دبیر شورای عالی فضای مجازی با بیان اینکه به دلیل تحریم‌هایی، همکاری شرکت‌های بزرگ فناوری در جهان صورت نگرفته، گفت: در حال حاضر به دلیل عدم همکاری بسیاری از این پلتفرم‌ها، ما مجبور هستیم که مشابهشان را در کشور فراهم کنیم، در حالی که ایجاد بسیاری از این پلتفرم‌ها در اولویت نیستند و حتی اگر گوگل با ایران همکاری داشته باشد، شاید نیاز به راه‌اندازی فوری موتور جست‌وجوی بومی در مراحل اولیه نیست.
سید ابوالحسن فیروزآبادی در هجدهمین کنفرانس رمز ایران با بیان اینکه هویت مجازی که فاقد شبکه ملی اطلاعات باشد به شدت آسیب‌پذیر است، افزود: شبکه ملی اطلاعات در ابتدا در شورای عالی فضای مجازی در سال ١٣٩٢ تعریف شد که نوع توجه به شبکه ملی اطلاعات از مفهوم مسیریابی شکل گرفت.
وی گفت: مسیریابی کاربران در فضای مجازی به نحوی در این شبکه تعریف شد که مسیریابی کاربران داخل کشور در داخل باید صورت گیرد و در همین راستا شش الزام برای این شبکه در حوزه استقلال، مدیریت، امنیت، تامین پهنای باند مناسب و اتصال به شبکه‌های بین‌المللی تعریف شد. این الزامات چارچوب کلان شبکه ملی را تبیین می‌کرد.
دبیر شورای عالی فضای مجازی تصریح کرد: در سال ١٣٩٥ توانستیم این الزامات را به دلیل ابهاماتی که در تعریف پروژه وجود داشت در یک سند دیگری تبیین کنیم اما به دلیل مشکلاتی که در اجرای پروژه پیش آمد و براساس طرح و معماری شبکه ملی اطلاعات باید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان متولی اقدام می‌کرد، با دستور مقام معظم رهبری، شورای عالی فضای مجازی اقدام به مداخله مجدد داشت و وزارتخانه مامور شد تا در یک مدت مشخصی این طرح را ارایه دهد که دبیرخانه شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی طرح مصوب شهریور ماه ١٣٩٩ را با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مذاکرات با تمام دستگاه‌هایی که ماموریت‌هایی در این معماری داشتند نهایی و پس از تصویب در شورای عالی فضای مجازی ابلاغ کرد.
ابهام در مفهوم شبکه ملی اطلاعات برای برخی از مسوولان
فیروزآبادی اظهار کرد: ابهام در مفهوم شبکه ملی اطلاعات اولین چالش راه‌اندازی این شبکه است و شاید بتوانیم بگوییم که ما مدل مشابه شبکه ملی اطلاعات با پیش‌فرض‌ها و استراتژی‌هایی که جمهوری اسلامی در حوزه فضای مجازی تعریف کرده و کاملا منطبق بر ایران باشد نداریم و این یک مدل ملی و بومی است که در کشورمان مد نظر قرار دادیم.
وی افزود: در اکثر کشورهای توسعه‌یافته و یا در حال توسعه و پیشتاز همه آنها در کشور آمریکا طرح‌هایی به نام شبکه ملی مطرح شده است اما مفهومی که ما از شبکه ملی اطلاعات در نظر داریم ابهام داشت چرا که برخی از افراطیون آن را شبکه‌ای کاملا جداگانه از جهان و بسته در چارچوب سرزمینی تعریف می‌کردند و در تعریف تفریطی آن صرفا اکتفا به شبکه اینترنت جهانی شده بود بنابراین برای این که به یک نقطه تعادل برسیم مدت‌ها در این حوزه گفت و گو شد تا امروز تقریبا یک تصویر روشن در کشور برای اجرای این شبکه وجود دارد که باید عملیاتی شود.
آمادگی سازمانی و تشکیلاتی باید در کشور ایجاد شود
دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور با اشاره به چالش آمادگی سازمانی و تشکیلاتی در کشور تاکید کرد: این آمادگی می‌تواند از یک طیف وسیع سواد فضای مجازی در مسئولین کشور تا سواد فضای مجازی کاربران مطرح شود و بعد وارد ساختار شود. براساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات متولی بوده است و در تمام این سال‌ها مسوولیت اجرای شبکه ملی اطلاعات را برعهده داشته است. ولی حتی در ساختار آن وزارتخانه به طور خاص این ماموریت در شرح وظایف مشخص نشده است.
فیروزآبادی اعلام کرد: شبکه ملی اطلاعات از ویژگی‌های فضای مجازی شامل طیف وسیعی همچون حوزه تکنولوژیکی، ارتباطی، محتوایی، داده و پردازش داده، ایجاد پلتفرم و حوزه‌های نرم‌افزاری برخوردار است. درواقع این فضا اجتماعی – اقتصادی است که از آن تعبیر به فضای سوسیال اکونومیک می‌کنند، چرا که تمام ابعاد اجتماعی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده و پیشران صنعت کشور است.
وی با بیان این که شبکه ملی اطلاعات یک شاخه اقتصادی بزرگ را در اقتصاد جهانی به نام خدمات اقتصاد دیجیتال ارایه می‌کند، افزود: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به تنهایی نمی‌تواند این پروژه را به سرانجام برساند و از طرف دیگر ساختارهای دولت به هیچ وجه آمادگی ندارند تا در یک نظام شبکه‌ای حرکت کنند.
رئیس مرکز ملی فضای مجازی با اشاره به نظام دولتی کشور که بر پایه نظام جزیره‌ای است، تاکید کرد: در این نظام هر بخش به تنهایی به دنبال حل مسائل خود است که این با نگاه شبکه‌ای که حرکت به سمت اجتماعی شدن موضوعات است، مغایرت دارد. برای این که بتوانیم یک شبکه ملی اطلاعات کار آمد که بتواند در شبکه جهانی فضای مجازی که بن‌مایه آن اینترنت است قلمروسازی کند، داشته باشیم باید تمامی حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور در این مسیر متحول شوند که در نظام غرب از آن به تحول دیجیتال تعبیر شده است. بنابراین در تحول فضای مجازی در ساختارها باید تجدید نظر شده و معماری‌ها اصلاح شود و توسعه این فضا در ساختار، روابط و فرآیندها تاثیرگذار است.
فیروزآبادی با بیان این که نیاز به بازمعماری و بازمهندسی بسیاری از حوزه‌ها در کشور است، افزود: به دلیل نبود این نگاه، در حوزه شبکه ملی اطلاعات بیشترین تمرکز بر روی پیام‌رسان‌ها قرار گرفته و متولیان اجرای آن بیشتر نگاهشان بر توسعه شبکه ارتباطی کشور بوده است، تا جایی که وقتی شبکه ارتباطی کشور در سطحی قرار گرفت که یک سرویس نسبتا مناسب داده را توانستند روی آن ایجاد کنند، اعلام کردند که ۹۰ درصد شبکه ملی اطلاعات محقق شده است، در حالی که شبکه ملی اطلاعاتی که در الزامات تاکید شده بود به مراتب فراتر از یک شبکه ملی ارتباطی است.
ما با جریان عظیم جهانی شدن مواجه هستیم
وی در خصوص اهمیت این قدرت عظیم تکنولوژیکی در دنیا گفت: ما با جریان عظیم جهانی شدن مواجه هستیم و تحولات تکنولوژیکی در دهه‌های اخیر در حوزه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و فناوری نوظهور که فناوری‌های همگرا هستند. بنابراین باید در مواجهه با این تکنولوژی‌ها بتوانیم فهم صحیح و تجزیه و تحلیل داشته باشیم تا بتوانیم استراتژی‌ها و راهبردهای مناسب اتخاد کنیم.
دبیر شورای عالی فضای مجازی افزود: اقتصاد شکوفایی که در فضای مجازی در جهان شاهد هستیم که بر بستر شبکه‌های تلفن‌های همراه توسعه یافته و باعث تاثیر پارامترهایی مثل موبولیتی، تحرک و جهانی شدن بیش از گذشته شده در کنار هژمونی و انحصاراتی که در شرکت‌های برتر این حوزه که اکثرا آمریکایی هستند، تصمیم‌گیری برای راه‌اندازی این شبکه را پیچیده کرده است. باید در کنار شناخت تکنولوژی، اقتصاد، شرکت‌ها و بازیگران بزرگ، شناخت شکل‌ها و فرم‌های جدید اقتصادی مانند اقتصاد پلتفرمی که مبتنی بر تکنولوژی پلتفرمی است، مد نظر قرار دهیم.
فیروزآبادی با بیان اینکه نظامات شبکه‌ای و تکنولوژی‌های جدید دولت‌گریز بوده و با تعاریف نظام ملی مغایرت دارند، اعلام کرد: شبکه‌ها، بلاک‌چین، خدمات ابری و اصولا معماری شبکه‌ها که توزیع‌یافته غیرمتمرکز هستند، با دیدگاه‌هایی که به دنبال ایجاد قلمرو هستند، در تعارض است. تمرکز شدید اطلاعات و قطب‌های اطلاعاتی که در شرکت‌هایی از قبیل مایکروسافت، گوگل و شبکه‌های اجتماعی از قبیل فیس‌بوک و تلگرام و امثالهم ایجاد شده، مولد چالش‌های ادراکی، طراحی، فنی، تصمیم گیری در کنار افزایش سرعت تصمیم‌گیری و تغییر یافتن شکل تصمیم‌گیری است.
شبکه جهانی اینترنت دولت‌گریز است
وی با بیان اینکه موسسان شبکه جهانی اینترنت که آمریکایی‌ها بودند، تلاش می‌کنند حکمرانی خودشان را بر این شبکه جهانی حفظ کرده و بازارها را تصاحب کنند، تصریح کرد: آنها تلاش دارند تا جایی که مقدور است با استانداردگذاری و پروتکل‌گذاری فنی دولت‌ها را از رسمیت انداخته و از قواعد و قوانین کشورها تخطی کنند تا جایی که بدون اجازه وارد کشورها می‌شوند و با شهروندان مستقیم در تماس بوده و خدمات ارایه می‌دهند و البته در این رابطه هیچ تعهدی نسبت به کاربر و نسبت به حکومتی که کاربران شهروند آن هستند ندارند.
رئیس مرکز ملی فضای مجازی افزود: شبکه ملی با حکمرانی جهانی اینترنت مغایرت ذاتی دارد و این بدان معناست که حکمرانی جهانی اینترنت در جهت تضعیف کشورهاست اما شبکه ملی اطلاعات به دنبال ایجاد قلمرو در این فضاست که البته روز به روز جهان به این نقطه نزدیک‌تر می‌شود که کشورها شبکه ملی اطلاعات خود را داشته باشند و شبکه ملی اطلاعات هر کشور مبتنی‌بر پیش‌فرض‌های آن کشور بوده و محلی‌سازی می‌شود. کشورها به این باور رسیدند که یک شبکه رها، بدون قلمرو مشخص، وابسته به پلتفرم‌های بزرگ جهانی و بدون ضابطه به ضرر همه کشورهاست.
تاکید شبکه ملی اطلاعات بر مسیریابی
فیروزآبادی با اشاره به شرایط همکاری با ایران از سوی شرکت‌های بزرگ فناوری در جهان، گفت: در ایران همکاری شرکت‌های مزبور با دولت به دلیل تحریم‌هایی که وجود دارد صورت نگرفته اما در جهان به دلیل فشارهایی که اروپا، چین و کشورهای بزرگ در حال توسعه و حتی برخی از کشورهای همسایه ایران وارد کردند، به تدریج در حال پذیرش قوانین کشورها هستند تا از چارچوب شبکه ملی کشورها و قواعد آنها تبعیت کنند، مالیات بپردازند و از اضمحلال کسب‌وکارهای محلی و ایجاد انحصار در آن کشورها خودداری کنند و در رابطه با آسیب‌های اجتماعی در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی همکاری داشته باشند. به طور مثال کشور استرالیا مکلف کرده که یک پلتفرم آمریکایی حتی با رسانه‌های محلی آنها همکاری داشته باشد و باید به آن حق تالیف بپردازد.
وی تاکید کرد: در صورتی که بتوانیم این روابط را شکل دهیم در پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات فشار شدید زمانی و فشار شدید سرمایه‌گذاری نخواهیم داشت اما در حال حاضر به دلیل عدم همکاری بسیاری از این پلتفرم‌ها، ما مجبور هستیم که مشابه این پلتفرم‌ها را در کشور فراهم کنیم، در حالی که ایجاد بسیاری از این پلتفرم‌ها در اولویت نیستند و حتی اگر گوگل با ایران همکاری داشته باشد، شاید نیاز به راه‌اندازی فوری موتور جست‌وجوی بومی در مراحل اولیه نیست.
دبیر شورای عالی فضای مجازی گفت: متاسفانه ما شاهد هستیم سیستم عامل‌های اندروید و اپل در پلتفرم‌ها مداخله می‌کنند و نحوه بهره‌برداری کاربران ما از فضای مجازی را تعیین کرده و نسبت به حذف برنامه‌های ایرانی اقدام و یا از انتشار برنامه‌های ایرانی در فروشگاه‌های خود جلوگیری می‌کنند که ما متناسب با توسعه‌ها، تحولات و خدماتی که در فضای مجازی ایجاد می‌شود، آنها را در اولویت شبکه ملی اطلاعات قرار دادیم.
خطر نبود شبکه ملی اطلاعات برای دارایی های معنوی مردم
فیروزآبادی گفت: فضای مجازی روز به روز در حال خلق دارایی‌های معنوی است. بخش قابل توجهی از اقتصاد جهانی در حال حاضر مبتنی بر دارایی‌های غیر مادی است و پنج شرکت بزرگ دنیا از لحاظ بزرگی ارزش بازار شرکت‌های فضای مجازی هستند که از آنها تعبیر به آگفام می‌کنند.
وی با اشاره به حذف برخی برنامه‌های ایران از روی سیستم عامل‌ها افزود: شما نمی‌توانید مطمئن باشید دارایی که در این نظام جهانی تولید می‌کنید، در امان باشد تا زمانی که یک شبکه ملی اطلاعات داشته باشید. علاوه بر این صیانت از مردم در برابر عرضه موارد غیراخلاقی توسط خلافکاران در این فضا مطرح است که باعث شده در دنیا جرایم سازمان‌یافته شکل گیرد. بنابراین اگر کشوری فاقد شبکه ملی اطلاعات باشد در واقع مشابه جسمی است که بدون محافظ در برابر تمامی امراض و آسیب‌ها به صورت جهانی قرار گیرد.
صیانت از حریم خصوصی صیانت از دارایی مردم است
رئیس مرکز ملی فضای مجازی گفت: حریم خصوصی دارایی مردم است که ارزش اقتصادی ندارد اما می‌تواند اطلاعات فردی و خصوصی افراد همچون اطلاعات پزشکی، روابط و فعالیت‌های آنها باشد که باید حفاظت شود و یکی از اولین مباحث شکل‌گیری شبکه ملی اطلاعات بر پایه حفظ اینها بوده است. در دنیا در این حوزه دو بحث مطرح است که آیا در حقوق انسانی آزادی مقدم است یا حریم خصوصی که مباحث تئوری و نظری مختلفی به آن اختصاص یافته است. برای مثال آمریکایی‌ها آزادی کسب‌وکار را مقدم می‌دانند و اروپایی بیشتر نگاهشان تقدم حریم خصوصی است.
فیروزآبادی در خصوص بهره‌مندی از مزایای فضای مجازی تاکید کرد: از مهمترین مزایای فضای مجازی اقتصاد خدماتی است که غیر از این که می‌تواند رفاه برای مردم ایجاد کند، اشتغال‌آفرین است. در فضای مجازی می‌توانیم بازار اقتصادی کشور را بزرگ و دارایی جدید خلق کنیم و همچنین اشتغال‌زایی کرده و از آن برای مهار بحران‌هایی مثل پاندمی کرونا و حوادث شبیه آن استفاده کنیم.
وی افزود: برای این مهم نیاز به زیر ساخت و شبکه ملی اطلاعات است، چرا که نمی‌توان دارایی خلق کرد و بر روی شبکه جهانی که حکمرانی ما را به رسمیت نمی‌شناسد، رفاه ایجاد کرد، زیرا براساس نظام ارزش‌گذاری خود برای ما تصمیم‌گیری می‌کند، بنابراین یکی از مزایای شبکه ملی اطلاعات این است که ما می‌توانیم نظام ارزشی خودمان را حاکم کنیم.
ایجاد قدرت سایبری با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات
دبیر شورای عالی فضای مجازی با بیان اینکه کشوری که فاقد شبکه ملی اطلاعات است، فاقد قدرت سایبری است، اظهار کرد: فضای مجازی و توسعه تکنولوژی‌های پایه‌ای که فضای مجازی راه‌اندازی می‌کند، باعث شده که در دنیا مبحث جدیدی به نام قدرت نرم خلق شود و این قدرت نرم امروز هم‌راستای قدرت سخت است و در بعضی از حوزه‌ها به مراتب از قدرت سخت کارآمدتر است. زیرا شامل کارهایی می‌شود که به هیچ وجه با قدرت سخت امکان پیاده‌سازی آن نیست و شما می‌توانید از این طریق به آن دست یابید.
فیروزآبادی بیان کرد: تغییر عقیده جهان و یا پیروان یک مذهب، قوم و سرزمین که به تبع آن تغییر رفتار ایجاد کند از طریق قدرت نرم امکان‌پذیر است که این قدرت در جنگ‌های جدید مورد استقاده قرار گرفته و در برخی موارد حتی جنگ‌های ترکیبی مطرح است.
وی با اشاره به جنگ‌های نسل جدید که جنگ هوشمند است، افزود: اگر شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی نشود و ما زیرساخت‌های مناسب سایبری نداشته باشیم، یک کشور فاقد سلاح در این حوزه هستیم که بدون اسلحه وارد جنگ می‌شویم. به همین دلیل امیدوارم با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات حفاظت از دارایی، صیانت از مردم و حریم خصوصی، دفاع از قلمرو ایران مجازی محقق شده و با قدرت سایبری بتوانیم از کیان خود در برابر خطرات جنگ‌های ترکیبی و هوشمند دفاع کنیم و در فضای مجازی به عنوان یک ملت بزرگ و تاریخی حاضر باشیم.
