نام نویسنده: پوریا آسترکی *
باگسترش زیرساخت اینترنت در کشور، کسب و کارهای مبتنی بر اینترنت در کشور شکوفا شده‌اند کسب‌وکارهایی که به دلیل نوپا بودن به استارت‌آپ مشهور شده‌اند. استارتآپها امروز خدماتی از خرید آنلاین تا کمک به خیریه و از آموزش تا سفارش غذا را با تنوع بالا، قیمت رقابتی، شفافیت بیشتر و سهولتی وصف ناپذیر برای جامعه به ارمغان آورده‌اند. سرعت رشد کشور در این حوزه بیش از هرچیز مدیون نیروی انسانی جوان، ماجراجو و متخصص است اما نقش عواملی چون بازار مساعد، زیرساخت‌های قابل قبول فنی، مالی و امنیتی و سیاست‌های تشویقی دولت را نیز نمی توان در رشد کسب و کارهای نوین ندیده گرفت.
سرعت رشد استارت‌آپ‌های ایران چنان است که جهانی شدن بسیاری از این کسب‌وکارهای نوین را در آینده‌ای نزدیک نوید می دهد. در منطقه ما بازار کشورهایی چون عراق، عمان و افغانستان آمادگی خوبی برای بهره‌مندی از فناوری ایران دارند و اگر شرکت‌های ایرانی در توسعه ملی و منطقه‌ای موفق باشند جهانی شدن بعضی از سرویس‌ها و محصولات ایرانی دور از ذهن نیست.
نا گفته نماند که این رشد، تکیه بر توان داخلی و شکوفایی استعدادهای جوانان بارها و بارها در سیاست‌های کلان کشور، اقتصاد مقاومتی و نظرات رهبر معظم انقلاب مورد تاکید و اصرار بوده است.
با این همه دو اتفاق در روزهای اخیر توجه بیشتری را به جنبه‌های سیاسی و امنیتی استارتآپها جلب کرده است. در ابتدا از حدود دو هفته پیش شرکت اپل حذف اپلیکیشن‌های ایرانی را از «اپ‌استور» خود آغاز کرد. این به معنای آن است که کاربران ایرانی دیگر نمی‌توانند این اپلیکیشن‌ها را براحتی بر روی گوشی‌های آیفون و تبلت‌های آی‌پد نصب کنند و در نتیجه تعدادی از محبوب‌ترین اپ‌های ایرانی از دسترس کاربرانی که تازه می خواهند از آن‌ها استفاده کنند خارج شدند و طبیعتا کاربرانی که پیش‌تر از این اپ‌ها استفاده می‌کردند نیز دیگر امکان آپدیت آن‌ها را از طریق اپ‌استور ندارند.
این اتفاق مانند بمب در فضای رسانه‌های اجتماعی ایران صدا کرد، چه بسا همه ما ناخودآگاه یاد این دیالوگ ماندگار فیلم پدرخوانده افتادیم که: وقتی می خواهند تو را بزنند چیزی را می زنند که عاشقش هستی.
حذف اپ‌ها پرطرفدار هرچند شوک‌آور بود اما باید به خاطر داشته باشیم که این تحریم در روزهای بعد متوجه اپ‌های بسیاری شد که شاید چندان معروف نباشند و کمتر از شانس رسانه‌ای شدن برخوردارند.
هنوز فعالان فناوری از شوک اپ‌استور خارج نشده بودند که گوگل نیز در اقدامی مشابه حذف اپلیکیشن‌های محبوب ایرانی را از «گوگل‌پلی» آغاز کرد و حالا محدودیت‌ها شامل کاربرتان گوشی های دارای سیستم عامل اندروید نیز شده است.
تاریخچه تحریم‌های فناوری
باید توجه کنیم که هرچند حذف اپ‌های ایرانی خبر داغی است که بسیاری از مردم را متوجه فناتحریم یا تحریم‌های فناوری کرد اما ایران سال‌هاست که از این تحریم‌ها رنج می‌برد و ابعاد و تاثیرات فناتحریم بسیار گسترده‌تر از اتفاقات اخیر است.
بنظر می‌رسد ریشه تحریم‌های فناوری به یک دستور اجرایی رییس جمهوری آمریکا در سال ۱۹۹۵ علیه ایران برمی‌گردد که محدودیت‌های گسترده‌ای را برای تجارت و ارایه خدمات به ایران تعیین نمود. در سال ۱۹۹۷ همین دستور اجرایی بن‌مایه‌ی قانونی شد با عنوان:
International Emergency Economic Powers Act
این قانون رییس جمهور آمریکا را مجاز می کند که در زمان جنگ یا وقوع یک اضطرار در امنیت ملی این کشور با منشا خارجی، کشورهای دیگر را مورد تحریم‌های گسترده‌ای قرار دهد. قانون IEEPA از آن زمان بدون استثنا توسط تمام روسای جمهور آمریکا علیه ایران به‌کار رفته است و در مواردی شامل حال سایر کشورها نیز شده است.
طبق IEEPA خرید، فروش، عرضه و ارایه کالا، خدمات و فناوری به کشورهای مشمول این قانون در زمان جنگ یا شرایط اضطراری محدود یا ممنوع می‌گردد. مشخص نیست ایران در ۲۲ سال گذشته کدام شرایط اضطراری را برای امنیت ملی آمریکا ایجاد کرده اما فعلا ما مانده‌ایم و این قانون.
اینکه آمریکا و بطور خاص شرکت‌های فناوری از جمله اپل از چنین قانون سنگینی برای محدود ساختن اپ فروش صبحانه یا تاکسی‌سرویس استفاده می‌کنند بی‌شباهت به شکار گنجشک توسط موشک بالیستیک نیست و البته برای ما که با برخوردهای آمریکا آشنایی داریم خوی وحشی و قلدرمابانه این کشور پدیده‌ای شناخته شده است.
برای فعالان فناوری، فناتحریم مدت‌هاست به موضوعی روزمره تبدیل شده است. همین چند هفته‌ی پیش بسته شدن سرویس فروش دامین «ریسلو» روی اعصاب همکاران ما راه رفت. فعالان فناوری هنوز از شوک ریسلو خارج نشده بودند که با حذف اپ‌ها، حال و آینده بسیاری از پروژه‌های فناوری در ایران به خطر افتاد.
واکنش رسمی به حذف اپ‌های ایرانی
درمیان مقامات، «محمدجواد آذری‌جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات صریح‌ترین واکنش را به موج‌تازه فناتحریم از خود نشان داد.
او علاوه براینکه در توییتر گفت موضوع اپ‌ها را مورد پیگیری حقوقی قرار خواهد داد در گفتگویی با «پاد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت گفت:« اگر یه‌کم بخواهم سیاسی صحبت کنم که به لحاظ عمومی بیشتر ملموس باشد، یه مقطعی در داخل کشور خودمان می‌گفتیم استارت‌آپ ها عوامل نفوذ داخلی‌اند که البته می توانستند باشند. نسبت به این مقوله فکر شد و تصمیم گرفتیم از این ظرفیت استفاده کنیم. مسیر کشور رفت به سمت سازندگی در داخل، امروز می‌بینیم آمریکا این قضیه را تحریم می‌کند. آمریکا نمی‌آید نقاط ضعف ما را تحریم کند، آمریکا نقاط قوت ما را تحریم می‌کند وقتی که کسی که دشمن قسم خورده ماست این حوزه را تحریم می کند طبیعتا باید عزم ما مدیران کشور را برای اینکه بریم از این حوزه حمایت بکنیم را بیشتر جمع کند، حوزه‌ای که رهبر معظم انقلاب هم روی آن تاکید دارند آقای رییس جمهور هم روی آن تاکید دارند و با جدیت بیشتری پیگیری کنیم. انشااله این اتفاق همه را بیدار کند که از این حوزه حمایت شود و می‌بینیم که نسیم حمایت از این حوزه در حال وزیدن است و وقتی دشمن آن را هدف قرار می‌دهد نشان می‌دهد که مسیر حرکتی ما مسیر درستی است.»
آنچه آذری‌جهرمی به درستی مورد تاکید قرارداده است دشمنی نظام سلطه با قدرتمندی و پیشرفت این کشور است. چه تحریم صنایع موشکی چه استارت‌آپ ها دشمن توانایی های ما را هدف گرفته است. ایران باسرعت درحال درنوردیدن مسیر اوج دانش و فناوری است. حمله به استارت‌آپ‌های ایرانی تلاشی است برای کندکردن جریان شرکت‌های دانش‌محور ایرانی ولو بصورت موقت. استارتآپها لایه‌‌ای کاربردی و در نوک هرم توسعه فناوری ایران هستند. دشمنی نظام سلطه و تلاش برای محدودسازی استارتآپها بطور قطع نمی تواند روند رشد کشور را مسدود کند اما می تواند دست‌کم در کوتاه‌مدت موانعی را درجهت توسعه ملی و منطه‌ای کسب و کارهای نوین ایران فراهم آورد.
آذری‌جهرمی در هفته‌های اخیر مواضع درستی نیز در قبال فیلترینگ اتخاذ کرده است. بجز جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دیپلماتیکی که می‌توان فیلترینگ را عاملی مضر در تحقق اهداف کشور برشمرد، در حوزه توسعه فناوری، فیلترینگ همواره یکی از عوامل بازدارنده در توسعه سامانه‌های جدید و سدی دردسرساز در برابر متخصصان ایرانی بوده است. کمتر کارشناسی در حوره فناوری می توان سراغ کرد که فیلترینگ را هم‌پایه با فناتحریم مضر و بازدارند تلقی نکند. درواقع نباید چون فناتحریم منشائی خارجی دارد مورد توجه رسانه‌ها و تصمیم‌سازان قرار بگیرد ولی فیلترینگ که مشکلی ساخت داخل است به عنوان عاملی مضر مورد نقد و تجدیدنظر قرار نگیرد.
راه‌حل: تشکیل کارگروه ملی علیه فناتحریم
رسانه‌ای نشدن مسایل مربوط به فناتحریم، تخصصی بودن و پیچیدگی های فنی و حقوقی فراوان در این حوزه باعث شده است دستگاه دیپلماسی ایران در طول مذاکرات هسته‌ای یا پس از برجام تقریبا هیچ تلاش مشهودی برای رفع یا محدودسازی فناتحریم انجام نداده باشد.
در ایران همه می فهمند تحریم فروش نفت یعنی چه اما تصور کنید یکی از ما چگونه می‌تواند فغان خود را برای شکست پروژه‌ای که نیاز به استفاده از یک وب‌سرویس آمازون داشته را به گوش رسانه‌ها یا مجلس یا وزیر خارجه برساند؟ پروژه‌ای که ممکن بود تبدیل به محصولی جهانی و موفق شود و حالا در نطفه خفه شده است.
تازه اگر این صدا شنیده شود بنظر نمی‌رسد وزارت خارجه به‌تنهایی کارشناسان فنی و حقوقی دراختیار داشته باشد که بتوانند موضوعی این‌چنین خاص و پیچیده را درک و برای رفع آن چاره‌اندیشی کنند.
حتی پیش از برجام، موضوع فناتحریم را بارها در توییتر مطرح و خواستار تشکیل یک کارگروه تخصصی برای رسیدگی به آن شده‌ام، این‌هم البته از همان صداهایی بوده که شنیده نمی‌شود.
ما یعنی همه ما از دولت، مجلس، وزارت خارجه، وزارت فناوری اطلاعات، رسانه‌ها، دستگاه قضایی و بخصوص فعالان بخش خصوصی باید برای این مشکل دست به دست هم دهیم. فناتحریم نیاز به یک کارگروه تخصصی با حضور افرادی متخصص و مجرب از حوزه‌های مختلف دارد کارگروهی که بتواند مسایل مختلف و پیچیده این حوزه را شناسایی و برای رفع آن‌ها با استفاده از یک تیم حقوقی، تیم رسانه‌ای و مذاکره‌کنندگانی قدرتمند در آمریکا اقدام کند.
بعضی از این محدودیت‌ها ناشی از اجرای محافظه‌کارانه و سخت‌گیرانه شرکت‌هاست که حتی فراتر از قانون محدودیت‌هایی را علیه ایران ایجاد کرده‌اند.
فناتحریم را نمی توان با یک اقدام، راه حل یا یک شکایت از بین برد. فناتحریم را باید هم‌زمان در چند لایه مورد مدیریت قرار داد. مذاکره مستقیم با شرکت‌های فناوری، مذاکره و تعامل سازنده با شعب شرکت‌های فناوری خارج از آمریکا، اقدامات حقوقی، کمپین‌های رسانه‌ای و اجتماعی همه و همه باید در کنار هم به عنوان تدابیری موثر علیه فناتحریم مورد استفاده قرار گیرند و در نهایت یک اقدام بسیار مهم در این زمینه تلاش برای «کم‌اثرسازی فناتحریم» است. هرچند اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما موارد مهمی از قبیل تعامل با شرکت‌های غیرآمریکایی و مهم‌تر از آن گسترش استفاده از فناوری‌های متن‌باز یا Open Source و ارتباط با جوامع جهانی متن‌باز به عنوان راه‌کارهای مهمی در کم‌اثرسازی فناتحریم کمتر مورد توجه تصمیم‌سازازان و مدیران ایرانی قرار گرفته‌اند.
* پوریا آسترکی کارشناس تحلیل و کاربرد شبکه‌های اجتماعی است
منبع : روزنامه همشهری
