نام نویسنده: سیمین عزیزمحمدی
رقابت شرکت‌های تولیدکننده برای رونمایی از محصولات جدید الکترونیکی و استقبال کاربران برای به روزرسانی تجهیزات الکترونیکی و خرید محصولات جدید منجر به افزایش زباله‌های الکترونیکی شده که دفع نامناسب و ناامن آن از طریق سوزاندن در فضای باز یا جابه‌جایی، خطرات قابل توجهی را برای محیط زیست و سلامت انسان به ارمغان آورده است.
براساس جدیدترین گزارش منتشرشده از سوی اتحادیه جهانی مخابرات(ITU) از تولید زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۶ حدود ۷/ ۴۴میلیون تن زباله در دنیا تولید شده که معادل ۴۵۰۰برابر ارتفاع برج ایفل است. در این میان، تنها ۲۰درصد از آنها در سال ۲۰۱۶ بازیافت شده است. هر فرد ساکن روی کره زمین در سال گذشته ۱/ ۶کیلوگرم زباله الکترونیکی تولید کرده و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال۲۰۲۱ به ۸/ ۶ کیلوگرم به ازای هر نفر برسد و در مجموع حجم زباله تا چهار سال آینده ۲/ ۵۲میلیون تن شود. سرانه تولید زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۴ حدود ۸/ ۵کیلوگرم بود. این گزارش نشان می‌دهد ایرانی‌ها در سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۶۳۰هزار کیلوگرم زباله الکترونیکی تولید کرده‌اند که سهم هر ایرانی از این مقدار حدود ۶/ ۷کیلوگرم است. به عبارتی ساکنان ایران معادل ۵/ ۱کیلو بیش از سرانه جهانی زباله تولید می‌کنند و این در حالی بوده که تاکنون مقررات ملی مدونی مبنی بر کنترل تولید زباله الکترونیکی وضع نشده است. این گزارش نشان می‌دهد سهم کشورهای با درآمد بالا از تولید زباله‌های الکترونیکی حدود چهار درصد معادل ۷/ ۱میلیون تن است که معمولا سوزانده یا دفن می‌شود. در مجموع، تنها ۲۰درصد زباله‌های الکترونیکی تولید شده بازیافت می‌شود و حدود ۸/ ۳۵میلیون تن آن به همان شکل رها می‌شوند و از این میزان، ۱/ ۳۴میلیون تن سرنوشت نامعلومی دارند.
آسیا بزرگ‌ترین منبع زباله الکترونیکی
مهم‌ترین عامل روند افزایش تولید زباله‌های الکترونیکی، توسعه جامعه اطلاعاتی جهانی است به‌طوری که این جامعه با افزایش تعداد کاربران و پیشرفت‌های تکنولوژیک سریع به این روند سرعت می‌بخشد. برای مثال، تا سال ۲۰۱۷ نزدیک به نیمی از جمعیت جهان کاربر اینترنت بوده و اکثر مردم جهان به شبکه‌های موبایل و خدمات آنلاین دسترسی دارند. بسیاری از افراد بیش از یک دستگاه مخابراتی و فناوری ارتباطات دارند و این در حالی بوده که چرخه‌های جایگزینی برای تلفن همراه و رایانه‌ها و همچنین برای سایر دستگاه‌ها و تجهیزات، کوتاه‌تر می‌شود. به هر حال، روند فعلی نشان می‌دهد مقدار اختراع تولید شده در دهه‌های آینده به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، اما نمی‌توان آمار دقیق از آن ارائه کرد. در این میان آسیا بیشترین سهم را در ایجاد زباله‌های الکترونیکی دارد.
سهم آسیا از تولید زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۶ حدود ۴۱درصد معادل ۲/ ۱۸میلیون تن و به دنبال آن اروپا(۳/ ۱۲ میلیون تن)، آمریکا(۳/ ۱۱میلیون تن)، آفریقا(۲/ ۲میلیون تن) و اقیانوسیه(۷/ ۰میلیون تن) بوده است. آمار نشان می‌دهد اگرچه تولید سرانه زباله در اروپا به ازای هر نفر به‌طور میانگین ۶/ ۱۶کیلوگرم است. با این حال، اروپا بالاترین میزان جمع‌آوری زباله معادل ۳۵درصد را دارد. در آمریکا تنها ۱۷درصد زباله‌های الکترونیکی تولید شده جمع‌آوری می‌شود و این رقم در آسیا ۱۵درصد است. آفریقا تنها ۹/ ۱ کیلوگرم در اینچ تولید می‌کند و اطلاعات کمی در مورد میزان جمع‌آوری آن در دسترس است. این گزارش حاکی است که نسبت پایین جمع‌آوری و بازیافت زباله‌های الکترونیکی در مقایسه با میزان کل تولید آن تا حدی ناشی از این واقعیت است که تنها ۴۱کشور آمار رسمی از زباله‌های الکترونیکی دارند. در کشورهایی که قوانین ملی الکترونیکی وجود ندارد، تصمیم درباره آنها مانند سایر زباله‌ها بوده و در سطح زمین پراکنده شده است. این در حالی است که خطر بالای این آلاینده‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. گرچه چالش زباله الکترونیکی در حال گسترش است، با این حال، تعداد بیشتری از کشورها قوانین مربوط به این معضل زیست محیطی را اتخاذ کرده‌اند. در حال حاضر، ۶۶ درصد از جمعیت جهان تحت پوشش قوانین مدیریت زباله‌های الکترونیکی ملی قرار دارند که حدود ۴۴ درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است. البته این افزایش چشمگیر به پذیرش قوانین ملی مربوط به زباله الکترونیکی در هند برمی‌گردد.
چالش‌ها
آمار موجود در حال حاضر قادر به ردیابی میزان زباله الکترونیکی یا ارسال تجهیزات الکترونیکی دست دوم از مناطق با درآمد بالا به مناطق فقیرنشین جهان نیست. یک مطالعه موردی در نیجریه نشان داد در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ کشورهای عضو اتحادیه اروپا منشا ۷۷درصد تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی دست دوم وارد شده به نیجریه بوده‌اند. گاهی اوقات، تجهیزات دست دوم در واقع پس از ورود به مقصد قابل استفاده نبوده و به‌عنوان زباله کنار گذاشته می‌شوند. کشورهای کم‌درآمد به‌طور کلی مانند کشورهای با درآمد بالا زیرساخت‌های مدیریت زباله‌های الکترونیکی را ندارند، این مساله نگران‌کننده‌ای برای محیط زیست است. یکی از چالش‌های دیگر مربوط به تفاوت نوع زباله‌های الکترونیکی تحت پوشش قانونی در کشورها است که مشکلاتی در هماهنگی میزان جمع‌آوری و بازیافت الکترونیکی ایجاد می‌کند و در مجموع مانع از اثربخشی قوانین موجود برای کنترل یا بازیافت زباله‌های الکترونیکی می‌شود.
آمار زباله الکترونیکی نه تنها مربوط به تاثیرات زیست محیطی بوده؛ بلکه یک عنصر مهم و بحث‌برانگیز اقتصادی است. ارزش کل مواد اولیه موجود در زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۶ حدود ۵۵میلیارد یورو تخمین زده می‌شود که بیشتر از تولید ناخالص داخلی ۲۰۱۶ در اکثر کشورهای جهان است. ارزش مواد خام ثانویه پس از مدیریت زباله بخشی از ارزش اجزای تجهیزات الکترونیکی مستعمل است. به این ترتیب، بنابر مدل‌های اقتصاد دورانی(Circular Economy)(نوعی رویکرد در اقتصاد صنعتی که هدف اصلی آن، عدم تولید پسماند و آلودگی، محافظت از محیط زیست و همزمان دستیابی به اقتصادی پایدار است) سیاستی اتخاذ شود که از طریق طراحی بهتر اجزا، امکان بازیافت استفاده مجدد تولید تجهیزات الکترونیکی کارآتری را تشویق کند و همچنین فرصت‌های اقتصادی و اشتغال زیادی برای مدیریت زباله‌های الکترونیکی فراهم شود. این امر مستلزم ایجاد قوانین مناسب برای مدیریت زباله‌های الکترونیکی است تا از طریق داده‌های پشتیبانی شده و مزایای زیست محیطی و اقتصادی مدیریت بهتر زباله‌های الکترونیکی را نشان دهد.
منبع : دنیای اقتصاد