دنیای اقتصاد: توسعه انسانی در دهه‌های اخیر با تغییرات سریع در فناوری و گسترش روزافزون دستگاه‌ها و خدمات دیجیتال همراه بوده و به‌نظر می‌رسد سرعت تغییر در فناوری‌های پیشرو (Frontier Technology) همچون هوش مصنوعی، روباتیک، بیوتکنولوژی و نانو درحال شتاب گرفتن است. کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل موسوم به آنکتاد در گزارش اخیر خود در باب «تکنولوژی و نوآوری در سال ۲۰۲۱» به تحولات این حوزه نظر افکنده است. آنکتاد ضمن برشمردن مزایای سرعت پیش‌روی فناوری‌های پیشرو به ویژه در پی شیوع کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰، هشدار می‌دهد که عقب‌ماندن سازگاری جوامع با پیشرفت فناوری می‌تواند پیامدهای منفی جدی داشته باشد که حدف مشاغل و دامن زدن به نابرابری‌ها تنها بخشی از این عواقب است.
کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل که تمرکز اصلی خود را پرداختن به امور کشورهای درحال توسعه برمی‌شمارد، تاکید می‌کند که پیامدهای منفی سرعت سرسام‌آور فناوری، برای این دست کشورها پررنگ‌تر است. در نتیجه کشورهای درحال توسعه باید تعادل را در جوامع خود برقرار کنند تا قادر باشند به توسعه‌ای متوازن در جامعه خود، جامه عمل بپوشانند. اما به راستی فناوری‌های پیشرو چه هستند و چه آینده‌ای در انتظار دنیای تکنولوژی است.
بنا بر گزارش آنکتاد، هیچ تعریف واحدی از فناوری‌های پیشرو وجود ندارد اما به‌طور کلی، فناوری‌های پیشرو به فناوری‌های جدیدی اطلاق می‌شود که به سرعت درحال پیشرفت هستند و از دیجیتال‌سازی و ارتباطات بهره می‌برند؛ این فناوری‌ها می‌توانند تاثیرات چشمگیری بر اقتصاد، جوامع و توسعه سایر فناوری‌ها بگذارند. فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی (AI)، اینترنت اشیا، بیگ دیتا، بلاک‌چین، ۵G، چاپ سه‌بعدی، روباتیک، پهپادها، مهندسی ژنوم، فناوری نانو و فتوولتائیک خورشیدی در این دسته قرار می‌گیرند. غالب این فناوری‌ها در دوران نزول قیمت ذخیره‌سازی دیتاها و قیمت انرژی خورشیدی، ظهور کردند و باعث افزایش بهره‌وری و بهبود معیشت بشر شدند. با استفاده از این فناوری‌ها، شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی فعال در کشورهای درحال توسعه می‌توانند به رشد اقتصادی خود کمک کنند. به‌عنوان مثال در نیجریه از «اینترنت اشیا» در توسعه تکنیک‌های کشاورزی و در گامبیا از چاپگرهای سه‌بعدی در صنعت مد بهره گرفته می‌شود.
سرعت رشد و قبضه بازار
بنابر برخی برآوردها، فناوری‌های پیشرو درحال‌حاضر بازاری ۶۵۰ میلیون دلاری دارد که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ ارزش این بازار به ۳/ ۲ تریلیون دلار ارتقا یابد. در این میان بازار جهانی لپتاپ درحال‌حاضر ارزشی ۱۰۲ میلیون دلاری و تلفن‌های هوشمند سهمی ۵۲۲ میلیون دلاری دارند. در میان فناوری‌های پیشرو، اینترنت اشیا بیشترین درآمد را کسب می‌کند؛ تنها در سال ۲۰۱۸ این فناوری ۱۳۰میلیون دلار فروش داشت و در ۱۰ سال آینده می‌تواند تا ۵/ ۱ تریلیون دلار نیز رشد کند. این درآمد حیرت‌انگیز به آن علت است که اینترنت اشیا طیف گسترده‌ای از دستگاه‌ها در جهان را زیر چتر خود می‌گیرد. در سال ۲۰۱۷ تعداد دستگاه‌هایی که از اینترنت اشیا استفاده می‌کردند از تعداد انسان‌های روی کره‌خاکی بیشتر بود، رقمی بالغ بر ۴/ ۸ میلیارد دستگاه. در سال ۲۰۱۷ شرکت‌های مرتبط با اینترنت اشیا به حدود ۲۸۸۸ کمپانی در جهان رسید که بالغ بر ۳۴۲هزار تن را وارد بازار کار کرد. بیشترین شغل‌های مرتبط با اینترنت اشیا در کمپانی IBM تعریف شده است و پس از آن، کمپانی‌های اینتل و مایکروسافت قرار دارند.
بازار روباتیک نیز همچون سایر فناوری‌های پیشرفته بر سرعت خود افزوده است و پیش‌بینی می‌شود سهم ۳۲ میلیارد دلاری این فناوری در سال ۲۰۱۸ به حدود ۴۹۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ برسد. آنکتاد پیش‌بینی می‌کند استفاده از روبات‌ها در تولید، بسته‌بندی و همچنین صنعت خودرو در مقیاسی بزرگ گسترش یابد و احتمالا شرکت‌های کوچک و متوسط که با هزینه‌های بالای نیروی کار روبه‌رو هستند به استفاده از روبات‌ها روی آورند. در سال ۲۰۱۶ تنها در ایالات‌متحده بالغ بر ۱۳۲هزار مهندس روباتیک وارد بازار کار شدند و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶ این عدد رشدی ۴/ ۶ درصدی را تجربه کند. رشد فرصت‌های شغلی در فناوری نانو نیز احتمالا به عدد ۶درصد نزدیک خواهد شد.
فناوری فتوولتائیک خورشیدی نیز از میدان رقابت دور نمانده و به سرعت درحال ارتقاست. در پی افزایش تقاضا برای انرژی‌های تجدیدپذیر، تنظیم مقررات از سوی دولت‌ها برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین تغییر الگوی مصرف، اقبال به استفاده از فناوری فتوولتائیک خورشیدی رو به رشد است. این فناوری در سال ۲۰۱۸ بازاری به ارزش ۵۵ میلیارد دلار داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۶ ارزش آن به ۳۴ میلیارد دلار برسد. گرچه تلاطم‌های سیاسی کمی از شتاب فناوری فتوولتائیک خورشیدی کاست اما پیش‌بینی می‌شود این صنعت به سرعت در سال‌های آتی پیشرفت کند.
گزارش آنکتاد برآورد می‌کند که احتمالا رشد مشابهی در سایر حوزه‌های فناوری‌های پیشرو در انتظار بشر است. سرعت رشد فناوری، مشاغل موردنیاز آنان را نیز رونق بخشیده است. در بازه زمانی ژوئن ۲۰۱۵ تا ژوئن ۲۰۱۸ پیشنهادهای شغلی برای پست‌های مرتبط با هوش مصنوعی در یک موتور جست‌وجو نزدیک به ۱۰۰درصد افزایش داشت که غالب آن را مهندسان نرم‌افزار تشکیل می‌دادند. بنا بر مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، چین بزرگترین خانه متخصصان هوش مصنوعی است که ۱۲۱۱۳ شغل را اشغال کرده‌اند و به‌دنبال آن، آمریکا با ۷۴۶۵ شغل و ژاپن با ۳۳۶۹ شغل قرار دارند. در فاصله زمانی ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ تقاضا برای مهندسان بلاک‌چین تنها در ایالات‌متحده رشدی ۴۰۰درصدی داشت. متوسط درآمد یک مهندس بلاک‌چین اکنون به ۱۵۰ تا ۱۷۵ هزار دلار در سال رسیده و میان آمازون، مایکروسافت، فیس‌بوک و IBM رقابت شدیدی برای جذب مهندسان در گرفته است.
پهپادها از دیگر فناوری‌های پیشرو هستند که ثانیه به ثانیه خود را ارتقا می‌دهند. ایالات‌متحده انتظار دارد در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ بالغ بر ۱۰۰هزار شغل مرتبط با این فناوری را تعریف کند. ایالات‌متحده، چین و فرانسه سه غول پیشرو در فناوری پهپاد هستند. کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل در گزارش اخیرخود برآورد می‌کند که فناوری ۵G نیز بالغ بر ۲۲میلیون شغل را در جهان تامین می‌کند. در این میان چین با مشغول کردن ۵/ ۹ میلیون نفر در این حوزه، پیشتاز است و پس از آن ایالات متحده با ۴/ ۳ میلیون نفر در رده دوم قرار دارد.
چاپ سه‌بعدی نیز درحال بازکردن جای خود در میان فناوری‌های پیشرو است و تقاضا برای متخصصان این حوزه درحال فزونی است. همچنین مهندسی ژنوم با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شده و پیش‌بینی می‌شود تنها در انگلستان در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۳۰ بیش از ۱۸هزار فرصت شغلی در این بخش از فناوری‌های پیشرو تعریف شود. در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۶ نیز انتظار می‌رود ایالات‌متحده ۱۷۶۰۰فرصت شغلی برای مهندسان علوم‌پزشکی و زیست‌پزشکی اضافه کند.
رقابت دوشادوش چین و آمریکا
شرکت‌های چینی در سال‌های اخیر در زمینه فناوری‌هایی از قبیل ۵G، پهپادها و فناوری فتوولتائیک خورشیدی رشدی چشم‌گیر داشتند و در این زمینه نشریات متعدد و اختراعات گوناگونی را ثبت کرده‌اند. دو بازیگر اصلی این میدان از علم و فناوری، بی‌شک چین و ایالات‌متحده است که سهم غالب را در تمامی حوزه‌های این فناوری روز، قبضه کرده‌اند. درحالی‌که چین درحال ارتقای خود در اینترنت اشیا و بیگ دیتا است، آمریکا در زمینه روباتیک، مهندسی ژنوم و بلاک‌چین در صف نخست جهان ایستاده است.
برابری دراستفاده از فناوری
بنا بر گزارش آنکتاد، چین و ایالات متحده در خلق فناوری‌های پیشرو، سردمدار جهانیان‌اند و کشورهایی که بیشترین فرصت را برای استفاده برابر از این فناوری‌ها فراهم کرده‌اند، ایالات‌متحده، سوئیس، سوئد، سنگاپور، هلند و کره‌جنوبی هستند. اقتصادهای درحال گذار همچون چین و روسیه نیز در تلاشند استفاده برابر از این فناوری‌ها را در کشور خود ارتقا بخشند. درحال حاضر چین در این رتبه‌بندی در جایگاه ۲۵ و روسیه در جایگاه ۲۷ ایستاده است. همچنین باید در انتظار رشد سریع هند در این رتبه‌بندی بود. به‌طور کلی مناسب‌ترین بسترها برای استفاده برابر شهروندان از فناوری‌های پیشرو در آمریکای شمالی و اروپا فراهم شده و ضعیف‌ترین بسترها در آفریقاست. جای تعجب نیست که کشورهایی که بیشترین تولید را در فناوری‌های پیشرو دارند، بییشترین بهره را نیز از آن خواهند برد.
