نام نویسنده: شهرام شريف
دنیای اقتصاد – هشت سال زمانى که سيد محمد خاتمى سکان رياست جمهورى ايران را به دست گرفت موضوع ارتباطات و توسعه در اين بخش به عنوان يک اولويت نخست مطرح نبود اما طى هشت سال چنان تحولى در تمام بخش هاى مرتبط با آن رخ داده که جانشين او چاره اى ندارد جز آنکه پرونده هاى اين بخش را حتى روزها قبل از آغاز رسمى فعاليت روى ميزکار و دم دست نگاه دارد.
طى اين مدت رشد شتابگونه عرصه ارتباطات و فناورى اطلاعات فضاهاى جديدترى را ايجاد کرده ، برخى تعريف ها را دگرگون ساخته و فرصت هاى جديدى را به وجود آورده است. تلفيق فناورى اطلاعات و ارتباطات شايد ناگزيرترين کارى بود که طى هشت سال اخير در حيطه مسئوليت متولى اين بخش – وزارت ارتباطات و فناورى اطلاعات – صورت گرفت، جايى که پست و تلگراف و تلفن نمى توانست با اينترنت، ماهواره و تلفن همراه قياس شود.
نگاهى به ميزان و سرعت رشد اينترنت،تلفن همراه و حتى تلفن ثابت طى چند سال اخير و توقعات برنامه اى – برنامه پنج ساله سوم به عنوان مثال – نشان مى دهد که برنامه ريزان در اين بخش به هيچ عنوان مقدار تقاضا و رشد در اين عرصه را درست پيش بينى نکرده بودند چنانکه هم اکنون در اکثر آمارهاى اعلام شده به وضوح مشخص مى شود که برنامه هاى اجرا شده بيش از دو برابر برنامه مصوب است.
از ميان بخش هاى مختلف ارتباطى و مخابراتى اما شايد بتوان براى تلفن ثابت بهترين عملکرد را در نظر گرفت چراکه تنها در طول 5 سال برنامه سوم بيش از 9 ميليون و 500 هزار شماره تلفن ثابت دايرشد و ضريب نفوذ را از 13 به 26 افزايش داد. اين افزايش براى نخستين بار باعث شد که ضريب نفوذ تلفن ثابت از متوسط جهانى بيشتر شود. مقايسه اى از دايرى تلفن ثابت در برنامه هاى پنج ساله نشان مى دهد که برنامه 5 ساله سوم 52درصد از سهم دايرى تلفن را به خود اختصا داده در حالى که اين ميزان در برنامه دوم بالغ بر 23 درصد ، در برنامه 5 ساله اول 10 درصد و قبل از برنامه پنج ساله نخست نيز 11 درصد بوده است.از سوى ديگر تلفن ثابت به طور غير مستقيم نيز در رشد بخش هاى ديگر مخابراتى نيز موثر بوده است به عنوان مثال گسترش اينترنت در کشور عمدتا از طريق سيستم هاى DIALUP صورت گرفت که نياز به اتصال تلفن ثابت و کامپيوتر داشتند، اما على رغم اين رشد در سطح، همچنان از نظر رشد کيفى سرويس ها در حداقل قرار دارند، تنها طى ماههاى اخير ارايه برخى سرويس هاى هوشمند درتهران و تغيير پيش شماره هاى تلفن ثابت – براى چندمين بار البته – تلاشى براى جبران کمبود در اين بش را نشان مى دهد.
در زمينه تلفن همراه اما رشد با سرعت تلفن ثابت دنبال نشد، هر چند در اين بخش عملکردها به واقع رشد قابل توجهى را نشان مى دهند اما برخى عوامل واتفاقات بر توسعه اين بخش تاثيرات قابل توجهى گذاشته است. بر اساس برنامه مصوب 5 ساله مخابرات موظف به دايرى 2 ميليون و 400 هزار شماره همراه بوده اما افزايش انفجارى تقاضا مخابرات را وادار کرده که در طول برنامه سوم توسعه تا 4 ميليون و 500 هزار شماره داير کند که اين ميزان 191 درصد تحقق را نشان مى دهد. اين رشد سريع ضريب نفوذ تلفن همراه در کشور را از زير يک درصد به 7 و نيم درصد رساند اما على رغم اين هنوز بيشترين تقاضا و بزرگترين بازار انحصارى در مجموعه مخابراتى در بخش تلفن همراه وجود دارد.
تلفن همراه زمانى توسط مجلس وقت يک وسيله لوکس ناميده شد و اين نگاه توسعه در اين بخش را تا زمانى که به مرز انفجار رسيد به تاخير انداخت. از سوى ديگر ديرکردى که در ورود بخش خصوصى به اين بخش ايجاد شد عملا فضاى انحصارى و بازار سياه را در اين عرصه تقويت کرد، مشکلاتى که در زمينه فعاليت اپراتور دوم طى سالهاى اخير – على رغم فشار شديد بازار و نياز مردم – ايجاد شد يکى از دلايل وضعيت پيچيده فعلى است که “کارخانه تحويل سيم کارت مخابرات” با تمام توان هم نياز به پاسخ گويى ميزان تقاضاها نيست.
در زمينه اينترن برنامه 5 ساله سوم خالى از برنامه مصوب است و به نوعى رشد خيره کننده و تقاضاى سريع بخش مخابراتى را مجبور به ايجاد فضاى توسعه اى در اين بخش کرد. رسيدن يکباره تعداد کاربران اينترنت از 200 هزار در ابتداى برنامه به بيش از 6 ميليون در انتهاى آن نمايانگر بازار سريعا رو به رشد اينترنت است و در اين ميان خوشبختانه تا اندازه اى تجربه تلفن همراه تکرار نشد. اعطاى مجوز به شرکت هاى خدمات دهنده اينترنت ، ارايه مجوز اينترنت پرسرعت و فراهم کردن فضا براى شرکت هاى خدمات دهنده تلفن اينترنتى (VOIP) از جمله فعاليت هايى است که در راه حذف انحصار در اين بخش صورت گرفته با اين حال هنوز در برخى از ين بخش ها اعتراضاتى به نحوه واگذارى و شيوه توسعه ديده مى شود.
در بخش فناورى اطلاعات اجراى برنامه تکفا به عنوان نخستين برنامه فناورى اطلاعات در کشور عملا جنبش قابل توجهى را دربخش هاى دولتى و متعاقب آن در بخش هاى خصوصى براى بهره گيرى از تکنولوژى اطلاعات به وجود آورد. تکفا در واقع تا اندازه اى خلا فقدان برنامه در اين عرصه تا اندازه اى پر کرد و با نزديکى که ميان نويسندگان آن با مجموعه برنامه ريزى و بودجه ريزى کشور – سازمان مديريت و برنامه ريزى – وجود داشت توانست به متن برنامه هاى دولت الحاق شود.
زيرساخت ، ارتباطات روستايى ، ماهواره ، پست و ساير بخش ها نيز در اين زمينه قابل ذکرهستند اما به حال مجموع اين برنامه ها نشان دهنده اين است که در دوره رياست جمهورى خاتمى شاهد بالاترين رشد در زمينه ارتباطات در مجموع برنامه هاى توسعه بوده ايم اما در مقابل سرعت نياز و تقاضا نيز رشد بالايى داشته چنانچه هنوز فرصت براى افزايش کيفيت سرويس ها و استفاده از سرويس هاى مبتنى بر اينترنت، تلفن همراه و تلفن ثابت فراهم نيامده است.
