نام نویسنده: على محمد آقازمانى
حقوق شهروندى
بخش مقاله ITiran – وقتى در عصر سايبر زندگى ميكنيم و از فوايد و امكانات بى حد و حصر آن در قياس با سده هاى پيشين تاريخ بشرى ، استفاده ميكنيم ، چه در توليد و انتشار تكنولوژى كوانتومى روز نقش داشته باشيم و چه مصرف كننده صرف باشيم ، به هر حال عضوى از خانواده دهكده جهانى هزاره سوم قلمداد مى شويم كه اين عضويت ، همانطور كه ما را در زندگى راحت تر و آسان تر با تمسك به فناورى هاى ارتباطى و اطلاعاتى يارى ميكند ، از سويى ، ما را در چارچوب و قانون مشخصى كه مورد قبول اكثريت اين خانواده 6 ميليارد نفرى مى باشد ، قرار مى دهد. امروزه با گسترش ابزارهاى ارتباطى و اطلاعاتى و بروز شيوه هاى جديدى در زندگى روزمره ما كه ناشى از تكنولوژى هاى فوق مدرن عصر موج سوم است ، توجه به حق و حقوق شهروندى در دهكده جهانى چه از سوى دولتها و چه تك تك اعضاى اين خانواده ميلياردى ، از مهمترين شاخص هايى است كه امروزه دغدغه بسيارى از سازمانهاى مرتبط با حقوق بين الملل و دفاع از حقوق مادى و معنوى پديدآورندگان يك اثر تلقى ميشود .
قانون هزاره سوم ، اگر چه نوشته شده نيست و توسط سازمان ملل متحد ، براى اعضا آن به عنوان يك قطعنامه جهانى منتشر نشده است ، و شايد هيچ گاه نوشته نشود ، لكن ، فرهنگ استفاده و انتشار تكنولوژى و توچه به اصل رعايت حقوق پديد آورنده و محترم شمدن جايگاه و حريم آن ، شاخصى است كه به عنوان يك خصوصيت در هر تمدن و مذهبى ، بيان و مورد تاكيد قرار گرفته است . رعايت حقوق افراد در دهكده جهانى امروزى ، كه ابر شاهراه اينترنت ، فاصله ها را در نورديده و رسانه اى فراگير و جهانى را براى ساكنان قرن بيست و يكم تدارك ديده است ، همان اندازه مهم است ، كه حضور و تكاپو براى سهم داشتن در پروسه توليد و انتشار اطلاعات و فناورى ، مورد توجه قرار گرفته است. چرا كه احترام به حقوق شهروندى در جهان امروزى ، احترام به خود و فعاليت خود و رعايت قانون و حفظ حريم اطرافيان است كه زنجيره اى نا گسستنى از نياز به يكديگر را تدارك ديده است . اصل رعايت حقوق شهروندى كه امروزه در كلام و عبارتى ديگر ، از ان به عنوان اصل كپى رايت و مالكيت معنوى ياد مى برند ، امروزه از مهمترين قوانين حاكم بر فضاى هزاره سوم به شمار ميرود و اعضاى اين خانواده را محكوم به رعايت و حفظ اصول و مقررات آن كرده است . هنگامى كه ابزار يا فكرى توليد و منتشر ميشود ، كليه حقوق مادى و معنوى آن مرتبط و محفوظ براى شخص يا اشخاص توليدكننده ان است و بالبطع استفاده از ان ، تنها با رعايت حقوق و قوانين مربوطه كه مورد پذيرش اكثريت كشورهاى جهان قرار گرفته است ، امكان پذير است و لاغير.
نقض يك اصل
سازمان جهانى مالكيت معنوى كه جمهورى اسلامى ايران نيز چندى پيش به عضويت آن در امد ، راه هاى اجرايى و قوانين مربوط به اين موضوع مهم عصر سايبر را ارائه كرده است كه حضور در عرصه توليد و انتشار در جهان امروزى ، تنها با رعايت اصول تعريف شده توسط اين سازمان و سازمانهاى مشابه ، امكان پذير است. متاسفانه در خاورميانه و الالخصوص در كشورما ، كپى رايت اگر نگوئيم اصلا ، وليكن تا حد بسيار زيادى رعايت نميشود و سازمانهاى مسئول نيز ، روش اجرايى و راهبردى و نيز ضامن قضايى براى پيگيرى و مقابله با ان وضع تكرده اند و برخى مراجع مسئول نيز ، تا كنون به توضيح الواضحات و تاكيد بر كارهاى خوب و نهى از كارهاى بد در زمينه رعايت كپى رايت بسنده كرده اند. بازارهاى كامپيوترى در سراسر كشور ، محفلى براى شكستن قفل نرم افزارهاى روز دنيا و فروش ان با 1 درصد قيمت واقعى ! محصولات ، بدل شده اند. شمار دستگاه هاى كپى و رايترهاى سى دى و پرينترهاى ليزرى رنگى مدرن در كشور ، و استفاده هاى گسترده اى كه از انها در كشور ميشود ، بارها مورد اعتراض سازمانها و شركتهاى مشهور جهان از قبيل مايكروسافت و امثالهم شده است. شايد امر قاچاق محصولات رسانه اى مثل نوارهاى كاست ، نوارهاى ويدئو ، ديسكتها و لوح هاى فشرده كامپيوترى و حتى ماركهاى خارجى ، يكى از دلايل فراگيرى و مشكلى مقابله با اين معضل شده است كه با ورود انها از مكانهايى كه حضور نيروهاى انتظامى كمتر است ، كشور را به مامنى براى فرهنگ سازى در برابر كپى رايت و نه فرهنگ سازى براى گسترش كپى رايت ، تبديل كرده است. نقض كپى رايت را بايد به عنوان نقض حاكميت معنوى و مادى محصولات پديدآورندگان ان دانست كه حرمت و حريم زندگى شهروندى در هزارم سوم را به سخره گرفته است. شايد يكى از دلايل عدم پيشرفت مطلوب كشور در بخش فناورى اطلاعات و ارتباطات ، همين مسئله عدم رعايت كپى رايت توسط توليدكنندگان از يكطرف و مصرف كنندگان از سويى ديگر باشد كه فضاى فعاليت صحيح را براى اشخاص حقيقى يا حقوقى تنگ كرده است. در اين بين ، نقش رسانه هاى ملى و رسانه هاى جمعى غير دولتى در فرهنگ سازى و گسترش فكر مقابله با نقض كپى رايت ، بيش از پيش ، مورد توجه و انتظار است . اما گويا در بسيارى از موارد ، نقض كپى رايت بصورت ملى و سراسرى ، به عنوان يك حق مسلم براى ناقضان و يك ارمغان ارزشمند براى مصرف كنندگان تلقى ميشود.
مثالهاى امروزى
به هر حال وظيفه و رسالت مطبوعات و بالاتر از ان ، وظيفه اصلى نويسندگان و خبرنگاران ، بيان معضلات حاكم بر جامعه و اعلام و ارائه ان در طيفى وسيع براى توجه دستندركاران امر است تا با راهكارهاى اجرايى و مطلوب ، ريشه هاى انرا پيدا كرده و به درمان بپردازند و ما نيز در اين مقال ، هدفى ديگر ى جز بيان معضلات حاكم در فضاى مالكيت معنوى ، در دستور كار خود نداريم. براى نمونه مواردى از نقض علنى كپى رايت را بايد در اين بحث ارائه كنيم تا بالاخره با اين مطالب ، بتوان توجه مسئولان امر را بيشتر به اين معضل فراگير و سنتى در كشور ، جلب كرد.
شايد همه چيز از ويندوز مايكروسافت آمريكا آغاز شد . از نسخه 1/3 اين سيستم عامل كه بعدها راه را براى شكستن قفل نرم افزارى اين نرم افزار مشهور دنيا و فراهم شدن راهكارهايى براى نقض حريم مالكيت مادى و معنوى ساير محصولات نرم افزارى و رسانه اى مثل كاست و نوار ويدئو و غيره فراهم كرد. اكثر قريب به اتفاق شركتها و سازمانهاى دولتى و خصوصى كشور ، از نسخه هاى قفل شكسته اين نرم افزارها استفاده ميكنند و بازار نيز ، بدون انكه توجهى به اصل حمايت از توليدات داخلى نرم افزار و محصولات رسانه اى بكند ، و از نيروهاى قضائيى بقولى حساب ببرد ، لينوكس را با 2000 هزار تومان و ويندوز سرور را با 2500 تومان به فروش ميرساند!؟
هيچ مقابله كننده اى وجود ندارد. بله شايد كميته هايى مثل كميته مبارزه با جرائم رايانه اى و شوراى عالى انفورماتيك وجود داشته باشد ، اما آنها نيز فعلا كار اجرايى گسترده اى را صورت نداده اند و شايد پياده سازى يك روش اجرايى مناسب ،فعلا در دستور كار انها در حد مطالعه و تحقيق قرار دارد. اين مثالها ، فضاى حاكم در جامعه و توسط دستندركاران غير دولتى را نشان ميدهد . وضع ر بخشهاى دولتى نيز ، اگر خيلى اغراق نكرده باشيم ، از همين فضا نشات گرفته است . صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران ، با انكه در پخش برنامه هاى مغاير با اصول اسلامى و مذهبى كشور تا كنون در حد مناسبى عمل كرده است ، اما در حفظ اصول مبتنى بر رعايت حق شهروندى در دهكده جهانى ، عملكرد مطلوبى نداشته است . 6 شبكه تلويزيونى و دهها شبكه راديويى ، هر روز به پخش برنامه هايى ميپردازند كه با انكه براى مخاطبان 60 ميليونى آنها ، بسيار جذاب و تقدير بر انگيز است ، اما براى صاحبان اصلى محصولات رسانه اى بعضا خارجى آنها مانند فيلم ، سريال ، موسيقى ، اخبار ، مسابقات و امثالهم ، قابل قبول نيست . پش مستقيم مسابقات فوتبال سيما ، آيا واقعا با رعايت صد در صد اصول كپى رايت پخش برنامه هاى ماهواره اى صورت ميگيرد ؟ پخش فيلم هاى خارجى كه پخش برخى از انها ، با مدت كوتاهى پس از پايان اكران عمومى انها در آمريكا و اروپا در تلويزيون ايران ، صورت ميگيرد نيز با رعايت اصل كپى رايت است ؟ به عنوان مثال به مناسبت عيد سعيد فطر در چند ماه پيش ، فيلم هايى مانند هرى پاتر و ارباب حلقه ها از شبكه 1 و 5 سيما پخش شد. اين فيلمها از برترين فيلمهاى دنياى سينما در چند سال اخير شناخته شده اند و بعضا ، جوايزجهانى و معتبرى را به خود اختصاص داده اند ، آيا لايسنس پخش اين فيلم ها خريدارى شده است ؟ ! پس با چه مجوزى اين 2 فيلم پخش شدند ؟ آيا حضور در يك سازمان جهانى ، حضور اسمى و اعتبارى براى كشور است يا واقعا رعايت قوانين و مقررات منتشره آن ؟ پاسخ به اين سوالات را واگذار ميكنيم به مسئولانى كه دستندركار اين مسائل هستند و اميدواريم پاسخ مناسبى از انان در روزنامه داشته باشيم . اوضاع براى ترجمه يك كتاب يا يك لوح فشرده و ارائه ان به يك زبان جديد ،مثل نسخه هاى جديد فارسى ويندوز ، به همين منوال است .
به هر حال وقتى از پخش بدون مجوز فيلمها و سريال هاى خود در رسانه هاى جمعى اروپا و آمريكا متاسف مى شويم ، بايد به اين نكته توجه كنيم كه نه ميتوانيم شكايت يكنيم در حالى كه خود ناقض اصول هستيم و نه ميتوانيم حقوق از دست رفته رسانه اى و مالكيتى خود را باز گردانيم. اين معضلى است كه بخشهاى مختلف كشور ، فعلا با ان روبروست و برخورد ريشه اى با ان ، نيازمند برنامه اى مدون و دراز مدت با ضامن اجرايى مطمئن است كه با فرهنگ سازى بهينه مقابله با نقض كپى رايت ، كشور را از معضلات مربوطه مرتبط با اين اصل ، نجات دهد . به هر حال بايد بپذيريم كه حضور در پروسه جهانى و سود آور توليد و انتشار تكنولوژى ، نيازمند پذيرفتن قطعى قوانين و مقررات و استانداردهاى مربوطه ان است كه نقض بندهاى ان ، تحريم هاى بين المللى را براى كشور به ارمغان خواهد اورد و متخصصان و كارنشاسان و حققان برجسته كشور را از خلاقيت و توليد اطلاعات و توليد ارزش افزوده ، دور مى كند و زمينه هايى مثل : فرار مغزها ، كاهش درآمد سرانه كشور ، كاهش صادرات غير نفتى ، وابستگى صرف به درآمد چاه هاى نفت و انحصار اطلاعاتى و ارتباطى كشور را تدارك مى بيند.
نسخه پيچى هاى جديد !
با اين وجود ، ايده ها و نسخه پيچى هاى كارشناسانه و غير كارشناسانه افراد در مقابله با اين وضع ، هم جالب و هم نشان دهنده ضعف فرهنگ رسانه اى و كپى رايت در كشور است . برخى عقيده دارند مقابله با پخش برنامه ها و فيلم هاى روز دنيا ، كشور را از مشاهده فناورى مدرن جهان در بخشهاى مختلف صنعتى و سينمايى و در كل رسانه اى ، دور ميكند و اين يعنى بستن درهاى نوين آزادى و ارتباطات ! در پاسخ به اين تئورى بايد بيان كرد كه تنها در صورتى ميتوان به انتقال تكنولوژى و انتشار شاخصهاى پيشرفت ملل در كشور پرداخت كرد اولا زمينه براى رشد بالقوه در يك حوزه خاص در كشور فراهم باشد و توانايى فهم يك مهم و استفاده از ابزارهاى ساخت و عرضه و ارائه يك فناورى جديد را با شناختن خصوصيت نمونه هاى مشابه يا اصول كلى آن در كشور داشته باشيم و در ثانى از ديدن و خواندن مطالبى صوتى يا نوشتارى بهره مند شويم كه دانستن انها ، وضع زندگى امروز ما را با ديروز متفاوت كتد. وگرنه اگر صدها سال از تكنولوژى روز جهان فوتبال سخن بگوئيم و در برنامه هاى تليويزيونى خود 2 هزار بار استاديوم هاى ورزشى و تاسيسات تحقيقاتى و اجرايى كشورهاى آسيايى و اروپايى را تحليل و مشاهده كنيم ، در حالى كه صد ها هزار كلاس درس كم داريم و بى سوادى در كشور بيداد ميكند و حقوق استاد دانشگاهمان با يك كارگر روزمزد فرق چندانى نميكند ،پخش مستقيم رقابتهاى ورزشى جهان و مشاهده ان ، انهم بدون رعايت كپى رايت ، چه فرقى به حال ما ايرانيان ميكند ؟ قطعا استعمارهاى رسانه اى جديدى كه به نام فوتبال و فيلمهاى سينمايى و شبكه هاى ديجيتالى ماهواره اى نمود پيدا كرده است ، فراموش كردن انها و روى اوردن به مراكز تحقيقاتى و علمى و حضور در فراند بازگشت پذير توليد اطلاعات و انتشار ان به همت ايرانيان و تخصيص بودجه هايى بيشتر به اين امور مهم ، اثراتى بس پربار تر از مصرف گرايى شديد رسانه اى در كشور خواهد داشت و ما را قطعا از دورازه هاى آرمانى تمدن جديد دور نخواهد كرد.
در باب كپى رايت ، نظر ديگرى نيز وجود دارد . اين ايدئولوژى در پاسخ به اين پرسش كه چرا محصولات خارجى در كشور بدون رعايت كپى رايت ارائه ميشوند و در حقيقت ما را در برابر پيگيرهاى قضايى در برابر نقض كپى رايت كشورهاى خارجى در برابر محصولات ما خلع سلاح ميكند ، عقيده دارد كه محصولات ايرانى در قياس با محصولات رسانه اى – فعلا اين مورد – ، انقدر ارزش پيگيرى و جدل ندارد. اين فكر كه از ريشه هاى نادرست فرهنگ كپى رايت در كشور نشات ميگيرد ، در حقيقت نوعى تلقين منفى و غير مسئولانه در برابر محصولات و پديده هاى ساخت ايران و بى اصالت كردن محصولات ايران در خارج از كشور است .
به عنوان مثال در مورد همين معضل كپى رايت محصولات رسانه اى ، بسيارى اين دكترين را دارند كه وقتى يك فيلمى در فلان كشور ، با ميليونها دلار سرمايه ساخته ميشود و اكثريت ساخته هاى رسانه اى ما ، نهايت چند صد هزار دلار است ، حال در خارج هم بدون اصول رعايت حقوق مولفين و مصنفين عرضه و پخش گردد ، خيلى توفيرى ندارد ! اما واقعيت چيز ديگرى را نشان ميدهد. آنچه امروزه د ميان ملل ، ارزش بالايى دارد ، نوع ارائه محصول و فكر و انديشه نوين و ارزشمند خلاق در توليد يك محصول است و نه ميزان هزينه اى كه براى توليد يك اثر ، صرف ميشود. موفقيتهاى اخير سينماى ايران در جهان ، خود دليل آشكار ى است بر اين مدعا . پس بايد فيلمى كه از ايران – و بطور كل هر محصول ديگرى – به جمع برترين فيلمهاى جهان راه مى يابد و فلان نرم افزار ايرانى در نمايشگاه هاى معتبر ، انتخاب ميشود ، مورد حمايت و توجه خاص : 1 – مردم و فرهنگ ايران قرار بگيرد و 2 – دولت را در برابر گرفتن حقوق ضايع شده اثر ، مسئول كند.
در حقيقت تئورى هايى كه امروزه حوزه هاى مختلف كشور را در بحث ايرانى بودن و مصرف و امثالهم به خودمشغول كرده است تا حدى به عدم فرهنگ سازى مثبت و اميدوار كننده در بخش فناورى اطلاعات توليدى ايران بر ميگردد كه شايد نخستين گام براى رعايت و فراگير كردن اصل كپى رايت در كشور ، دگرگون كردن اين چند تفكر نادرست و مغاير با اصول ناسيوناليتسى و هدايت صحيح و كاربردى آن به سمت تعريف فرهنگى مطلوب و متناسب با شاخصهاى امروزى گسترش ارتباطات و اطلاعات تصور مى شود. فاكتورى كه در وهله اول ، رسانه هاى دولتى ايران را به فراگير كردن اصول كپى رايت و فرهنگ كپى رايت با توجه به شاخص رعايت صد در صد ان توسط خود ، مجبور ميكند و بستر را براى ايجاد نيروى ملى مبارزه با نقض كپى رايت كه در بالا انرا تعريف و بيان كرديم ، فراهم ميكند.
