نام نویسنده: علی شمیرانی
هفته نامه بزرگراه فناوری – وزارت صنایع و معادن در برنامه توسعه سوم، ابتدای سال 1380 با هدف برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای ایجاد و توسعه صنایع نوین در کشور، مرکز صنایع نوین را در ستاد وزارت صنایع و معادن تاسیس کرد. مرکز نیز با تشکیل کارگروه‌های مختلفی اقدام به حمایت از صنایع نوین کرده است که در این گزارش و با توجه به زمینه تخصصی هفتهنامه بررسی کارگروه نرم‌افزار مدنظر است.
این درحالی است که مرکز صنایع نوین تاکنون پاسخ‌گوی عملکرد خود در این زمینه نبوده و طی سال‌های گذشته نیز سیدمجتبی هاشمی به‌عنوان رییس این مرکز به گفت‌وگو با خبرنگاران نپرداخته و این موضوع بر ابهامات عملکرد این مرکز در سال‌های گذشته افزوده است.
به همین منظور و از آن‌جا که مرکز صنایع نوین به تماس‌های متعدد هفتهنامه بزرگراه فناوری پاسخ نداده، بر آن شدیم که با اطلاعات موجود از طرق سایت این مرکز و سایر مراجع دیگر با گردآوری اطلاعات به شناسایی نقاط مبهم در عملکرد مرکز صنایع بپردازیم. گزارش حاضر در حقیقت بخش اول از کالبدشکافی فعالیت‌های این مرکز به‌شمار می‌رود و هر هفته، بخش‌های مختلف متن حاضر که در ادامه می‌آید مورد نقد و بررسی کارشناسان و مسؤولان دولتی و خصوصی قرار خواهد گرفت.
لذا بزرگراه فناوری از این پس هر هفته و از طریق ارتباط با ریاست جمهوری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، نمایندگان عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و نهادهای خصوصی فعال حوزه ICT به بررسی ابهامات موجود در عملکرد مرکز صنایع نوین خواهد پرداخت.
هفتهنامه بزرگراه فناوری همچنین آمادگی دریافت نقطه‌نظرات فعالان حوزه ICT پیرامون ارزیابی عملکرد مرکز مذکور را دارد.
اما پیش از هر چیز مروری خواهیم داشت بر اهداف و سیاست‌ها و وظایف مرکز صنایع نوین.
اهداف و سیاست‌ها
اهداف کلان مرکز صنایع نوین را می‌توان در این موارد خلاصه کرد:
– ایجاد فضای مناسب برای به‌وجود آمدن، رشد و پویایی بنگاه‌های اقتصادی در صنایع نوین
– ایجاد رابطه‌ی مستمر و پویا بین ساختار صنعتی کشور با ساختار علمی، تحقیقاتی و فناوری
– بسترسازی برای ورود و دسترسی به بازارهای فناوری و صنایع نوین در جهان
وظایف مرکز
برای رسیدن به هدف‌های کلان تعیین شده، مرکز صنایع نوین مهم‌ترین وظایفش را حول محورهای ذیل قرار داده است:
• تعیین چشم‌انداز و استراتژی کلی توسعۀ صنایع نوین
– تعیین چارچوب راهبردی توسعۀ صنایع نوین با تکیه بر توانمندی‌های داخلی و استفاده از فرصت‌های جهانی
– ایجاد وفاق و همدلی بین دست‌اندرکاران توسعۀ این صنعت شامل بنگاه‌های اقتصادی، مراکز تحقیقات صنعتی و مراکز دانشگاهی
• هوشمند کردن نظام توسعۀ صنایع نوین
– ارایۀ شاخص‌های محک زدن رقابت‌پذیری و اقتصاد مبتنی بر دانایی در حوزۀ صنایع نوین
کمک به توسعۀ نظام ملی نوآوری
– انجام فعالت‌های سیاست‌گذاری، آینده‌نگاری و ارزیابی فناوری
– ارایۀ تحلیل دینامیک سیستم توسعۀ صنایع نوین در کشورهای مختلف
• سامان‌دهی
– سامان دادن فرآیندهای لازم برای ایجاد فضای کسب‌وکار رقابتی
– سوق دادن فعالیت‌های پژوهشی به سوی بازارمداری
– سامان دادن خوشه‌‌های صنایع نوین
– تشویق ارتباط با مجامع علمی بین‌المللی
– تجهیز و راه‌اندازی آزمایشگاه و مراکز تحقیقات صنعتی
– ارایۀ یارانه‌های تحقیق و توسعه به شرکت‌های جدید و بنگاه‌های توانمند
– کمک به اجرای پروژه‌های بزرگ در صنایع نوین با تاکید بر بخش خصوصی
– کمک به ایجاد سازمان‌ها و نهادهای سرمایه‌گذار مانند سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر
اولویت‌های کاری گروه نرم‌افزار
1- سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی
• استفاده از فناوری‌های نوین
• تولید نرم‌افزارهای برتر با اولویت
• آموزش و پژوهش
• حمایت‌های مالی و حقوقی
• اطلاع‌رسانی و انتقال تجربه‌ها
• تدوین سند راهبردی صنعت نرم‌افزار
• تعیین اولویت‌های تولید نرم‌افزار کشور
2ـ توسعۀ بازار نرم‌افزار
در این راستا فعالیت‌های زیر را انجام داده است:
• تدوین سازوکارهای افزایش تقاضای بازار
• تدوین سازوکارهای حضور در بازارهای خارجی
• بررسی حضور محصولات صادراتی در خارج از کشور
• برقراری ارتباط با ایرانیان مقیم خارج از کشور برای بهره‌گیری از توان فنی و مالی آن‌ها
• بررسی بازار نرم‌افزار کشورهای مختلف و راهکار‌های حضور در این بازارها
3- توسعه و بهبود وضعیت شرکت‌ها از طریق:
• تلاش در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حمایت از آن
• کمک به بهبود ساختار شرکت‌های High-Tech فعال در زمینۀ IT برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی
• حمایت از حضور شرکت‌های نرم‌افزاری در نمایشگاه‌های خارجی (با هدف توجه به صادرات نرم‌افزار و بازاریابی)
اما پس از این مقدمه بد نیست به شکلی بدون حاشیه محورهای نامشخص در فعالیت‌های این مرکز را مورد بررسی اجمالی قرار داده و از هفته آینده نیز هر مبحث به شکل جامع مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
حمایت‌های انحصاری
براساس اطلاعات و شواهد موجود، بودجههای حمایتی مرکز صنایع نوین در اختیار بخش و شرکت‌های خاصی قرار می‌گیرد که در شماره‌های آتی بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت. برای نمونه اگرچه این مرکز مدعی حمایت از صنعت نرم‌افزار و توسعه صادرات آن است، لیکن یکی از نهادهای خصوصی مرتبط با این بخش تاکنون موفق به کسب حمایت این مرکز نشده است.
اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار ایران از جمله این نهادها به‌شمار می‌رود که به گفته نایب‌رییس این اتحادیه تاکنون و به‌رغم جایگاهی که دارد و تلاشی که کرده، موفق به جذب هیچ نوع حمایتی از مرکز صنایع نوین نشده است.
در این خصوص نیز با مسؤولان اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار به گفت‌وگو پرداخته و به نکات جالبی دست یافتیم که در شماره بعدی به چاپ خواهد رسید.
عدم پاسخ‌گویی
یکی دیگر از نقاط مبهم در عملکرد مرکز صنایع نوین به عدم پاسخ‌گویی مرکز مذکور باز می‌گردد به‌نحوی که تلاش‌ها برای کسب اطلاع از این مرکز طی سال‌های گذشته بی‌نتیجه بوده و این مرکز هیچ‌گاه به تشریح جزئیات فعالیت خود نپرداخته است.
فقدان روابط عمومی در مجموعه مذکور و نامشخص بودن کانال اطلاع‌رسانی، یکی دیگر از مستندات این مدعاست.
غیرشفاف بودن بودجه‌ها
تاکنون هیچ خبری از میزان بودجه این مرکز به‌ویژه در بخش نرم‌افزار منتشر نشده است. غیر شفاف بودن بودجه، تنها به بخش نرم‌افزار مربوط نمی‌شود و در حقیقت میزان بودجه کنار گذاشته و هزینه شده برای هیچ‌یک از پروژه‌های این مرکز نیز مشخص نیست.
نامشخص بودن رویه حمایت
با مراجعه به سایت مرکز صنایع نوین که بیشتر به یک کاتالوگ الکترونیکی شبیه است، مشخصات قریب به 25 پروژه که گروه نرم‌افزار روی آن‌ها کار کرده گردآوری شده است. البته منظور از شخصات پروژه چیزی نیست جز عنوان پروژه و وضعیت آن که شامل دو قسمت «انجام شده» و «در دست انجام» است.
اینکه پروژه‌های مذکور از چه زمانی آغاز شده، چه زمانی باید به پایان می‌رسیده، بودجه پروژه چه میزان بوده و اصولا پروژه توسط چه شرکتی انجام شده، موضوعی است که در این سایت پاسخی برای آن‌ها نخواهید یافت. لیکن در این قسمت موضوع مبهم بودن موارد مذکور نیست.
موضوع این‌جاست که پروژه‌های مذکور اصولا و براساس کدام رویه به مجریان واگذار شده است. آیا در مورد اجرای پروژه‌ها و انتخاب مجری مناقصه‌ای برگزار شده، اطلاع‌رسانی عمومی انجام شده و اصولا شرکت مجری براساس چه وابطی مجری شده است، همه و همه از جمله مواردی است که پاسخی برای آن‌ها نخواهید یافت.
نامشخص بودن ناظر
به‌طور طبیعی هر پروژه‌ای که تعریف می‌شود دارای سه محور ناظر، مجری و کارفرماست. در مورد پروژه‌های انجام شده توسط مرکز صنایع نوین ظاهرا کارفرما خود مرکز بوده و مجری شرکت موردنظر مرکز. اما آنچه نامعلوم است ناظر بر طرح‌های این مرکز است چرا که قاعدتا مجری نمی‌تواند نقش ناظر را نیز ایفا کند.
این موضوع نیز یکی دیگر ازمحورهای فعالیت نامشخص در اجرای پروژه‌های مرکز صنایع نوین است.
نامشخص بودن خروجی پروژه‌ها
مرکز صنایع نوین به‌عنوان یک نهاد دولتی که با بودجه عمومی اداره می‌شود قاعدتا باید نتایج حاصله از پروژه‌های تحقیقاتی خود را به نوعی در دسترس عموم و نهادهای نیازمند و مرتبط با اطلاعات پروژه قرار دهد. لیکن تاکنون خروجی هیچ‌یک از طرح‌های این مرکز به شکل عمومی منتشر نشده و مشخص نیست نتایج حاصله از این تحقیقات چه شده و در اختیار چه مرجعی یا مراجعی قرار می‌گیرد.
اینکه به گفته نایب‌رییس اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار به‌عنوان مرجعی در صادرات نرم‌افزار تاکنون نتایج تحقیقات انجام شده در اختیار این اتحادیه قرار نگرفته است.
ناهماهنگی در میزان هزینه و فایده
یکی دیگر از ابهامات پیامون بودجههای حمایتی و تحقیقاتی مرکز صنایع نوین به عدم هماهنگی هزینه‌های انجام شده با میزان خروجی طرح است. عدم اعلام میزان دقیق بودجههای در نظر گرفته شده برای طرح‌های حمایتی و تحقیقاتی توسط این مرکز یکی از مهم‌ترین مستندات این مدعا محسوب می‌شود.
هزینه‌های انجام شده مرکز مذکور برای سفرهای خارجی و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی که براساس شنیده‌ها حدود دو میلیارد تومان تخمین زده می‌شود از جمله این موارد است که به شکلی مشروح و مفصل به آن پرداخته خواهد شد.
عدم هماهنگی با دستگاه‌های دیگر
مرکز صنایع نوین به‌علت علاقه و گرایش به حضور در مایشگاه‌های بین‌المللی باید اقدام به هماهنگی با دستگاه‌های ذی‌ربط و مسؤول در این زمینه کند. اینکه آیا اصولا حضور در نمایشگاه‌های خارجی چگونه به این مرکز مربوط می‌شود، موضوعی است که پاسخی برای آن نداریم ولی در خصوص عدم هماهنگی مرکز صنایع نوین با دستگاه‌های مسؤول، اظهارات دکتر بامیری کارشناس مرکز توسعه تجارت (به‌عنوان نهاد اصلی و مسؤول توسعه صادرات) نشان می‌دهد که مرکز صنایع نوین هیچ‌گاه با مسؤولان و کارشناسان مرکز توسعه تجارت هماهنگی لازم را به‌عمل نیاورده و به شکلی آشکار نیز به موازی‌کاری با نهاد متولی توسعه صادرات پرداخته و می‌پردازد.
عدم انتشار نام شرکت‌های مجری
در وب‌سایت مرکز صنایع نوین نامی از شرکت‌های مجری طرح‌های این مرکز نمیتوان یافت. یکی از دلایل محتمل در این مورد به تعدد ارجاع پروژه به یک یا چند شرکت خاص باز‌می‌گردد.
متاسفانه در این خصوص و به‌علت ذکر نکردن نام شرکت‌های مجری طرح‌ها، نمیتوان به اظهارنظر بیشتری پرداخت. لیکن سعی خواهد شد تا از طریق سایر مراجع دولتی اطلاعات مربوط به این بخش را در هفته‌های آتی منتشر کنیم.
نامشخص بودن نحوه ارزیابی طرح‌ها
از دیگر ابهامات پیرامون عملکرد مرکز صنایع نوین، نامشخص بودن نحوه ارزیابی طرح‌های واصله به این مرکز است. درال حاضر روشن نیست مرکز صنایع نوین براساس کدام ضوابط، شرایط و ویژگی‌ها نسبت به تایید یا رد یک طرح ارجاع شده، تصمیم‌گیری می‌کند.
اگرچه موارد ریز و درشت مبهم دیگری نیز در نوع عملکرد این نهاد دولتی وابسته به وزارت صنایع و معادن وجود دارد، لیکن مواردی که در متن حاضر به آن‌ها اشاره شد بخشی از آن‌ها به‌شمار می‌روند که تا مدت‌ها به این موارد پرداخته خواهد شد.
