نام نویسنده: حميد ضيايى پرور
گويا – رفتارها وديگاههاى نسل امروز براى بسيارى از مردم غير قابل درک است جوان ونوجوان امروز چيزهايى را مى پسندد که با سليقه و ذايقه نسلهاى پيشين تفاوتهاى ماهوى و فاحش دارد آرمانهاى او بسيار متفاوت از ايده آلهاى بزرگترهاى اوست سطح اطلاعات و انش و خصوصيات اخلاقى، رفتارهاى اجتماعى و علايق و نوع تفکر اين نسل آنچنان متفاوت از نسلهاى پيشين است که او را در موقعيت ممتازى قرار داده است با اين حال در رفتارهاوديدگاههاى همين نسل نيز دگرگونيهاى اساسى و ساختارى در حال شکل گيرى است که بخش عمده آن متاثر از ورود و شيوع فناورى نوين ارتباطات يعنى اينترنت و ماهواره است در واقع يکى از نقاط افتراق و جدايى اين نسل با نسلهاى پيشين،آشنايى، بهره گيرى و انس و الفت با اين رسانه و فناورى ارتباطى است براى بسيارى از مسوولان ، روانشناسان اجتماعى،و حتى والدين درک مکانيزم پيچيده رفتارهاى نسل جديد ،بسيار مشکل و طاقت فرسا است شايد به همين دليل است که هنوز اتفاق نظر کاملى در مورد نحوه مواجهه و برخورد با اين نسل در جامعه بوجود نيامده است يکى از تهديد و تحديد سخن مى گويد و ديگرى از آزاد گذاشتن آنها ، يکى بر کنترل و نظارت بيشتر تاکيد مى کند و ديگرى بر توسعه امکانات و لوازم ارتباطى اصرار مى ورزد
جوان و اينترنت
شناخت واقعى و عملى نيازهاى نسل جوان امروز مستلزم بررسى ابعاد مختلف عوامل تاثير گذار و اثر پذيرى از فناور ى نوين ارتباطى است متاسفانه بخش عمده اى از مديران و مسوولان و برنامه ريزان و تصميم سازان ما يا نمى خواهند و يا نمى توانند به شناخت اين فناورى بپردازند اينترنت ورايانه نه تنها ميزان و سطح اطلاعات نسل جوان را افزايش داده بلکه بر تمايلات و گرايشات او نيز تاثير گذاشته اند
مهمترين خصوصيت اينترنت آزادى انتشار اطلاعات است و اين در تناقض با سياست محدود سازى قرار دارد. اينترنت ضد سانسور است ، مروج دمکراسى است ،و با خود الگوى نوين زندگى مدرن را به ارمغان مى آورد کاربر اينترنت هم داراى سطح تحصيلى بالاترى نسبت به ساير همسالان خود است وهم بر اثر استفاده از اين رسانه به سطح بالاترى از دانش و اطلاعات ارتقا مى يابد اينترنت حتى منجر به ايجاد يک طبقه نخبه در جامعه شده که با جهان خارج به خوبى آشنايى دارد نه مى شود به او دروغ گفت نه ميشود به او عقيده اى را تحميل کرد عملکرد برخى رسانه هاى داخلى نظير مطبوعات ، راديو و تلويزيون و حتى خبرگزاريها در مقابل کارکرد اينترنت رنگ مى بازد
جوان امروز تنها بافشار دادن چند دکمه و کليد مى تواند مستقيما با وقايع آنسوى مرزهاى جغرافيايى اش تماس بگيرد ، نظر بدهد ،مشارکت کند ،اعتراض کند ، رشد نمايد ، پيام بدهد، پيام بگيرد، نگاه او به رسانه ها ، به والدين ، به مدرسه و دانشگاه ،به گروه دوستان ، به مسوولان ، به سياست ، به ايدئولوزى ،و به رفتارهاى اجتماعى تفوتهاى آشکارى پيدا کرده است ورود اينترنت و رايانه به زندگى نسل امروز حتى بر ساختارهاى سياسى و اجتماعى کشور نيز تاثير گذاشته است و برخى از اين ساختارهاسعى کرده اند خود رابا شرايط جديد تطبيقدهند ، اين نسل ، نسلى است که راى مى دهد ؛يا حتى اگر لازم بداند راى نمى دهد و با اين رفتار خود سرنوشت سياستمدارانو احزاب و نهادهاى سياسى را تعيين مى کند پس بايد به خواسته ها و آرمانها و تمايلات او توجه کرد
به قول يک روزنامه نگار اصولا انگيزه اصلى جنبش دوم خرداد دست يافتن به آزاديهاى فردى بود همانکه در بحث آزاديهاى مدنى تعريف مى شود اين جنبش حاصل تغييرات دموگرافيک ناشى از افزايش جمعيت در اوايل دهه 60 است اين افزايش جمعيت در سالهاى 59 تا 63 صورت گرفت و باعث شد در سالهاى 63 و 64 مساله اصلى کشور به موضوع شير خشک و پوک تبديل شود ! در سالهاى 67 و 68 مساله اصلى کشور فضاى آموزش دبستانى بود در همين سالها بود که بحث مدارس غير انتفاعى جدى شد در سالهاى 70 و 71 مساله اصلى کشور مساله نوجوانان شد در سالهاى 75 و 76 اين بچه ها به سن راى دادن رسيدند و جنبش دوم خرداد را آفريدند آنها وارد دانشگاه شند و درسالهاى 78 تا 80 جنبش دانشجويى را تشکيل دادند اين بچه ها هم اکنون و يا حداکثر تا يکى دو سال ديگر از دانشگاهها فارغ التحصيل مى شوند و لشکر بيکاران را تشکيل خواهند داد از 3 – 4سال پيش همين بچه ها بودند که باعث شدند مسئولان و سياستمدارن کشور دائما خودشان را جوانگرا نشان بدهند
اينترنت بازها همين بچه ها هسند ،همين گروه هستند که فوتبال را دوست دارندو تا زمانى که ما نخواهيم اين تغيير اجتماعى را بفهميم هميشه در تحليلها و تفسيرهاى اجتماعى راه به خطا خواهيم رفت ، گروه اجتماعى مورد بحث ما نه آنگونه که برخى داد و فغان بر آورده اند فاسدند و نه بيمار. اينها جوانانى هستند در حال رشد در شرايط جديد که تحمل محدوديتهاى فراوان را ندارند اتفاقا بسيار با هوش و خود خواه هم هستند با دين هم ناآشنا نيستند هم پاى اينترنت مى نشينند هم در ماه رمضان روزه مى گيرند و هم در ماه محرم سينه مى زنند
چرا اينترنت رشد مى کند ؟
زمانى در اين کشور مى توانستند با هر پديده جديد تکنولوزيکى با پاک کردن صورت مساله به راحتى برخورد کنند که البته همان زمان هم اين برخوردها تاثير گذارو موفق نبود تجربه ويدئو مثال بارز اين موضوع است در مورد ماهواره نيز وضع به همين صورت است اما امروز اتفاق ديگرى رخ داده است . اينترنت هر روز فراگيرتر مى شود تنها در ظرف يک سال يعنى از سال 1380 تا سال 1381 تعداد کاربران اينترنت از 8/1 به 2/3 ميليون نفر رسيده است با اينترنت نمى توان مانند ويدئو يا ماهواره برخورد کرد يعنى شيوه حذفى جوابگو نيست مگر اينکه بخواهيم همه کامپيوترها را در کشور جمع کنيم و مانند طالبان آنها را بر سر درختان به صورت منهدم شده آويزان کنيم! اينترنت بر کامپيوترو تلفن استوار اس تجربه ممنوعيت ويدئو و ماهواه اکنون پيش روى ماست ويدئو آزاد شد و مجلس اصلاحات تحت فشارهمين نسل جوان مجبور به اصلاح قانون ماهواره شد که البته در فيلتر شوراى نگهبان گير کرده است
در مورد اينترنت اگر چه مسئولان اصلاح طلب با غفلت خود از اين حوزه و رها کرده آن هيچ گونه قانونگذارى مشخصى نکردند اما در اولين برخورد مسئولان عاليرتبه کشور با اين پديده خوشبختانه با نگاه حذفى به آن نگريسته نشد اولين مصوبه شوراى عالى انقلاب فرهنگى بر ضرورت بهره گيرى از پتانسيل و توسعه شبکه هاى رايانه اى و اطلاع رسانى در کشور تاکيد کرده است در ماههاى اخير که سياست فيلتر کردنFiltering برخى از سيتها اجرا شده است نيز بيشتر منع استفاده از سايتهاى غير اخلاقى براى جوانان و نوجوانان مد نظر بوده است
البته يکى از نگرانيهاى مشترک والدين در همه جوامع نحوه استفاده کودکان از اينترنت است به همين منظور حتييک گروه ديده بان اينترنتى در انگلستان، به عنوان بخشى از تلاش هاى جارى براى مصون نگاه داشتن کودکان در شبکه جهانى کامپيوترها، سيستم جديدى را راه اندازى کرده استاين سيستم به گونه اى طراحى شده است که به والدين امکان مى دهد با مسدود کردن سايت ها و “گپ خانه” هاى (chatroom) خاصى که تصور مى شود مورد استفاده افرادى است که از کودکان سوء استفاده جنسى مى کنند، محتويات اينترنت را کنترل کنند.
از اين فيلترها مى توان براى منع دسترسى به سايت هاى سکسى، خشونت بار، نمايش دهنده مواد مخدر و تبليغ کننده مشروبات الکلى استفاده کرد والدين مى توانند اين نرم افزار را به طور رايگان از سايت “آى سى آر اى” پياده کرده و به دلخواه خود، دسترسى کودکان به سايت ها را کنترل کنند.
البته مسدود کردن سايتهاى سياسى در ايران به گفته برخى از مسئولان يک اشتباه بوده و در حال اصلاح آن هستند با اين وجود بايد اذعان داشت که سياست مسدود سازى اگر چه در بسيارى از کشورها اعمال مى شود اما يک امر مبنايى نيست و با استفاده از نرم افزارهاى ضد فيلترينگAnti Filtering امکان دور زدن اين سياست وجود دارد . اينترنت محدود و سانسور نمى شود چون تکنيکهاى خنثى سازى محدوديتها را نيز در خود دارد اينترنت موجى است که آغاز شده و تنها مى توان بر آن سوار شد و موج سوارى کرد ايستادن در مقابل اين موج سهمگين مساوى تحمل هزينه هاى فراوان است اينترنت براى نسل جوان کشورهايى مثل ايران وسيله اى براى انتقال دانش فنى و فناورى نيز هست با بهره گيرى از امکانات اينترنت مى توان فاصله و شکاف علمى و اقتصادى ايران و کشورهاى توسعه يافته را تا حد زيادى پر کرد بايد به جاى فکر کردن به محدود سازى که بازى موش و گربه را به ياد مى آورد به فکر برنامه ريزى و توليد “دادهو محتوى ” contentدر اين شبکه جهانى بود
چرا از اينترنت براى انتشار ذخاير غنى فرهنگى و ادبى ايران استفاده نمى کنيم؟ چرا از آن براى آموزش و پرورش ، تجارت ، بانکدارى ، سرگرمى ، خدمت رسانى به مردم (دولت الکترونيکى) تبليغات،حتى مسايل و آموزه هاى مذهبى و دينى ،روزنامه نگارى ،صنعت ، فناورى نوين در کشاورزى ، اقتصاد ، و دهها زمينه مثبت ديگر استفاده نمى کنيم ؟
به قول دکتر حسام الدين آشنا استاد دانشگاه در ايران بيشترين فعاليت را در حوزه اطلاع‌رسانى الكترونيك نه دانشگاهها دارند و نه نشريات. بلكه بيشترين فعاليت را اتفاقا حوزه‌هاى علميه داشته اند. بزرگ‌ترين سايتهاى ايران نه وابسته به دانشگاهها است نه وابسته به موسسات دولتى و يا مطبوعاتى و هنري. بلكه وابسته به حوزه‌هاى علميه است. اگر حجم اطلاعات و CDها و اطلاعات را با حجم توليدات مقايسه كنيد تفاوت عظيم آنرا خواهيد ديد. چون در حوزه‌ها ميراث بزرگى وجود دارد كه فقط احتياج داشته تايپ شود و فرمت ساده‌اى به آن داده شود و در محيط اينترنت قرار بگيرد. اما در حوزه دانش‌هاى تجربى، ما بخاطر عقب ماندگى‌هاى علمى بزرگى كه داريم وقتى به حوزه اينترنت هم رسيده‌ايم دچار لكنت زبان جدى شده‌ايم.
اينترنت يک رسانه دو طرفه است يعنى توليد کننده محتوى فقط گوينده صرف نيست شنونده هم هست کاربر يا مخاطب محتوى در اينترنت نيز فقط شنونده صرف نيست او نيز قدرت انتشار مطلب در زمينه همان موضوع و حتى در ذيل همان مطلب را دارد اينترنت متعلق به دنياى ديالوگ است نه دنياى مونولوگ و کسانى که سخن گفتن در دنياى ديالوگ را فرا نگرفته اند قدرت وارد شدن در اين دنياى جديد را ندارند کاربر اينترنت طيف نخبه کشور است چون داشتن لوازم اوليه برايمتصل شده به اينترنت و داشتن سطحى از سواد ديجيتالى و رايانه اى و از جمله تسلط نسبى به يک زبان خارجى او را فراتر از مخاطبان ماهواره و ويدئو قرار مى دهد اينترنت تمام رسانه ها و مديومهاى قبلى را در دل خود دارد
هويت شبکه اى
دکتر محمد عطاران استاد دانشگاه معتقد است: با امكانات و گزينه هاى فراوانى كه رسانه هاى عمومى ازجمله اينترنت درا ختيار جوانان مى گذارند آنان دائما با محرك هاى جديد و انواع مختلف رفتار آشنا مى شوند. اين فضا هويت نامشخص و دائما متحولى را مى افريند. خصوصا براى نسلى كه درمقايسه با نسل قبل با محرك هاى فراوانى مواجه است. همچنين از طريق رسانه هاى جمعى، افراد خط مفروض ميان فضاى عمومى و خصوصى را تجديد سازمان مى كنند و اين امكانى است كه جوانان فعالانه از آن استفاده مى كنند
هويت واجد سه عنصر است. هويت شخصى، فرهنگى و اجتماعى كه هر يك درتكوين هويت فرد نقش مهمى را ايفا مى كنند. در مقايسه ها، هويت شخصى كه ويژگى بى همتاى فد را تشكيل ميدهد، هويت اجتماعى (نقش هاى احتماعى درونى شده و متنوع) و هويت فردى (درك و كاربرد نمادهاى فرهنگى) در پيوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار مى گيرند. اينترنت صحنه فرهنگى و اجتماعى است كه فرد خود را درموقعيت هاى متنوع نقش ها و سبك هاى زندگى قرار مى دهد. در اين فضاى عمومى ، مهارت فرهنگى جديدى لازم است تا با تنظيمات نمادين بتوان بازى كرد. سايت شخصى نمونه اى روشن است كه چگونه كاربر اينترنت خود را براى مخاطبين جهانى معرفى مى كند. براى بيان افكار، احساسات، علائق و آراء از متن مناسب، گرافيك ، صدا و فيلم استفاده مى شود. ميلر اهميت و پيوندهاى سايت شخصى را ذكر مى كند و مى گويد كه به من بگو لينك هايت چيستند تا بگويم كه چه شخصى هستى
يكى از جنبه هاى اينترنت ، ورود بى هويت در آن است نوجوانان در صحنه اينترنت براى ايفاى هر نقشى، فرصت پيدا مى كنند. البته خصيصه مثبتى در اين كار هست، مجالى كه براى بروز و ظهور نوجوانان پيدا مى شود. اينترنت فضاى آزاد گلخانه اى را ايجاد مى كنند كه معلمان و مراجع قدرت به ان دسترسى ندارند و بر آن تاثير نمى گذارند . امكان خصوصى بودن امور نكته اى است كه كاربران جوان اينترنت بر آن تاكيد دارند و از سوال بزرگسالان درمورد نحوه استفاده از اينترنت آشفته مى شوند. اينترنت به نظر اين جوانان، جانشين فضاى عمومى مى شود. ر اين شكل جوانان تجربه هاى بيشتر مى يابند. و درباره كنترل و كاربرد اين رسانه جديد داراى اطلاعات مى شوند. اين فضاى جديد كه عمدتا توسط كاربران ساخته مى شود احساس مشاركت بيشترى به نوجانان مى دهد. تنها مشكلى كه وجود دارد آن است كه رابطه بين نسل جوان و بزرگسال در فضاى شبكه اى محو شود
اريكسون معتقد است كه نوجوانان در دوره بلوغ هويت شخصى خود را از طريق كشف و جستجو بنا مى كنند. بلوغ مرحله اى بحرانى است كه نوجوانان بدنبال كشف ارزش ها و درونى كردن آن مى باشدو اينترنت با حجم نامحدود اطلاعات و ابزارهاى سريع ارتباطى، نوجوانان را با ابزارهاى ديگر ايجادهويت از طريق جست و جو روبرو مى كند. مع الوصف بايد بدانيم كه بسيارى ازتعاملات موجود در اينترنت مستلزم ارتباط انسانى نيست. پى آمدهاى اين تعاملات و حدود جايگزينى اين تعاملات به جاى تعاملات انسانى هنوز نامعين است
ضريب نفوذ پيام هاى اينترنتى در ايران
بر اساس گزارش بى بى سى ايران اگرچه هنوز جامعه اى سنتى است، اما با توجه به جوانى جمعيت و تعداد زياد جوانان تحصيلکرده که با اينترنت آشنايى دارند، به نظر مى رسد اينترنت مى تواند رسانه اى تاثيرگذار در اين جامعه تلقى شود. با توجه به اينکه کاربران اينترنت را در ايران عمدتا افراد تحصيلکرده تشکيل مى دهند و اين افراد در ميان خانواده ها و گروه ها ز تاثير گذارى زيادى برخوردارند، مى توان گفت که ضريب نفوذ اطلاع رسانى اينترنتى درايران بسيار بالاست و به سرعت نيز در حال افزايش است.
بسيارى از خانواده ها فراگيرى زبان انگليسى را که کليد راه يابى جامع تر به اينترنت است، براى فرزندان خود به عنوان يک اصل گريزناپذير درنظر مى گيرند. هم اکنون مجامعى که ايرانيان در اينترنت به وجود آورده اند از صدها مورد نيز فراتر رفته و برخى از اين گروه ها حتى با استفاده از امکانات فنى که اينترنت در اختيار آنها مى گذارد (مانند گفتگو و انتقال صدا از طريق شبکه) اقدام به راه اندازى شبکه هاى شبه راديو در درون اينترنت کرده اند. اين شبه راديو ها را معمولا يک نفر اداره مى کند و تقريبا اکثر برنامه هايى که از طريق راديو قابل پخش است از طريق آنها به شنوندگان ارائه مى شود. در برخى از اين شبه راديوها بيش از ده ها نفر جمع مى شوند و در مورد مسايل مورد علاقه خود بحث مى کنند و ميهمان دعوت مى کنند و به صحبت هاى او گوش مى دهند. اين شبه راديوها يک ويژگى منحصر به فرد دارند و آن اينکه ارتباط در آنها کاملا زنده و متقابل است
استفاده از اينترنت، افسردگى و انزواى اجتماعى نوجوانان
استفاده از اينترنت حتى مى تواند آثار و پيامدهاى منفى بر رفتارهاى جوانان و نوجوانان داشته باشد اما اين تاثيرها نيز به درستى و با روشهاى على در ايران مورد بررسى قرار نگرفته است به عنوان مثال بر اساس يك پژوهش با عنوان “نقش استفاده از اينترنت در افسردگى و انزواى اجتماعى نوجوانان”که توسط كريستوفر ساندرزانجام شده و نتايج آن در مجله Adolesenceمنتشر شدهپرسشنامه‌اى در اختيار 89 دانش‌آموز سال آخر دبيرستان قرار گرفته و درباره موارد زير تحقيق شده است :
1- ميزان استفاده از اينترنت: كم (كمتر از يك ساعت در روز)، متوسط (بين يك تا دو ساعت در روز)، زياد (بيش از دو ساعت در روز)
2- ارتباط با مادر، پدر و همسالان
3- افسردگى
با توجه به نتايج حاصله، كسانى كه نسبت به ديگران كمتر از اينترنت استفاده مى‌كردند، ارتباط بيشترى با مادر و دوستان خود داشتند. در اين تحقيق تنها گروه‌هاى كاربران زياد و كم اينترنت مورد مقايسه قرار گرفتند. تحليل مجذور خى نشان مى‌دهد كه اين گروه از نظر برخى عوامل دموگرافيك مانند جنس، نژاد و جايگاه اقتصادى – اجتماعى با يكديگر تفاوتى ندارند. هر يك از دو گروه كاربران زياد و كم اينترنت با استفاده از آزمون‌هاى مستقل t از نظر درجات ارتباط و افسردگى مقايسه شدند. كابران كم‌مصرف اينترنت در مقايسه با كاربران زياد آن به طور چشمگيرى رابطه‌اى بهتر با مادران و دوستانشان داشتند، اما هيچ تفاوت قابل ملاحظه‌اى بين كاربران كم و كاربران زياد اينترنت از نظر ارتباط با پدر ميزان افسردگى وجود نداشت.
نتايج نشان مى‌دهد كه استفاده زياد از اينترنت با پيوند ضعيف اجتماعى مرتبط است. بر عكس كاربرانى كه از اينترنت كمتر استفاده مى‌كنند، به طور قابل ملاحظه‌اى با مادر و دوستانشان ارتباط بيشترى دارند. اين نتايج جهت‌گيرى خاصى را نشان نمى‌دهند. مثلاً نمى‌توان گفت كه آيا نوجوانان داراى ارتباطات ضعيف اجتماعى به طرف فعاليت اينترنتى ارتباطات اجتماعى را كاهش مى‌دهد
ضرورت بهره گيرى از اينترنت برا ى پرورش نسل جوان
فناورى اطلاعات و انقلاب اينترنتى و رايانه اى در چند سال اخير تغييرات وسيع وسريع در جنبه هاى مختلف زندگى پديد آورده است شايد اختراعات و ابداعات 5 سال اخير در زمينه فناورى اطلاعات از همه اختراعات و ابداعات 100 سال گذشته بيشتر باشداين فناورى همچنين به عنوان ابزار توانمند سازى موجب شده است که يک فرصت استثنايى تاريخى براى جبران عقب ماندگيهاى عصر صنعت و يک جهش در ورود به عصر فراصنعتى براى کشورهاى در حال توسعه نظير ايران فراهم شود استفاده از اين فرصت براى شکوفايى استعدادهاى نسل جوان نياز فورى به عزم ملى و تنظيم برنامه جامع دارد به منظور استفاده از اين فرصت تاريخى لازم است براى دانش آموزان و جوانان کشور اين امکان فراهم شود که در دوران تحصيل با اين فناورى آشنا شوند درست هماتنگونه که زبان مادرى را ياد مى گيرند و با چهار عمل اصلى آشنا مى شوند بايد با زبان قرن 21 که فناورى اطلاعات و اينترنت است آشنا شوند تا بتوانند از طريق کتابخانه هاى ديجيتال به همه مجموعه فرهنگ و علوم بشرى مشتمل بر همه دانشها و هنرها در هر نقطه از جهان دست يابند و به کمک مجموعه هاى چند رسانه ايMulti media و واقعيتهاى مجازيVertual Realities راههاى جديد ارايه افکارو ايده ها را فرا گيرند و به شناخت ساير فرهنگها اقدام کنند
