بررسی تاثیر کووید-۱۹ بر شرکت‌های اینترنتی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس
سال ۲۰۲۰ با ورود یک مهمان ناخوانده آغاز شد؛ مهمانی که در وهله اول گریبان چین را گرفت و اکنون اکثر کشورها را درگیر کرده است. اکنون که نزدیک به چهارماه‌و‌نیم از اعلام رسمی شیوع بیماری کرونا میگذرد، بسیاری از فعالیتهای اقتصادی کشورها موقتا تعطیل شده و مردم نیز ترجیح دادند به‌منظور کنترل این بیماری کمتر از خانههای خود خارج شوند. در واقع، مردم سبک زندگی جدیدی را برگزیدند که بیشتر رنگ و بوی آنلاین دارد. هرچند اقبال برخی شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی در این دوران بلند بود، اما صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در بخش تولید از گزند ویروس کووید-۱۹ در امان نبود و تاثیرات منفی آن بر کسب‌وکارهای حوزه فناوری اطلاعات به‌ویژه در سه ماه اول سال ۲۰۲۰ هم در سطح بین‌المللی و هم در مورد کسب‌وکارهای اینترنتی داخلی قابل‌توجه است اما انتظار می‌رود با پایان شیوع ویروس این تاثیرات نیز متوقف شوند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از بررسی آثار شیوع ویروس کرونا بر بخش ICT نشان می‌دهد استارتآپهای این حوزه بسته به مدل کسب‌وکارشان وضعیت متفاوتی را تجربه می‌کنند. شرکت‌های فعال در زمینه دورکاری و برگزاری جلسات و کلاس‌های آنلاین افزایش ۵۰ تا ۴۰۰ درصدی تراکنش و فروش و برعکس، شرکت‌های تسهیلکننده رویدادها و مجامع و جلسات حضوری کاهش ۷۵ تا ۱۰۰ درصدی تراکنشهای خود را گزارش کرده‌اند. شرکت‌های ارائهکننده ویدئوی آنلاین افزایش ۲۵ تا ۷۴ درصدی بازدید از محتواهای مختلف خودشان را شاهد بودهاند. در زمینه حملونقل اینترنتی تاثیر کووید-۱۹ ابعاد مختلفی داشته است. در بازار تاکسی اینترنتی از یکسو با کاهش کلی سفرها (به‌دلیل تعطیلی دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی، ادارات و…) تقاضای کلی سفر نیز کاهش یافته اما ازسوی دیگر، با انتقال بخشی از تقاضای سفر با وسایل نقلیه عمومی به حملونقل اینترنتی، مقداری این کاهش تقاضا تعدیل شده است.
کسب وکارهای اینترنتی فعال در زمینه گردشگری کاهش ۷۰ تا ۸۰ درصدی تراکنش‌ها و و تعدیل نیروی کار را گزارش کرده‌اند. شرکت‌های خدمات پرداخت خرد نیز به‌دلیل کاهش تمایل مردم و رانندگان تاکسی به استفاده از پول نقد در مسافرت‌ها با افزایش تعداد کاربران فعال مواجه شده‌اند اما به‌دلیل کاهش سفرهای درون‌شهری ۳۸درصد کاهش در پرداخت کرایه آنلاین را تجربه کرده‌اند. شرکت‌های فعال در زمینه خرید گروهی نیز با توجه به بازار خدماتشان که خرید مجامع عمومی و فروشگاه‌های حضوری است با کاهش تقاضای ۸۰ درصدی مواجه شده‌اند. در صورتی که استفاده از خدمات این شرکت‌ها در توزیع کالاهای اساسی و مهم می‌تواند تا حد زیادی نابسامانی‌های تجربه شده در توزیع اقلام اساسی را مهار کند.
در این میان، کشور چین که شیوع ویروس کرونای جدید از آنجا آغاز شده و به دیگر مناطق جهان گسترش یافته، قطب تولید و مونتاژ محصولات الکترونیکی در جهان است. ۹۰ درصد لپتاپهای جهان در چین تولید می‌شوند. ابتدا برآورد می‌شد که تا ۱۷ درصد تولید در سه ماه اول سال کاهش یابد، اما با شیوع سریع و گسترده ویروس کرونا، این برآوردها به ۲۹ تا ۳۶ درصد کاهش رسید. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در سه ماه اول سال، صادرات تلفن هوشمند تا ۶/ ۱۰ درصد کاهش یابد و در مورد کشور چین این کاهش به بیش از ۴۰ درصد خواهد رسید. ازآنجاکه چین در تولید صفحه نمایش‌های LCD نقش پررنگی در اقتصاد جهانی داشته، شیوع ویروس کرونا اثرگذاری زیادی روی بازار این نوع نمایشگرها داشته و آن را مختل کرده است. بخش زیادی از تولید محدود کارخانه‌های چینی نیز برای ساخت تجهیزات مربوط به کنترل بیماری کرونا استفاده شده تا کمبودهای این حوزه را جبران کنند.
بازار تجارت ساعت‌های هوشمند بیشترین و تلویزیون‌ها کمترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا متحمل خواهند شد. البته این تاثیر فقط در سه ماه اول سال میلادی جاری پیش‌بینی شده و پیش‌بینی می‌شود که در ماه‌های بعد کاستی‌ها تا مقدار زیادی جبران خواهد شد. این در حالی است که شیوع ویروس کرونا باعث افزایش ارزش سهام شرکت‌های فعال در زمینه تولید نرم‌افزارها و تجهیزات دورکاری شده است.
استفاده از ظرفیتهای ICT در مهار کرونا
شیوع ویروس کووید-۱۹ درعین حال که باعث ضربه اقتصادی به شرکت‌های فعال در بخش ICT شده، ضرورت استفاده از ابزارهای IT را برای مدیریت بهینه شیوع بیماری از طریق شناسایی و کنترل افراد ناقل و کاهش تماس فیزیکی پررنگ‌تر ساخته است. در کشورهای دیگر مانند کره‌جنوبی با استفاده از اطلاعات مکانی که در تلفن همراه افراد قابل پیگیری است میزان احتمال در معرض خطر قرار گرفتن افراد سنجیده می‌شود و از افرادی که به‌دلیل هم‌مکانی با افراد آلوده احتمال خیلی بالایی وجود دارد که مبتلا باشند آزمایش گرفته می‌شود و در صورت مثبت بودن آزمایش، آنها مکلف به رعایت موازین بهداشتی بیشتر همچون رعایت قرنطینه می‌شوند و تجهیزات لازم برای کنترل شیوع مانند ماسک در اختیار آنها قرار می‌گیرد.
نرم‌افزارهای کمک به تشخیص کرونا و اطلاعرسانی پیرامون آن در بسیاری از نقاط جهان ایجاد شده است. در ایران نیز اپلیکیشنی را ستاد فرماندهی عملیات مدیریت بیماری کرونا در تهران و با مشارکت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام پزشکی و همین‌طور وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌منظور اطلاعرسانی و مقابله با بیماری کرونا راهاندازی کرد.
یکی از مهم‌ترین عوامل شیوع ویروس کرونا، تماس فیزیکی است. یکی از قابلیت‌های فناوری اطلاعات نیز فراهمسازی امکان انجام امور در فاصله دورتر است. چهار مورد از خدمات فناوری اطلاعات که نیاز به تماس فیزیکی را کاهش می‌دهند، عبارتند از: دورکاری، آموزش الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی.
با وجود پیشرفت‌های صورت گرفته، بررسی‌ها نشان می‌دهد زیرساخت فناوری فعلی هنوز به اندازه‌ای که پاسخگوی افزایش تقاضای ناشی از شیوع ویروس کرونا باشد، پیشرفت نکرده است. اما پیش‌بینی می‌شود گسترش سریع کووید-۱۹ باعث تمایل شدیدتر به دورکاری شود و این موضوع می‌تواند پس از خاتمه شیوع ویروس نیز ادامه داشته باشد.
امنیت ازجمله اولین استانداردهایی است که در اتخاذ رویکرد به دورکاری مورد توجه قرار می‌گیرد. امنیت ازجمله اولین استانداردهایی است که در اتخاذ رویکرد به دورکاری مورد توجه قرار می‌گیرد.
مطالعه استاندارد دورکاری سازمان ملی استاندارد آمریکا نشان می‌دهد استانداردهایی مجزا برای حفظ امنیت پایانه‌ها و شیوه اتصال و نگهداری سامانه‌های اداری تدوین شده است.
فرض اولیه مقررات‌گذاری آمریکا در طراحی نظام دورکاری این است که پایانه‌هایی که برای دورکاری استفاده می‌شوند در یک محیط متخاصم قرار گرفته‌اند و باید برای انواع مخاطرات آماده باشند؛ به‌طوری‌که اعلام شده است سیاست‌های امنیتی که برای سیستم اطالعاتی داخلی سازمان لحاظ شده و آنهایی که در خارج سازمان قرار گرفته‌اند باید متفاوت باشد؛ زیرا سیاست‌های اتخاذی برای سیستم اطلاعاتی داخلی برای دورکاری کفایت نخواهد کرد و تدابیر اتخاذی برای دورکاری نیز بیش از نیاز سامانه‌های داخلی است و هزینه غیرضروری ایجاد خواهد کرد.
در ایران، زیرساخت‌های فنی دورکاری امن ایجاد نشده است؛ به‌طوری‌که حتی زمانی کاربران مقیم ایران به وب‌گاه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مراجعه می‌کنند گواهی امضای الکترونیکی و صحت ارتباط آنها با وبگاه این وزارتخانه توسط شرکت‌های مقیم خارج از کشور ایران تایید می‌شود.
گرچه سیاستهایی برای ممنوعیت استفاده از پیامرسانهای خارجی ازسوی نهاد ریاست‌جمهوری ابلاغ شده است و سه پیام‌رسان داخلی بهعنوان پیامرسانهای قابل استفاده در بخش دولتی معرفی شده‌اند اما تجربه فرانسه و کانادا نشان می‌دهد دولت برای حفظ یکپارچگی ارتباطات خود و امکان تداوم انجام خدمات باید از یک سامانه واحد برای خدمات یکسان استفاده کند.
سامانه‌هایی که برای آموزش انتخاب می‌شوند یا باید از تلفن‌های هوشمند قدیمی پشتیبانی کنند یا تنها سامانه‌های پیام‌رسان با قابلیت پشتیبانی اتصال از طریق مرورگر تلفن‌همراه و بینیاز از نصب نرمافزار جداگانه، ازسوی آموزش و پرورش حمایت شوند. نهایتا باید برنامه‌ای برای شناسایی دانشآموزان نیازمند که تلفن هوشمند ندارند در دستور کار قرار گیرد، در این زمینه تجربه کشورهای دیگر در عرضه تلفن هوشمند قفل شده برای کاربردهای خاص به خانوارها و کودکان مناطق محروم برای کاهش شکاف دیجیتالی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
