آخرین روزهای پاییزی تهران زمان تولد اولین رویداد از سلسله رویدادهای «نیم‌دایره» دنیای اقتصاد بود که عصر چهارشنبه گذشته در مرکز همایشهای رایزن برگزار شد. این سلسله رویدادها قرار است نگاهی تحلیلی به پیشران‌های اقتصاد دیجیتال داشته باشد و به همین دلیل با حضور بازیگران اصلی و تاثیرگذار هر حوزه برگزار می‌شوند.
اولین نیم‌دایره اما به موضوع تجارت الکترونیکی، چالش‌ها و پیچ و خم‌های آن اختصاص داشت و فعالان اصلی این عرصه مانند مدیران دیجی‌کالا، معاون شرکت تجارت الکترونیکی ارتباطات فردا، مدیر سابق بامیلو (و بنیانگذار استارت‌آپ پادرو)، مدیر استارت‌آپ مدیسه و سخنگوی اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی در کنار رئیس سازمان فناوری اطلاعات در آن به سخنرانی، بحث و تبادل‌نظر پرداختند. نخستین رویداد نیم‌دایره میزبان حدود ۳۰۰ فعال استارت‌آپی، مدیران شرکت‌های تکنولوژی، نمایندگان مجلس و کارشناسان نهادهای دولتی و فعالان رسانه بود.
اقتصاد دیجیتال، اولویت «دنیای‌اقتصاد»
در سال‌های اخیر رشد و نفوذ تکنولوژی و توسعه ارتباطات مبتنی بر اینترنت در حوزه‌های مختلف، اقتصاد دیجیتال را به بخشی مهم و جدایی‌ناپذیر از اقتصاد کلان تبدیل کرده است. این همان موضوعی است که به گفته «سروش فولادچی» مدیر مرکز همایشهای «دنیای‌اقتصاد»، از ابتدا در سیاست‌گذاری‌های این گروه رسانه‌ای در اولویت قرار گرفت. او به‌عنوان اولین سخنران در این همایش گفت: «مجموعه «دنیای‌اقتصاد» از آغاز کار خود و در کنار توجه به اقتصاد کلان، تمرکز ویژه‌ای روی بحث اقتصاد دیجیتال داشته است. ایجاد صفحات بازار دیجیتال از ابتدای انتشار روزنامه گواه همین موضوع و بخشی از این رویکرد بوده است.» به گفته فولادچی علاوه بر خود روزنامه سیاست‌ها و ظرفیت‌های رسانه‌ای این مجموعه از جمله هفته‌نامه تجارت فردا، سایت اقتصادنیوز، روزنامه فایننشال تریبیون و همین اواخر رسانه اینترنتی «اکوایران» همواره درجهت حمایت از جریان رقابتی آزاد و سالم بین بازیگران اقتصاد اعم از سنتی و مدرن (استارت‌آپ‌ها) بوده است.
به گفته فولادچی این گروه رسانه‌ای در سلسله رویدادهای نیم‌دایره تلاش می‌کند تا میزبان مهم‌ترین فعالان یک عرصه اقتصاد دیجیتال باشد و در قدم اول موضوع «تجارت الکترونیکی» را مدنظر قرار داده است. فولادچی گفت: «به همین دلیل از دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین بازیگران این عرصه دعوت کردیم تا در این رویداد حضور داشته باشند. آنها گزارشی از عملکرد شش ماهه خود آماده کرده بودند که پیشنهاد کردیم آن را در این همایش ارائه کنند. همچنین از سایر بازیگران فعال در این عرصه هم برای سخنرانی و شرکت در میزگرد اصلی رویداد دعوت کردیم و در ادامه هم تلاش می‌کنیم تا در رویدادهای بعدی نیم‌دایره، میزبان دیگر شرکت‌های مهم حوزه‌های مختلف اقتصاد دیجیتال باشیم.»
چالش‌های رشد بازارهای آنلاین در ایران
معاون توسعه و نوآوری شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا، سخنران بعدی این همایش بود تا با ارائه آمارها و گزارش‌های مستند، به بررسی روندهای تجارت الکترونیکی در دنیا و در نهایت بررسی چالش‌ها و چشم‌انداز بازارهای آنلاین در ایران بپردازد. «نیما نامداری» در همان ابتدا با بررسی روند تغییر جایگاه شرکت‌های تکنولوژی در فهرست برترین شرکت‌های دنیا در طول سال‌های گذشته، تاکید کرد که تجارت الکترونیک حالا به بازار مهم و سودآوری تبدیل شده است؛ تا جایی که فهرست ۱۰ شرکت برتر دنیا که در سال‌های گذشته اغلب در اختیار شرکت‌های بزرگ نفتی بود، حالا تغییر کرده و شاهد حضور شرکت‌های بزرگ تکنولوژی در این فهرست هستیم.
او همچنین با بررسی تغییرات ایجاد شده در زنجیره تامین و عرضه کالا و محصولات، به رونق فعالیت بازارگاه‌ها (Market Places) در سال‌های اخیر اشاره کرد و افزود: «براساس آمارها پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ بازارگاه‌ها ۴۰ درصد از بازار خرده‌فروشی آنلاین دنیا را به خودشان اختصاص بدهند. به این ترتیب است که اتحادیه اروپا با ۹/ ۶۰۱ میلیارد دلار، باارزش‌ترین بازار تجارت الکترونیک دنیا در سال ۲۰۱۷ را در اختیار داشته است. اندازه بازار تجارت الکترونیک آمریکا و چین در این سال تقریبا برابر بوده، اما رشد خرده‌فروشی آنلاین در چین بسیار بیشتر بوده است.»
معاون توسعه و نوآوری شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا در ادامه به بررسی چالش‌های پیش روی کسب‌وکارهای دیجیتال در ایران پرداخت و گفت: «هر چند روند تقاضا در ایران مشابه دیگر کشورهای جهان است، اما چالش‌ها و مشکلات اغلب مانع رشد بیشتر کسب‌وکارهای دیجیتال در کشور ما هستند. بانک‌های ما به‌خصوص در زمینه اقتصاد خرد، در تامین منابع مالی مورد نیاز کسب‌وکارهای دیجیتال ضعیف هستند و آنها ناچار به تامین منابع مورد نیازشان از بخش‌های دیگر و حتی از طریق گردش مالی ایجاد شده توسط مردم می‌شوند.
این درحالی است که مشکلات کسب‌وکارهای دیجیتال در ایران به اینجا محدود نشده و تعامل با نهادهای قانونی مانند اداره مالیات و سازمان تامین اجتماعی که همچنان سازوکار سنتی و قدیمی خودشان را دنبال می‌کنند، مشکلات پیچیده و بغرنجی را به همراه دارد.» نامداری در نهایت قدرت خرید مردم را به‌عنوان عاملی مهم و موثر در رشد تجارت الکترونیک برشمرد و افزود: «بررسی آمارهای ارائه شده توسط مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که قدرت خرید مردم از سال ۹۵ تا ۹۷ کاهش معناداری پیدا کرده است و مردم در سال ۹۷ می‌توانستند تنها ۶/ ۹ درصد از درآمدشان را به پس‌انداز یا خریدهایی به جز نیازهای اولیه اختصاص بدهند. سال‌هاست که نرخ تورم ایران دو رقمی است و این موضوع تاثیر مستقیمی روی عملکرد و رشد کسب‌وکارهای دیجیتال می‌گذارد.
چالش‌های توسعه تجارت الکترونیک در ایران
میزگرد تخصصی بررسی پیچ و خم‌های توسعه تجارت الکترونیکی در فضای کسب‌وکارهای ایران، اما مهم‌ترین بخش از این رویداد نیم‌دایره بود که با مدیریت «شهرام شریف» دبیر گروه بازار دیجیتال روزنامه «دنیای‌اقتصاد» و حضور «امیر ناظمی» رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران، «سعید محمدی» بنیانگذار و مدیرعامل دیجی‌کالا، «حامد رضایی» مدیرعامل مدیسه، «پشوتن پورپزشک» بنیانگذار پادرو و مدیرعامل سابق فروشگاه اینترنتی بامیلو و «رضا الفت‌نسب» دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی، برگزار شد. شریف در ابتدا بحث نبود تعریف دقیق تجارت الکترونیک را مطرح کرد و گفت: «درحال‌حاضر تعریف واضحی از تجارت الکترونیک در ایران نداریم. تفاوت آمارهای جهانی ارائه شده از تجارت الکترونیک ایران با واقعیت‌های موجود در این بازار، می‌تواند گمراه‌کننده باشد و چشم‌انداز این بازار را در ابهام قرار بدهد.
درحالی که براساس گزارش آنکتاد، شاخص آمادگی تجارت الکترونیکی ایران در سال ۲۰۱۹ بالاتر از کشورهایی مانند ترکیه است، اما شاهد این هستیم که همزمان سهم خرده‌فروشی آنلاین ما یک تا ۲ درصد کل خرده‌فروشی کشور است که این میزان حتی از نصف متوسط جهانی در کشورهای درحال توسعه هم پایین‌تر است.» امیر ناظمی هم در این باره گفت: «تعریف ما از تجارت الکترونیک بسته به روند تغییرات این صنعت، متغیر بوده است. زمانی که تجارت الکترونیک در ایران مربوط به تراکنش‌های مالی بوده، ما آن را با تراکنش‌های شاپرک می‌سنجیدیم. اما متغیرها و عوامل رشد تجارت الکترونیک در طول زمان تغییر کرده‌اند و حالا مبنای ما خرده‌فروشی از طریق درگاه‌های بانکی است.
با روند رشد تکنولوژی، احتمالا در سال‌های آینده باید تعریف‌مان را بر اساس رشد تکنولوژی‌هایی مانند NFC و کیف پول‌های الکترونیکی، تغییر بدهیم.» در ادامه شریف آمارهای مربوط به آمادگی تجارت الکترونیکی ایران را مطرح کرد و گفت: «آمارهای جهانی آنکتاد نشان می‌دهد که ایران در سال ۲۰۱۹ با هفت رتبه جهش درحال‌حاضر رتبه ۱۵۲ جهان را در اختیار دارد؛ این باعث تعجب است.
درحالی‌که در گزارش موسسه دلویت سهم بازار خرده‌فروشی ما از میان ۲۶ کشور در حال توسعه جهان، تنها ۵ درصد بوده است. با این اوصاف باید ببینیم که در کجای بازار تجارت الکترونیک جهان ایستاده‌ایم؟» سعید محمدی هم آمارهایی در این زمینه ارائه کرد و گفت: «در طول دو سال گذشته ۲۰۰ میلیون دلار سرمایه در حوزه خرده‌فروشی آنلاین ایران جذب شده است که ۱۰۰ میلیون دلار آن به دیجی‌کالا اختصاص داشته است. این درحالی است که به عقیده من باید بین یک تا ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بازار خرده‌فروشی ایران انجام می‌شده است. از طرفی ساختار اقتصادی ایران هم مشکل بزرگ دیگری است.
کسب‌وکارهای اینترنتی تنها در اقتصاد سالم، بازار شفاف و بدون قاچاق می‌توانند رشد کنند.»رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران به بررسی سالانه شاخص‌های آمادگی تجارت الکترونیکی پرداخت و تاکید کرد: «این بررسی‌ها نشان می‌دهد حوزه‌هایی که در آنها با مشکل روبه‌رو هستیم، مشخصا خارج از حوزه اقتصاد کسب‌وکارهای نوظهور است؛ یعنی بخش ICT کنترلی روی آن ندارد و مربوط به ارتباطات جهانی و مواردی مانند حق ثبت اختراع (پتنت) است. این باعث می‌شود که نوآوری و اقتصاد هم نتوانند از محدوده مشخصی بیشتر رشد کند. چالش‌هایی در زمینه نظارت و قانون‌گذاری هم وجود دارد. سال گذشته که رشد اقتصادی ما منفی ۶/ ۴ درصد بوده، صنعت IT ایران رشد ۴/ ۶ درصدی را تجربه کرده است و این به معنای آن است که در اقتصادی که رو به کوچک شدن است، صنعت IT رشد می‌کند. با این اوصاف وقتی از اقتصاد دیجیتال حرف می‌زنیم، حجم مالی گسترده‌ای را باید در نظر بگیریم.» دبیر گروه بازار دیجیتال روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به موضوع سرمایه‌گذاری اشاره کرد و گفت: «میزان سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر در ایران در سال ۹۷ برابر ۳۵۰ میلیارد تومان، یعنی حدود ۳۰ میلیون دلار، بوده است. فکر می‌کنم مجموع تمام شاخص‌ها از زیرساخت گرفته تا فضای اعتمادی که دولت می‌تواند ایجاد کند و فضای اقتصادی و تورم، می‌توانند در این جریان موثر باشند.»
حامد رضایی مدیرعامل مدیسه، اقتصاد را مهم‌ترین عامل دانست و گفت: «مشکل اقتصاد تورمی ما بسیار جدی‌تر از عواملی مانند شفافیت است. برای رشد کسب‌وکارهای اینترنتی نیاز به اقتصاد رقابتی و کاهش نرخ تورم داریم. این درحالی است که دسترسی به کالا هم عامل مهم دیگری است که در ایران به مشکلی جدی تبدیل شده. در واقع فاصله میان عرضه و تقاضا باعث شده است که ساختار اقتصادی پویایی نداشته باشیم.» سعید محمدی اما گفته‌های ناظمی را تایید کرد و گفت: «تناسبی میان میزان رشد اقتصاد دیجیتال با سرمایه‌گذاری که در آن می‌شود، وجود ندارد و سخت‌کوشی و خلاقیت جبران کمبود این سرمایه‌گذاری را می‌کند. به‌عنوان مثال دیجی‌کالا هنوز برای پیدا کردن یک دفتر کار با مساحت ده هزار مترمربع، دچار مشکل است.» رضا الفت‌نسب دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی در مورد سرمایه‌گذاری در زمینه تجارت الکترونیکی در کشور گفت: «در زمینه عدم جذب سرمایه‌گذاری در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی، نقد جدی به دولت و حاکمیت وارد است. با اتفاقاتی که اخیرا در کشور ما افتاده است، نباید انتظار داشت که هیچ سرمایه‌گذاری جرات حضور و سرمایه‌گذاری در این حوزه را داشته باشد.» پشوتن پورپزشک مدیرعامل سابق بامیلو درباره فضاهای جدید تجارت الکترونیکی از جمله خرده‌فروشی در شبکه‌های اجتماعی گفت: «تجارت خرده‌فروشی در شبکه‌های اجتماعی چند برابر خرده‌فروشی آنلاین و سنتی است، چون محدودیت‌های عرضه و تقاضا را ندارد و هزینه‌های جانبی کمتری هم دارد.
در واقع موانعی که در خرده‌فروشی آنلاین وجود دارد، در خرده‌فروشی شبکه‌های اجتماعی نیست. این مدل خرده‌فروشی حتی در شرایط اقتصادی نامناسب هم می‌تواند بزرگ شود. در ایران اما این نوع خرده‌فروشی به خاطر مشکلات زیرساخت پرداخت‌ها، نتوانسته رشد چندانی بکند. با این حال با توجه به رشد ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در ایران، انتظار می‌رود خرده‌فروشی سوشال هم بتواند به تدریج رشد کند.» محمدی اما با تاکید بر اینکه تجربه مشتری در خرده‌فروشی شبکه‌های اجتماعی متفاوت است، گفت: «در خرده‌فروشی سوشال، ارتباط میان مشتری و فروشنده، کاهش هزینه‌های مربوط به لجستیک و ارسال کالا، مزایای مهمی هستند. اما در خرده‌فروشی سنتی مانند دیجی‌کالا امکان دسترسی به بازار رقابتی وجود دارد.
با این همه تجارت خرده‌فروشی سوشال می‌تواند فرصتی در تجارت الکترونیک ایران باشد.» امیر ناظمی درباره چشم‌اندازهای بازار تجارت الکترونیکی ایران و ورود استارت‌آپ‌ها به بورس گفت: «مثال خوب در این مورد دیجی‌کالاست که تا حالا نتوانسته وارد بورس بشود. فکر می‌کنم قوانین و شرایط ما برای ورود به بورس بسیار سخت است و چنین شرکت‌هایی ناچارند وارد فرابورس شوند. از طرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از ورود به بازار این حوزه و خرید سهام چنین استارت‌آپ‌هایی واهمه دارند، چون فکر می‌کنند که هر اتفاقی ممکن است باعث ضرر آنها بشود. از آنجا که فرآیند خرید استارت‌آپ‌ها یا ادغام آنها با هم طبق قوانین ایران بسیار سخت است، آنها باید سهام خودشان را در بازار سرمایه عرضه کنند و در آنجا هم با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهند بود. این در حالی است که در کشوری مانند آمریکا قوانین بورس نزدک –که اغلب شرکت‌های تکنولوژی سهام‌شان را در آن عرضه می‌کنند- با بورس‌های دیگر متفاوت است.»
بازارگاهی برای کسب‌وکارهای ایرانی
بررسی عملکرد دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران بازار تجارت الکترونیک ایران، از دیگر بخش‌های این نشست بود. در این بخش «حمید محمدی» بنیانگذار و مدیرعامل دیجی‌کالا به ارائه گزارش آماری عملکرد شش ماه اول امسال این شرکت پرداخت. او با تاکید بر اینکه بازیگران اصلی هر صنعتی باید اطلاعات و گزارش‌های شفافی از عملکرد خودشان ارائه بدهند، گفت: «با رشد تعداد کاربران اینترنت موبایل و تعداد تراکنش‌های آنلاین، تا پایان سال ۹۷ تعداد فروشگاه‌های آنلاین در ایران به ۳۱۴۸ رسیده است. درحال‌حاضر دیجی‌کالا با ۲۰ میلیون کاربر فعال در ماه، بزرگ‌ترین فروشگاه آنلاین در ایران و خاورمیانه است.
دیجی‌کالا امکان پردازش ۵۰۰ هزار کالا در هر روز را دارد و از نظر میزان تنوع کالاها هم بد نیست بدانید که در نیمه اول سال‌جاری، بیش از نیم میلیون کالای جدید به این فروشگاه آنلاین اضافه شده است.» محمدی، دیجی‌کالا را بازارگاه بزرگی برای کسب‌وکارهای ایرانی دانست و اعلام کرد: «بازارگاه ما میزبان بیش از ۳۰ هزار کسب‌وکار ایرانی است که بیشتر آنها محصولات‌شان را فقط از این طریق به فروش می‌رسانند.
این درحالی است که تنها در شش ماه اول سال‌جاری، ۲۷۴۸ برند ایرانی در بازارگاه دیجی‌کالا حضور داشته‌اند. براساس گزارش‌های ما، در طول شش ماه گذشته ۶۸ درصد از فروش محصولات در دیجی‌کالا، متعلق به کالاهای ایرانی بوده است. جالب است بدانید که آمارهای ما نشان می‌دهند یک کارگاه ترمه‌بافی در یزد تنها در مرداد ماه امسال توانست ۸۳ میلیون تومان فروش داشته باشد.» بنیانگذار و مدیرعامل دیجی‌کالا در ادامه به بررسی یک روز عادی در دیجی‌کالا پرداخت و گفت: «تعداد بازدید از وب‌سایت و اپلیکیشن ما در طول یک روز ۱/ ۴ میلیون است و متوسط زمان بازدید از وب‌سایت و اپلیکیشن به ترتیب تقریبا به ۷ دقیقه و ۵/ ۹ دقیقه می‌رسد. هر روز دست‌کم ۱۰ هزار و ۲۰۶ مشتری جدید اضافه می‌شود. تعداد کالای سفارش شده در هر روز بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار کالاست که متوسط ارزش ریالی هر سفارش به ۴۱۸ هزار تومان می‌رسد.» محمدی در نهایت آمارهای مربوط به خرده‌فروشی آنلاین در ایران و جهان را ارائه کرد و گفت: «چین با سهم ۲۴ درصدی خرده‌فروشی آنلاین، رتبه اول جهان را دارد و این به معنای آن است که از هر ۱۰۰ دلار فروش کالا در این کشور، ۲۴ دلار مربوط به فروش آنلاین بوده است. سهم خرده‌فروشی آنلاین برای بریتانیا ۶/ ۲۰ درصد و برای آمریکا ۴/ ۱۵ درصد است، درحالی‌که این رقم برای ایران تنها بین یک تا دو درصد است.»
منبع: دنیای اقتصاد
