نام نویسنده: فرنود حسنى – [email protected]
آی تی ایران – دست يابى و دسترسى يکسان همگان به اطلاعات و شکل گيرى جريان آزاد توليد و توزيع اطلاعات مى تواند در شکل گيرى هويت فردى و اجتماعى در جامعه اطلاعاتى و تحقق دموکراسى ديجتال منجر شود.
با توجه به اينکه اينترنت به عنوان مهمترين ابزارها اطلاع رسانى چند بعدى مى تواند اخبار و اطلاعات را در کوتاه ترين زمان ممکن در چندين زبان مختلف به صورت مکتوب، تصويرى و صوتى در حجم بالايى و در سطح جهان منترش کند. نمى توان به سادگى اهميت و نقش آن را انکار و حذف کرد.
با اين توضيح و با آگاهى از اينکه پايه هاى جامعه اطلاعاتى ايران به صورت درون جوش در بطن جامعه و توسط کارشناسان و علاقه مندان به اين حوزه ريخته شده و پس از آن دولت به فکر انجام برنامه ريزى هاى کلان در اين زمينه افتاد و به نظر مى رسد پتانسيل لازم براى افزايش روند حرکتى توسعه دراين بخش وجود دارد و در صورت تعامل بهتر و بيشتر دولت با بخش خصوصى مى توان به نتايج و اتفاقات مثبتى اميدوار بود. نگاه به تعارى و جايگاه مسائلى همچون قوانين و جرائم، فرهنگ سازى، خصوصى سازى، برنامه ريزى دولت و… در بحث کلانى همچون فناورى اطلاعات بايد با نگرش ها و ديدگاههاى جديدى همراه باشد چرا که فناورى اطلاعات با توجه به همه پذير بودن و چند بعدى بودن داراى ظرفيت هاى فراوان و گاه بسيار حساسى است که بهره گيرى درست و مناسب از تمام آنها در بهينه شدن امور ضرورت دارد.
مرور تحولات و اتفاقات صورت گرفته در زمينه توسعه آموزش هاى غير آکادميک، توسعه اينترنت، افزايش کمى و کيفى وب سايتهاى فارسى زبان، رونق بازار داخلى سخت افزار و نرم افزار و… نشان از آن دارد ک در حوزه عمومى و تجربى نيرو ها و استعداد هاى فراوانى وجود دارند که با استفاده از اندک روزنه ها و امکانات فراهم شده توانسته اند خود را با اطلاعات و دانش روز هماهنگ سازند.
تمام اين وقايع نشان از ظهور و رشد نسلى دارد که خود را عدات داده است با ابزارهاى تکنولوژيک ارتباطى و اطلاعاتى با درايت و دقت برخورد کند و مطابق نياز هاى خود از آن بهره بردارى کند. اين گروه اجتماعى که اکثر آن را جوانان تشکيل مى دهند به دليل بسيارى از مسائل و معضلات اطلاع رسانى و ارتباطى جامعه، اينترنت را کانون توجه و همگرايى خود قرار داده و با استفاده از ظرفيت هاى آن سعى داشته ضمن حذف فاصله علمى و اطلاعاتى خود با دنياى صاحب فناورى، کمبودهاى ناشى از در هريک از رسانه هاى تلويزيون، ماهواره، روزنامه، کتاب و… را جبران کند. گو اينکه در بهره بردارى از همين به ظاهر امکانات اندک نيز گاه با عدم حمايت دولتها مواجه بوده است.
نمود اين آتش زير خاکستر و اين توده عظيم مشتاقان پيوستن به دنياى مجازى و اين شهروندان جديد دنياى وب از سالهاى گذشته و با ظهور شبکه هاى BBS در ايران آغاز شد. افرادى که با اين شبکه هاى مجازى بسيار ابتدايى و ساده کار کرده اند به ياد دارند که چگونه فعاليت هاى محدودى همچون تبادل عکس يا گپ زنى را در زمان هاى محدود تعيين شده از جانب مديران شبکه انجام مى ادند و با افراد مختلفى که تا آن زمان شناختى نداشتند اشنا مى شدند. شبکه هاى مجازى BBS خيلى زود در جمع محدود آشنايان و علاقه مندان به اين گونه فعاليت ها رواج يافت تا جايى که در برخى از قرارهاى اين شبکه ها تعداد زيادى از جوانان در کوهها و رستوران ها و کافى شاپ ها گرد هم جمع مى شدند. که اين قرارها نيز به خاطر تبعات اجتماعى معمولاً به صورت زير زمينى راه اندازى و اداره مى شدند که از طريق اين جلسات گروهى افراد مى توانستند ساير اعضا شبکه را ببينند و با هم به تبادل نظر بپردازند.
نکته جالب توجه اين است که درصد بسيارى بالايى از اين شبکه ها در محدوده جغرافيايى شهرى رواج مى يافت. پس از مدتى با توسعه سرويس هاى اينترنتى اين امکان براى ساکنان BBS ها فراهم شد تا به اتاق هاى گپ زنى معروفى همچون ياهو،ام اس ان، پالتاک و… کوچ کنند و تجربيات ارتباطات زير زمينى و شبکه اى خود را در محيطى پويا تر و جديد تر دنبال کنند اين اتفاق در عرض مدت کوتاهى محبوبيت شبکه هاى BBS را به دست فراموشى سپرد.
بسيارى از گروندگان و گردانندگان اتاق هاى گپ زنى همان افرادى بودند که در شبکه هاى BBS فعال بودند و قشر جوانى را نيز تشکيل مى دادند. همزمان با گسترش گرايش به نرم افزارهاى گپ زنى تحت وب آشنايى و بهره گيرى از سرويس هاى رايگان پست الکترونيک ياهو نيز مورد توجه جامعه ايرانيان قرار گرفت و اينگونه بود که در آن سالها هر کس سعى مى کرد در هنگام معرفى خود و يا ارائه کارت ويزيت ايميلى از ياهو يا هات ميل را نيز بر روى آن بنويسد. هر چند که اتاق هاى چت و ايميل هاى ياهو در ابتداى ترويج کاربردشان در ايران بيشتر مورد توجه جوانانى قرار گرفت که به علت برخى فشارها و کمبودهاى اجتماعى به دنبال راهى مناسب و مخفى براى ارتباط با گروههاى همسال خود مى گشتند. روند گپ زنى ها و برقرارى ارتباطات گروه-شبکه اى با استفاده گسترده جوانان ايرانى از سرويس ياهو گروپ و با شکل گيرى گروههاى مختلفى که حول موضوعات مختلفى اقدام به نشر مطلب براى خود مى کردند تقويت شد و شکل جديد به خود گرفت و پس از مدتى گرايش مردم به حضور در جامعه شبکه اى ايران با آشنايى و بهره بردارى از سايت هاى موجود در وب از يک سو و ظهور و توسعه سايت هاى فارسى زبان ارائه دهنده خدمات گپ و گفتگو از سوى ديگر سرعت بيشترى به خود گرفت يعنى ضمن اينکه روز به روز به تعداد اعضاء اين جامعه افزوده مى شد امکانات و تخصص هاى فنى آنها نيز مدام در حال توسعه بود تقريبا‍ً از همين زمان ها بود که در شهر هاى بزرگ و پس از آن در شهرهاى کوچک دفاتر و يا مغازه هايى تحت عنوان کافى نت فعاليت خود را آغاز کردند و با ارائه امکانات سخت افزارى و نرم افزارى خود به مردمى که قادر به خريد رايانه هاى شخصى نبودن زمينه را براى گرايش هرچه بيشتر مردم به حضور در دنياى وب و رايانه فراهم کردند.
بعدها کافى نت ها خدمات جديدى را نيز به مردم ارائه دادند و آن سرويس تلفن اينترنتى بود که به مردم امکان مى داد به هزينه هاى کم با خارج از کشور تماس برقرار کنند. با اين توصيف نمى توان از نقش و کارکرد کافى نت ها در توسعه جامعه شبکه ايران غافل شد اقدامات و تحولات ذکر شده همچنان ادامه داشت و زمانى بيشتر اشکار شد که کمپانى گوگل در راه اندازى سرويس هاى پست الکترونيک خود و سايت اورکات بسترى را به وجود آورد تا تمامى افراد از طريق دعوت نامه هايى که از دوستان خود دريافت مى کنند جزو دارندگان Gmail شود و يا به عضويت سايت اورکات درآيند.
همزمان با بالا گرفتن تب داشتن ايميل هاى يک گيگا بايتى Gmail و عضويت در جوامع مجازى اورکات در دنيا بسيارى از وبگردهاى ايرانى که پيش از اين هر کدام با ايميل هاى سايت ياهو يا… فعاليت مى کردند و يا در سايت ها و وبلاگ هاى فردى و جمعى اقدام به نوشتن مى کردند بسترى را يافتند تا از طريق آن باز هم به صورت نا خواسته يا به عبارت ديگر نادانسته مهر تاييد ديگرى بر وجود و ظهور اولين نسل جامعه اطلاعاتى- ديجيتالى ايران بزنند. ايرانى ها به سرعت از فرصت هاى (به خصوص رايگان) بوجود آمده استفاده کردند و دوستان و ساير علاقه مندان را براى در اختيار گرفتن Gmail و يا عضويت در سايت اورکات دعوت کردند. طبق گزارش هاى آمارى سايت اورکات ايرانى ها ظرف مدت کمتر از يک ماه رتبه سوم جمعيتى را در شهر مجازى اورکات به دست آورند و جز فعال ترين اعضا جوامع مختلف اورکاتى شدند. اين در حالى بود که کشور صاحب فناورى ايالات متحده آمريکا و رتبه دوم به کشور پرجمعيت برزيل اختصاص داشت. گذشته از تحليل هاى جامعه شناسانه اى که مى توان بر نتايج فوق داشت در نگاهى خوش بينانه مى توان از جايگاه و اهميت و تاثير عميق فناورى اطلاعات و جامعه اطلاعاتى در ميان ايرانيان که قشر عظيمى از آنان را جوانان تشکيل مى دهند ياد کرد.
همچنين صرفنظر از خرده گيرى هايى که ممکن است بر ماهيت اورکات به عنوان يک کلوپ تفننى ارائه شود(که در مجموع درصد بسيار اندکى از اين جمعيت را مى توان در اينگونه تعاريف گنجاند) بايد اذعان داشت که على رغم عمر کوتاه شهر مجازى اورکات شهروندان ايرانى آن به خوبى توانسته اند با زير و بم آن اشنا شوند و اقدام به تبادل اطلاعات و برقرارى روابط کارى کنند. نمونه اين گونه جوامع شبکه اى در نشانى هاى ديگرى همچون www.hi5.com و www.business24.com و… نيز تشکيل شده و در آنها نيز ايرانيان حضور و ظهور جدى پيدا کرده اند. در بعد ديگرى از جامعه مجازى ايران مى توان به خيل عظيمى از وبلاگ نويسان اشاره کرد که هر يک بر اساس رشته تحصيلى يا شاخه علمى و ادبى يا حرفه اى مورد علاقه خود اقدام به راه اندازى وبلاگ نموده اند. استفاده ايرانيان از سه سرويس دهنده بزرگ و مشهور وبلاگ يعنى:
1- persianblog.com
2- blogsky
3- blogspot
از اهميت و جايگاه ويژه اى در محافل اينترنتى و جامعه اطلاعاتى داخل و خارج برخوردار است. همچنين در اثر اين استقبال و توجه باور نکردنى سرويس دهنده هاى جديد وبلاگ فارسى پيدا شدند و طرفدارانى را گرد خود جمع کردند. که عبارتند از :
1- blogfa.com
2- Mihanblog.com
3- parsiblog.com
حضور و موضع گيرى هاى پر رنگ و فعالانه و پى گيرانه شبکه وبلاگ هاى فارسى زبان در مسائل و موضوعات گوناگون اتفاقى است که به ندرت نمونه هاى مشابهى از آن يافت مى شود از همه مهمتر عدم هدايت و راهبرى واحد اين تعداد وبلاگ است که على رغم اين موضوع وحدت رويه و انسجام اطلاعاتى در پوشش ابعاد گوناگون يک موضوع اهميت جايگاه وبلاگ ها و جامعه شبکه اى وبلاگ نويسان را بيش از پيش نمايان مى سازد. ملموس ترين نمونه فعاليت اين جامعه را مى توان در موضع گيرى بسيارى از وبلاگ نويسان در برابر اقدام موسسه نشنال جغرافيک در تغيير نام خليج فارس به خليج عربى نسبت داد.
شاهد بوديم که افراد مختلف با انديشه ها و فعاليت هاى گوناگون اقدام به نشر مطالب مشابهى عليه اقدام اين موسسه کردند و توانستن ظرف مدت کوتاهى عبارت Arabian Golf را بمباران گوگلى کنند. اکثر وبلاگ نويسان ايرانى را جوانان و به خصوص جوانان دانشگاهى تشکيل مى دهند و مطالعه محتواى هر يک از اين وبلاگ ها در شاخه هاى مختلف نشان از مطالعات و دانش خوب اين گروه دارد.
