نام نویسنده: مهدى رودكى
شرق- هر «رسانه نوينى» در روزهاى نخستين حضور خود بايد كارايى خود را اثبات كند تا بتواند به محبوبيت دست يابد و به زندگى مردم نفوذ كند. كارى كه تلويزيون در دهه هاى گذشته كرد و هم اكنون تقريباً در هر خانواده اى يك دستگاه تلويزيون وجود دارد.اين وضع براى اينترنت هم بايد اتفاق مى افتاد. به عبارت ديگر اينترنت هم بايد كارايى خود را به اثبات مى رساند.
برخلاف ساير رسانه ها كه به زمانى نسبتاً طولانى براى كسب محبوبيت نياز داشتند، اينترنت به سرعت توانست جايگاه خود را بيابد و به زندگى روزمره مردم نفوذ كند به گونه اى كه امروزه نقش بسيار پر رنگى در بسيارى از فعاليت هاى مردم ايفا مى كند.مردم با اينترنت سروكار دارند و براى اهداف و فعاليت هاى بسيارى پاى در آن مى گذارند و نيازهاى مختلف خود را برآورده مى سازند. همان طور كه حضور تك تك ما در مكان هاى مختلف اثرى دارد و رويدادهايى را حادث مى شود در دنياى مجازى اينترنت نيز اوضاع همين گونه است. در واقع به هر جاى اينترنت كه پاى مى گذاريم، هر آنچه كه مى بينيم، هر آنچه كه مى خوانيم، مى خريم، مى فروشيم، دان لود مى كنيم، جست وجو مى كنيم، همه و همه ثبت مى شود. بنابراين اينترنت را مى توان شهرى برفى دانست كه رد پاى كاربران در جاى جاى آن باقى مى ماند.
از اين روى امروزه اينترنت رسانه قدرتمندى براى تحليل رفتار جوامع نيز است و بسته به اهداف و رويكردهاى از قبل تعيين شده هر مطالعه اى در اين جامعه متفاوت است. ممكن است جامعه كاربران ايرانى مطالعه شود يا جامعه كاربران ايرانى بالاى ۳۰ سال و يا جامعه كاربرا علاقه مند به فوتبال و…
در هر صورت فرقى نمى كند كه جامعه ارزيابى شونده چيست، اينترنت ابزار لازم را براى ارزيابى هر جامعه اى در اختيار ما مى گذارد. چه بسيار برنامه هاى سنگين بازاريابى كه براساس نتايج همين مطالعات برنامه ريزى مى شود و به موفقيت نيز مى رسد.
امروزه تحليل رفتار كاربران كه در سايت ها و موتورهاى جست وجوگر حضور مى يابند بسيار مورد توجه است تا آنجا كه سايت ها و شركت هاى بزرگى تنها به ارزيابى رفتار كاربران مى پردازند و نتايج مطالعات خود را در اختيار شركت ها و سازمان هاى ديگر قرار مى دهند.
نتايج يك نمونه مطالعه انجام شده توسط موسسه نيلسن نت ريتين در ادامه ذكر مى شود تا اهميت اينگونه آمار و اطلاعات بيشتر روشن شود. اين مطالعه در نوامبر ۲۰۰۴ بر روى كاربران خانگى انجام شده است.
• هر كاربر به طور متوسط در ماه ۳۰ بار در اينترنت حضور داشته است.
• هر كاربر به طور متوسط در ماه ۶۰ سايت مختلف را ديده است.
• هر كاربر به طور متوسط در ماه ۱۰۵۰ صفحه را ديده است.
• هر كاربر به طور متوسط در ماه در هر بار حضور در اينترنت ۳۵ صفحه را بازديد كرده است.
• كامپيوتر كاربر در ماه به طور متوسط ۵/۱۵ ساعت به اينترنت اتصال داشته است.
• در هر نشست هر كاربر به طور متوسط ۵۱ دقيقه در اينترنت حضور داشته است.
• مدت زمان مشاهده هر صفحه ۴۵ ثانيه بوده است.حال با استناد به اين گزارش مى توان محتواى صفحات را به گونه اى تنظيم كرد كه در زمان متوسط ۴۵ ثانيه قابل خواندن باشند. آيا اين دستاورد كوچكى است؟
• از كاربران ايرانى چه خبر
طبق گزارشى كه سايت internetworldstates.com در فوريه ۲۰۰۵ منتشر كرده است آمار كاربران اينترنت در خاورميانه نزديك به ۵/۱۷ ميليون نفر است و ايران با ۸/۴ ميليون نفر كاربر رتبه اول را در خاورميانه داراست (۷/۲۷ درصد). همين گزارش حاكى است كه آمار كاربران ايرانى نسبت به دسامبر ۲۰۰۰ بالغ بر ۱۸۲۰ درصد رشد داشته است.
آمارهاى داخلى عددى بيش از ۷ ميليون كاربر را نشان مى دهد ما آيا مى توان به آنها استناد كرد؟ متاسفانه در حال حاضر هيچ سايت و شركتى كه رفتار جامعه كاربران ايرانى را تحليل و ارزيابى كند، وجود ندارد. هر چند كه گهگاه آمارى جسته و گريخته منتشر مى شود اما اين آمار به دليل آنكه توضيحى از روش كار و معيار هاى مدنظر ارائه نمى دهند، چندان قابل استناد نيستند. نمونه اخير آن ادعاى ۷۷ درصدى توليد محتواى فارسى از سوى پرشين بلاگ بود كه هيچگاه دليلى قانع كننده نيز براى آن ارائه نشد.
چنانچه مطالعات و ارزيابى هاى معتبرى از رفتار كاربران ايرانى صورت پذيرد، مى توان اميد داشت كه استفاده از نتايج آن تاثير خود را در برنامه ريزى هاى خرد و كلا نشان دهد. آيا واقعى بودن چنين اطلاعات و آمارى نمى توانست در انتخابات رياست جمهورى آينده نقش داشته باشد؟
حال كه در داخل كشور مرجعى براى مطالعه رفتار كاربران وجود ندارد، چه بايد كرد؟ با نبود چنين مراجعى هنوز هم تحليل رفتار كاربران امكان پذير است. به عبارت ديگر مى توان از ابزار موجود و مخصوصاً آمار موتورهاى جست وجوگر و سايت هاى فعال ايرانى استفاده كرد و تا حدودى مسير حركت و تمايلات كاربران ايرانى را شناسايى كرد.در ادامه آمارى از رفتار كاربران ايرانى با تكيه بر مطالعات قبلى مولف و مطالعه انجام شده در ابتداى اسفند ماه ۱۳۸۳ ارائه مى شود. بنا براين در حد يك گزارش غيررسمى مى توانيد به اين نتايج استناد كنيد. برخى نتايج ممكن است واضح و بديهى باشد و اين مطالعه نيز آنها را تاييد كرده است.
گروه كاربران ايرانى عمدتاً جوان، كم تجربه، مذكر و مجرد هستند. نگاهى به كلمات جست وجو شده كاربران در موتورهاى جست وجوگر گوگل، اورچر و پارسيك و همين طور آمار سايت هاى پربيننده فعلى ايرانى به خوبى اين موضوع را تاييد مى كند. در چند سال اخير همواره كلمات پورنو در ليست مهمترين كلمات جست وجو شده كاربران ايرانى بوده اند. تعدد بسيار اين كلمات ضمن آنكه به جوان بودن كاربران اشاره دارد نوعى انقلاب در رفتارها به دليل آزادى در دسترسى به اطلاعات را نيز نشن مى دهد.
در حالى كه در كشورهايى نظير آمريكا، كانادا و انگليس موضوعاتى همچون نقشه آن كشورها، كاريابى، بانك ها، سازمان ها و ادارات دولتى، پرچم و… بيشتر جست وجو شده است اما در ايران اوضاع به گونه اى ديگر است. قرار گرفتن عباراتى نظير music ، chatو كلمات پورنو در صدر كلمات جست وجو شده دغدغه كاربران ايرانى را به گونه اى ديگر نشان مى دهد. اين كلمات همچنين نشان مى دهند كه بيشتر وقت كاربران ايرانى در سايت هاى گروه تفريح و سرگرمى سپرى مى شود و بسيارى از آ نها جزء سايت هاى زرد هستند. شناسايى اين سايت ها نيز چندان مشكل نيست: سايت هايى پر از لينك در صفحه ورودى كه لينك ها در چندين فريم مختلف دسته بندى شده اند و لينك هاى آنها تماماً در صفحه اى جديد باز مى شوند.
با اين اوصاف رايج نبودن كارت هاى اعتبارى در بين كاربران ايرانى را بايد به فال نيك گرفت. زيرا در صورتى كه كاربران امكان پرداخت آن لاين مى داشتند حتماً مبالغ هنگفتى ارز بابت عضويت در سايت هاى مرتبط با موضوعات مورد علاقه كاربران (عمدتاً تفريح و سرگرمى) از كشور خارج مى شد.چه آمار كلمات انگليسى جست وجو شده و چه آمار كلمات فارسى جست وجو شده، بررسى شود نتايج اشاره شده به دست مى آيد.
• نتايج ديگر
• برخى از موضوعات پرطرفدار كاربران ايرانى به غير از موارد پورنو، اخبار ايران، تاري ايران، نقشه ايران، زنان ايران، انقلاب اسلامى ايران و سينماى ايران بوده است.
• عموماً اكثر كاربران در حال حاضر مشكلى در ديدن صفحات فارسى ندارند. اما چرا عبارت «فونت فارسى» همچنان جست وجو مى شود؟ شايد به دليل وجود سايت هايى است كه در خارج از كشور طراحى شده اند و يا بعضاً برخى سايت هاى قديمى دولتى كه همچنان نياز به نصب فونتى خاص دارند. البته دلايل ديگرى نيز مى توان براى آن ذكر كرد.
• «گوگل فارسى» نيز يكى از كلمات جست وجو شده پرطرفدار است. جست وجوى اين عبارت به خوبى نشان مى دهد كه كاربران ايرانى با تكنيك هاى جست وجو و موتورهاى جست وجوگر به خوبى آشنا نيستند زير مى دانيم كه مى توانيم در گوگل حال به هر زبانى كه هست، فارسى بنويسيم و فارسى جست وجو كنيم.
• «سايت»، «سايت فارسى»، «سايت ايرانى»: به نظر مى رسد كه كاربران هنوز ياد نگرفته اند براى پيدا كردن يك سايت فارسى در زمينه مورد علاقه خود، جست وجو كردن عبارات فوق بى فايده است. زيرا يك سايت فارسى معمولاً عنوان نمى كند كه ما يك «سايت فارسى» هستيم، همين كه محتواى آن فارسى باشد خود دلالت بر همه چيز مى كند.بدين جهت نوشتم كه معمولاً متاسفانه «سايت هاى زرد» و «چيپى» پيدا مى شوند كه اينگونه خود را معرفى مى كنند. استفاده از عباراتى نظير بهترين، اولين، بزرگترين، برترين و چه بسا «اولين ترين» نزد آنها رايج است.به اين ليست عبارت هاى «بهترين سايت فارسى، سايت هاى فارسى، سايت هاى ايرانى، جوك فارسى، جك فارسى، نوشته هاى فارسى، وبلاگ فارسى و …» را هم اضافه نماييد. البته به دليل تازه كار بودن بيشتر كاربران تا حدودى همه موارد فوق را مى توان توجيه كرد.
• مهمترين مراكز و سازمان هاى جست وجو شده، موارد زير بوده اند: بانك ملى ايران، شركت مخابرات ايران، مركز آمار ايران، كتابخانه ملى ايران، بانك مركزى ايران، سازمان سنجش، سازمان مديريت و برنامه ريزى، سازمان مديريت صنعتى، سازمان گسترش، سازمان برنامه و بودجه، سازمان ثبت احوال، سازمان هواشناسى، سازمان لى جوانان و سازمان تامين اجتماعي.
تحليل: جست وجوى نام اين ادارات و سازمان ها به فعاليت هاى آنها بستگى دارد و در پاره اى از زمان ها مردم نياز بيشترى به برخى از آنها خواهند داشت كه طبيعتاً در ميزان جست وجوها نيز تاثير دارد. از سوى ديگر بايد گفت كه ادارات و سازمان ها در بازاريابى الكترونيك ضعيف عمل كرده اند و نتوانسته اند نام سايت خود را در حافظه مخاطبان خود قرار دهند تا آنها مجبور نباشند براى هر بار مراجعه به سايت ابتدا آدرس آن را بيابند. اين وضعيت درباره دانشگاه هاى كشور هم صادق است، خصوصاً دانشگاه آزاد. دانشگاه هايى كه بيشتر نامشان جست وجو شده اند عبارتند از: دانشگاه آزاد، دانشگاه تهران، دانشگاه پيام نور، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه مجازى، دانشگاه تربيت مدرس و دانشگاه اصفهان.
مهمترين مقوله هاى آموزشى مورد توجه: آموزش زبان انگليسى، PHP، ASP، فلش، سكس، جنسى، فتوشاپ، شبكه، كامپيوتر و اينترنت.
• عبارت هاى مرتبط با زنان بسيار بيشتر از عبارت هاى مرتبط با مردان جست وجو شده است و در ميان عبارت هاى مرتبط با زنان عبارت هايى نظير: زنان خيابانى، حقوق زنان، شناى زنان، ورزش زنان، بارورى زنان، اشتغال زنان و مدل لباس زنان نيز به چشم مى خورد. اغلب عبارات ديگر شامل پورنو است!
• در بين امامان معصوم امام زمان، امام حسين و امام را بيشتر از بقيه جست وجو شده است. جست وجوى عبارت «امام عادل» نيز در نوع خود جالب توجه است.
• در بين اسامى افراد كه نام آنها داراى محمد، على، رضا، حسين و مهدى بوده اند، نام هاى زير بيشتر مورد توجه بوده اند (نام معصومين ليست نشده است): محمد اصفهانى، محمدرضا گلزار، محمدرضا شجريان، حسين رضازاده، رضا پهلوى، رضا شاه، دكتر على شريعتى، على دايى، على كريمى و مهدى اخوان ثالث.
• در بين روزنامه ها، روزنامه هاى ايران، شرق و جام جم بيشتر جست وجو شده اند. اين جست وجوها علاوه بر اينكه به نوعى محبوبيت اين روزنامه ها را نشان مى دهد، همين طور بيان مى كند كه كاربران نتوانسته اند نام اين روزنامه ها را حدس بزنند. مثلاً نام روزنامه همشهرى به راحتى حدس زده مى شود و نام آن نيز كمتر جست وجو شده است.
• اخبار ايران، اخبار روز، اخبار ورزشى و اخبار فارسى بيشتر مد نظر كاربران بوده است.
• از ميان افرادى كه داراى «پور» و «زاده» در نام فاميلى خود هستند، كويتى پور و رضازاده بيشتر جست وجو شده اند.
• مهمترين روز مورد توجه، روز زن بوده است.
• بازيگران مورد توجه سينما هديه تهرانى و محمدرضا گلزار بوده اند.
اين بررسى به كمك آمار ارائه شده توسط موتورهاى جست وجوگر اورچر و گوگل انجام شده است. هر چند كه نمى توان آن را عموميت داد، اما در حد يك مطاعه و گزارش غيررسمى با توجه به سابقه مولف، نتايج آن معتبر است.در نگاه كلى بايد عنوان كرد كه جامعه كاربران ايرانى به دليل جوان بودن و شرايط اجتماعى جوانان آن به نوعى از افكار پريشان كاربران خود رنج مى برد و وقت و انرژى بسيارى از افراد در سايت هاى موسوم به سايت هاى زرد سپرى مى شود. يكى از دلايل اصلى رشد قارچ گونه سايت هايى از اين دست نيز به دليل استقبالى است كه از آنها مى شود.
تذكر: گزارش محرمانه اين مطالعه در اختيار اعضاى سايت iranseo.com قرار مى گيرد و بخش هاى ديگرى از آن نيز در ويژه نامه سال جديد مجله دنياى كامپيوتر و ارتباطات به چاپ خواهد رسيد.
