این شرکت انتخاب شده است.
جریمه اسنپ‌فود
ماجرای انحصار همیشه ماجرای تلخی است. اما امسال چلیوری توانست با شکایت از اسنپ‌فود به خاطر تلاش برای ایجاد انحصاری در این بازار پایانی خوش رقم بزند. اسنپ‌فود به خاطر این شکایت از سوی شورای رقابت یک میلیارد ریال جریمه شد. در آخرین روزهای سال خبرهایی از تعدیل نیرو در اسنپ فود منتشر شد.
نگرانی و کشمکش
از داستان کشمکش تاکسی‌رانی و تاکسی‌های اینترنتی و شهرداری که بگذریم، ماجرای دریافت مالیات از تبلیغ کنندگان ایرانی بر بستر گوگل مدتی در بین کسب و کارها ولوله به پا کرد. قرار بود بر اساس این پیشنهاد کسب و کارهای اینترنتی که از سرویس تبلیغات گوگل به نام Google Ads استفاده می‌کنند 50 درصد مبلغ پرداختی‌شان را به عنوان عوارض به دولت بدهند تا صرف سازمان بهزیستی شود. این پیشنهاد به عنوان لایحه در مجلس مطرح شد و در کمیسیون تلفیق مجلس رد شد.
حوادثی که کنار گذاشته شد
ایران در سال 98 متلاطم بود؛ سیل ویرانگر ابتدای سال که البته در پاییز و زمستان باز هم تکرار شد، سقوط هواپیمای اوکراینی که بعد معلوم شد سپاه اشتباهی به آن شلیک کرده، ترور سردار سلیمانی و اتفاقات ریز و درشت دیگر. اتفاقاتی که شاید از نظر اقتصادی تاثیرگذار نبود اما ناامیدی و اندوه بزرگی به مردم ایران تحمیل کرد.
