نام نویسنده: پدرام الوندی
ابزارهای روزنامه‌نگار- شهروندان برای مشارکت در فرآیند تولید و توزیع اخبار و گزارش‌ها در سی سال گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند؛ هم به لحاظ میزان دسترسی شهروندان به آنها و هم توانایی آنان در بهره‌برداری از این فن‌آوری‌ها. امروز سایت اینترنتی فیس‌بوک که به عنوان یک شبکه اجتماعی دیدترین نمود رسانه‌های شهروندان است دویست میلیون کاربر از سراسر دنیا دارد و این به خوبی نشان می‌دهد، پیوند میان کاربران و فضای مجازی تا چه اندازه از نسل‌های پیشین این رسانه‌ها متفاوت است. در این گفتار، کوتاه و فشرده، نگاهی می‌اندازیم به روند شکل‌گیری و بسط فن‌آوری‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم در رسیدن روزنامه‌نگاری شهروندی به جایگاه کنونی در مطالعات رسانه‌ای تاثیر گذاشته‌اند.
گروه‌های خبری، فهرست‌های پست الکترونیکی و سایر فضاهای جمعی بر روی اینترنت نخستین نسل از پدیده‌هایی نظیر فروم‌ها، وبلاگ‌ها و دیگر جماعت‌هایی هستند که امروزه ظهور یافت‌اند. BBS و Usenet به عنوان نخستین پیشگامان تعامل و دوسویگی در اینترنت و پدر فروم‌های کنونی در سال‌های ۱۹۷۸ و ۱۹۷۹ به راه افتادند. ده سال پس از آن و در سال ۱۹۸۸، IRC به راه افتاد که امکان پیشرفته‌تری از گفتگوی دوطرفه و ارسال اطلاعات را فراهم می‌ساخت. در سال ۱۹۹۳ نخستین فروم‌های اینترنتی ایجاد شدند، فروم‌هایی که تا سال ۲۰۰۱ صبرکردند تا نسخه تقریبا نهایی شده‌شان در قالب گروه‌های «یاهو» پدیدار شود.
نخستین نسخه از نرم‌افزار ویکی که عالی‌ترین سطح روزنامه‌نگاری شهروندی را فراهم می‌آورد در ۲۵ مارس سال ۱۹۹۵ ایجاد شد. این نرم‌افزار نیز در سال ۲۰۰۱ به ایجاد دایرهالمعارف منبع‌باز ویکی‌پدیا منجرشد؛ تنها دو سال بعد ویکی‌نیوز نیز به راه افتاد، سایتی آرمانی که تمام محتوای آن و اولویت‌بندی اخبار و برجسته‌سازی‌اش نیز توسط کاربران انجام می‌شود و به طور کلی حضور روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را به کناری نهاده است.
کاربران اینترنت برای اینکه شاهد راه‌اندازی نخستین سایت‌های اینترنتی اشتراک موسیقی باشند تا سال ۱۹۹۸ صبر کردند، در این سال سایت اینترنتی نپستر Napster آغاز به کار کرد. سایتی که امکان به اشتراک گذاشتن فایل‌های موسیقی با فرمت mp3 را فراهم می‌آورد. در سال ۲۰۰۰ و در حالیکه شرکت‌های تولید موسیقی به دنبال تعطیل کردن ان سایت محبوب کاربران بودند، و یک سال بعد هم موفق شدند، پایگاه دیگری برای اشتراک فایل‌های مختلف، و از جمله موسیقی، میان کاربران آغاز به کار کرد: Gnutella. این سایت در پایان سال ۲۰۰۷ یکی از محبوب‌ترین سایت‌هایی بود که از طریق اتصال فرد به فرد (P2P) اجازه می‌داد کاربران از فایل‌های موسیقی دیگران استفاده کنند. آخرین نسل از این پایگاه‌ها BitTorrent است. پروتوکلی که به کاربران اجازه می‌دهد فراتر از موسیقی، فایل‌های با حجم زیاد و کیفیت بالا را با هم مبادله کنند. ۱۶۰ میلیون نفر امروز در سراسر دنیا از تورنت استفاده می‌کنند و طبق نوشته دایرهالمعارف ویکی‌پدیا تخمین زده می‌ود بیش از ۳۵ درصد کل ترافیک اینترنت مربوط به این سایت باشد.
ظهور نخستین نسل بلاگ‌ها نیز به سال ۱۹۹۸ باز می‌گردد. اگر چه این سرویس‌ها در ابتدا ارزان نبودند و به دلیل دشواری‌های برنامه‌نویسی و طراحی قالب و از همه مهمتر به دست آوردن فضایی برای میزبانی بلاگ‌ها استقبال از آنها زیاد نبود اما این انتظار نیز زیاد به طول نینجامید. در اوت سال ۱۹۹۹ سایت اینترنتی بلاگر به راه افتاد و در اقدامی پیش‌گامانه سرویس رایگان وبلاگ را به مشتریان خود عرضه کرد و توجه زیادی را به سوی این رسانه شخصی جلب کرد. در اواخر سال ۲۰۰۱ میلادی نیز نرم‌افزار رایگان موبیل‌تایپ ایجاد شد ک امکان مدیریت و انتشار وبلاگ را برای کاربران فراهم می‌آورد.
سرویس RSS نیز در سال ۱۹۹۹ به راه افتاد، پدیده‌ای که امروز با گسترش سایت‌های خبرخوان نسل جدیدی از رسانه‌ها را شکل داده است؛ رسانه‌هایی که به جای آنکه مخاطب را به سوی خبر و منبع خبر بکشانند اخبار را به سوی مخاطب «هل» می‌دهند.
در سال ۲۰۰۱ نخستین شبکه‌های اجتماعی به راه افتادند. هم اکنون این شبکه‌ها یکی از اثرگذارترین بخش‌های وب هستند. شبکه اجتماعی فیس‌بوک تا پایان سال ۲۰۰۸ میلادی بیش از ۱۷۵ میلیون عضو داشت. هر عضو این سایت به طور متوسط ۱۲۰ نفر دیگر را در میان دوستان خود دارد. هر روز بیش از سه مییارد از ساعت زمان کاربران این سایت صرف پرسه‌زنی در آن می‌شود.
در سال ۲۰۰۳ دو پدیده مشارکتی دیگر نیز ظهور کردند. نخست پادکست‌ها بودند که به نوعی می‌توان به آنها رادیوی اینترنتی لقب داد و دیگری سایت‌های مبتنی برSocial Bookmarking بودند که در آنها کاربران می‌توانستند لینک‌های مورد توجه و علاقشان در حوزه‌های مختلف را با یکدیگر به اشتراک گذاشته، طبقه‌بندی کنند و درباره برخی لینک‌های دیگر نظرخود را بگویند و یا لینک دیگری را که به نظرشان کامل‌تر و درست‌تر است در آن‌جا قرار دهند. معروف‌ترین سایت‌هایی که این امکان را فراهم می‌سازند دو سایت اینترنتی Dig و Delicious هستند. شاید بتوان گفت آخرین حلقه از این زنجیره به هم پیوسته شبکه اجتماعی توییتر باشد؛ شبکه‌ای مبتنی بر متن و لینک، که به هرکاربر اجازه ارسال مطالبی با حداکثر ۱۴۰ کاراکتر را می‌دهد و هر کاربر می‌تواند مطالب ارسالی دیگران را نیز دنبال کند. توییتر در سال ۲۰۰۶ راه‌اندازی شد.
فن‌آوری‌های مبتنی بر تشکیل و تقویت جماعت‌های گوناگون اینترنتی باعث گسترش امکان مشارکت شهروندان عادی در شبکه جهانی اینترنت شده‌اند. با توسعه پروتکل‌های اینترنت مبتنی بر تلفن همراه و استقبال عمومی از گوشی‌های تلفن دارای امکانات چندرسانه‌ای و همه‌کاره، امکان مشارکت در همه‌جا و همه‌زمان فراهم شده است. به این ترتیب هر شهروند موبایل به دست می‌تواند رویدادی را که درنزدیکی‌اش روی داده و آن را درک کرده است، از یک حادثه گسترده و وسیع مانند سونامی تا تصویری از یک دوست صمیمی را که اتفاقی در یک کافی‌شاپ کوچک دیده است، مستقیما بر روی وبلاگ شخصی‌اش منتشر کند و تجربه‌اش را با دیگران به اشتراک بگذارد. فراهم آمدن این امکان بیش از هر چیز دیگر مدیون همگرایی رسانه‌های و فن‌آورانه‌ای است که امکان کنارهم آمدن صورت‌های مختلف متن، تصویر و صدا را بر روی اینترنت فراهم آورده است و باعث شده است هر چه رسانه‌های دیگر تا کنون داشته‌اند بر روی اینترنت یکجا پدیدا شود و به سبب ماهیت تعاملی‌اش، تغییراتی اساسی در اتاق خبر و خود خبر به وجود آورد.
P.-S.
این یادداشت در روزنامه تهران امروز نیز به چاپ رسیده است
منبع : رسانک
