نام نویسنده: سونیتا سراب پور
“حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان ایجاد ۳۰ هزار فرصت شغلی را تا پایان سال دارد و طی ۲ سال آینده هر سال حدود ۱۰۰ هزار فرصت شغلی در این حوزه ایجاد می شود.” این خبری بود که در روز جهانی ارتباطات و در اختتامیه چهارمین جشنواره ملی ارتباطات و فناوری اطلاعات از زبان محمود واعظی وزیر ارتباطات شنیده شد. در همین زمینه سندی تحت عنوان ایجاد فرصتهای شغلی جدید و توسعه اشتغال توسط وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات نیز تدوین شده است. بر اساس این سند که مشتمل بر 5 محور ارتقاء و گسترش بازار، تنظیم مقررات، توسعه و تحول در صنعت، افزایش مهارت و توانمندی نیروی انسانی، تجهیز منابع و تسهیل کسب و کار است، برنامه ایجاد اشتغال برای حداقل سی هزار نفر در سال 93 در بخش‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مرتبط به اجرا گذاشته خواهد شد. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال‌های 94 و 95 در چارچوب این سند هر سال یکصد هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود. اما به باور بسیاری از کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات، قبل از ایجاد شغل و تلاش برای افزایش آمارهای در این زمینه، باید شغل‌های مختلف حوزه ICTکشور شناخته و برای آن‌ها تعاریف مشخصی ارائه شود. کاری که سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران عهده‌دار آن شده است. کمسیون آموزش و پژوهش این سازمان اقدام به شناسایی مشاغل حوزه ICT با هدف بهبود فضای کسب و کار این بخش کرده است. در گزارش زیر به بررسی این طرح سازمان نصر تهران و موانع کسب و کار در حوزه ICT کشور می‌پردازیم.
ICTراهی برای کاهش آمار بیکاری
در حال حاضر بیکاری به معنای فقدان و یا نقصان فرصتهای شغلی کافی و مناسب برای جمعیت جویای کار و عدم توازن بین عرضه و تقاضای نیروی کار، از معضلات اساسی کشورمان به حساب می‌آید. آخرین گزارش ارائه شده توسط مرکز آمار ایران، هرچند از کاهش رقم بیکاری جوانان نسبت به سال گذشته خبر می دهد اما با اینهمه هنوز از هر چهار جوان ایرانی یکی بیکار است. بسیاری از صاحب‌نظران و اقتصاد‌دانان راه‌های مختلفی را برای برون رفت از بحران بیکاری در کشور مطرح می‌کنند که یکی از این راه‌ها کمک گرفتن از ارتباطات و فناوری اطلاعات است. کارشناسان معتقدند استفاده از فناوری اطلاعات و توسعه این صنعت می تواند در ایجاد فرصتهای شغلی جدید بسیار موثر واقع شود.
گزارش‌ها و بررسی‌های مختلف نشان‌می دهد که فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند هماهنگی خوبی میان تجارت و صنعت ارتباطات در سرتاسر دنیا برقرار کند و از این طریق عاملی برای رونق بخشیدن به کسب‌وکارها باشد. این روزها استفاده از ابزارهای دنیا فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی تک تک افراد به شکل باورنکردنی رسوخ کرده است. همین افزایش چشمگیر تقاضا برای سرویس‌ها و خدمات حوزه ICT در جهان باعث می‌شود تا همیشه مشاغل زیادی در این صنعت ایجاد شده و این صنعت سریع‌ترین روند رشد را نسبت به دیگر صنایع داشته باشد. میزان بازده و استخدام در مشاغل مرتبط با سیستم‌های کامپیوتری و خدمات IT در سال‌های اخیر رشد خوبی داشته است به طوری که کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که میزان بازده در بخش سیستم‌های کامپیوتری و خدمات IT در فاصله سال‌های 2010 تا 2020 با متوسط نرخ رشد سالانه 1/6 درصدی افزایش پیدا کند. این در حالی است که این رقم رشد برای کل صنعت IT در این فاصله زمانی برابر 6/3درصد خواهد بود. کارشناسان انتظار دارند میزان بازده در کل صنایع جهان در فاصله سال‌های 2010 تا 2020 با متوسط نرخ رشد سالانه 9/2 درصد افزایش پیدا کند. در واقع، افزایش میزان استفاده از خدمات IT باعث می‌شود تا میزان بازده و استخدام در این صنعت هم با رشد قابل توجهی همراه باشد.
اما روند رشد ایجاد شغل در صنعت ICT ایران متفاوت با چیزی است که در جهان در حال رخ دادن است . مشاهدات و گزارش‌ها گواه از آهنگ رشد کند استفاده از امکانات و سرویس‌های دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات در سازمان‌ها،ادارات، شرکت‌های مختلف و.. دارد بنابراین کاملا طبیعی است که ایجاد شغل به کمک این صنعت در کشورمان با رشد جهانی هم‌سو نباشد. اما دولت یازدهم با انجام پروژه‌های گوناگون در پی ایجاد اشتغال به کمک فناوری‌اطلاعات است. برات قنبری ، معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در خصوص این برنامه‌ها می گوید:« در ابتدای سال جاری وزارت ارتباطات سندی برا ی ایجاد فرصتهای شغلی جدید و توسعه اشتغال از طریق وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تدوین کرده است که در این سند مقرر شده با ایجاد شرایط مناسب سی‌هزار شغل در سال 93 در بخش‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزار ایجاد شود . همچنین در چارچوب این سند هر سال یکصد هزار شغل جدید ایجاد خواهد شد.»
وی در پاسخ به این سوال که این شغل‌ها چگونه ایجاد می‌شوند می‌افزاید:« وزارت ارتباطات در دولت یازدهم تمام تلاش خود برای آزادسازی در بخش‌های مختلف این حوزه انجام خواهد داد . برای مثال این وزارتخانه در تلاش است که پروانه نسل سوم تلفن‌همراه و چهارم را به اپراتورهای فعال این بخش ارائه کند که همین ارائه پروانه یعنی ایجاد شغل‌های گوناگون.»
همچنین به باور وی افزایش استفاده از تلفن‌های هوشمند یک تجارت بکر را در زمینه طراحی و تولید اپلیکیشن‌های کاربردی به وجود آورده و این یعنی امکان ایجاد فرصت‌ها شغلی جدید در بخش تولید اپلیکیشن. وی در این زمینه میگوید:« در حال حاضر وزارت ارتباطات به منظور ایجاد بازاری پویا در بخش تولید اپلیکیشن‌های کاربردی چندین پروژه را با کمک مرکز تحقیقات مخابرات و دانشگاه شریف کلید زده است تا بتواند فضای کار را برای مشارکت جوانان و فارق‌التحصیلان این حوزه فراهم کند که نتیجه آن‌ها به زودی اعلام خواهد شد.»
شناسایی مشاغل، اولین قدم برای افزایش مشاغل ICT
مشاغل ICTدر کشور خلاصه به چند شغل کلی مانند مهندس سخت‌افزار و نرم‌افزار،مهندس شبکه، برنامه نویس و.. می‌شود و این در حالی است که شغل‌های فناوری اطلاعات در جهان به شاخه‌های جزی‌ترو تخصیصی تر دیگری نیز تقسیم می‌شوند. بنابراین اولین راه برای ایجاد شغل در حوزه ICT و کمک به دولت برای رسیدن به هدف خود یعنی ایجاد 100 هزار شغل در این حوزه، شناسایی دقیق مشاغل این بخش است.
کمیسیون آموزش سازمان نظام صنفی استان تهران مسوولیت شناسایی شغل‌های حوزه ICTرا برعهده گرفته است. فریبا مهدیون، رئیس کمیسیون آموزش و پژوهش سازمان نظام صنفی رایانه ای استان تهران، در خصوص این طرح سازمان نصر تهران میگوید: « یکی از اهداف عمده کمیسیون آموزش و پژوهش افزایش تاثیر گذاری سازمان نظام صنفی در بهبود فضای کسب و کار است بنابراین یکی از قدم‌هایی که در این خصوص برداشته شده تعریف پروژه‌ای برای شناسایی مشاغل حوزه ICT است. در واقع قرار است سازمان با شناسایی مشاغل این حوزه بتواند مهارت‌ها، قابلیت‌ها و شرح وظیفه‌ای که هر شغل باید داشته باشد را تهیه و در قالب یک مرجع مستند آماده کند تا آمار خوبی از فعالان حوزه ICTدر کشور داشته باشیم .» به گفته وی از خروجی این آمار می توان استفاده‌های گوناگونی داشت . برای مثال زمانی که مشاغل شناسایی می‌شوند مهارت‌های مورد نیاز افراد برای انجام آن شغل نیز مشخص می شود و می‌توان با ایجاد آموزشهای کاربردی و مهارتی آن‌ها را به سطح مهارت مورد نیازشان رساند تا در نهایت نیروی انسانی متخصص این حوزه تامین شود.
وی با اشاره به کمک این پروژه به دولت می افزاید:« مسلما وقتی دولت تصمیم به ایجاد شغل در حوزه ICTدارد پیش از هر کار باید شغل های این حوزه را شناسایی کند تا بتواند براساس این شناسایی برای افراد ایجاد شغل کند. بنابراین شناسایی مشاغل از سوی سازمان نصر به دولت کمک می کند تا به این موضوع پی ببرد که برای هر شغل شناسایی شده باید چه بسترها و امکاناتی را آماده کند.»
براساس اظهارات مهدیون،شناسایی مشاغل آیتی براساس بررسی استانداردهای مختلفی که در دنیا وجود دارد صورت می‌گیرد. که این استاندارها نیز از طریق بررسی سایت‌های معرف شناسایی مشاغل آیتی مانند www.onetonline.org به دست می‌آید. همچنین در این راه از کمسیون‌های تخصصی در سازمان نظام صنفی رایانه‌ای برای بومی‌سازی مشاغل شناسایی شده نیز کمک گرفته می‌شود.
مهدیون در ادامه با اشاره به اینکه طرح جامع شناسایی مشاغل فناوری اطلاعات و ارتباطات پیش از روی کار آمدن دولت جدید تهیه و به معاونت نظارت و راهبردی رئیس‌جمهوری در دولت قبل ارسال شده بود می‌افزاید:« برای به نتیجه رسیدن دقیق این طرح را در اواخر سال گذشته در دستور کار هیات مدیره سازمان نصر تهران قرار دادیم و تقریبا اولین خروجی این طرح مرداد ماه سال جاری در اختیار دولت قرار می‌گیرد.در گام دوم نیز برای هر کدام از این شغل های شناسایی شده براساس چارچوبی که استخراج کردیم شرح شغل، مهارت و امکاناتی که باید داشته باشد را استخراح می‌کنیم به اضافه اینکه این مهاراتها نیاز به چه آموزشهایی دارند.» به باور وی بعد از این دوگام می‌توان به دولت کمک کرد تا بسترهای لازم برای ایجاد شغل در حوزه ICTرا بردارد.
آموزش حلقه مفقود شده
یکی از موانع اصلی بر سر رشد مشاغل ICTدر کشور به نبود استانداردهای لازم برای ارائه آموزشهای تخصصی در این حوزه باز می گردد. رشته آیتی در سایر کشورهای جهان با مفاد مختلفی ارایه می‌شود که بر اساس نیازهای آن جامعه طراحی شده است. اما در ایران آیتی معمولا بر اساس پارامترهایی چون قابلیت‌های دانشکده، دانش استاد، تعداد اعضای هیات علمی و غیره به دانشجویان ارایه می‌شود. این مسئله سبب می‌شود محتوای این رشته از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متفاوت باشد. نبود استادان حرفه‌ای، متخصص و باتجربه از جمله ضعف‌های آموزشی در این رشته محسوب می‌شود. به باور بسیاری از کارشناسان آموزش آکادمیک دانشگاه‌ها هیچ کمکی به فارغ‌التحصیلان رشته Ictبرای ورود سریع به بازار نمی‌کند و بسیاری از فارغ‌التحصیلان این رشته به دلیل نداشتن دانش و مهارت کافی امکان دریافت پست‌های تخصصی در سازمان‌ها و شرکت‌های این حوزه را ندارند.
مازیار گنجه‌ای،عضو کمسیون آموزش سازمان نصر تهران و مدیرعامل یکی از مرکز‌های آموزش تخصصی کامپیوتر در این خصوص میگوید:« یکی از بزرگترین مشکلاتی که بر سر رشد مشاغل حوزه ICTکشور قرار دارد به نبود آموزش تخصصی باز می‌گردد. آکادمیک بودن آموزش در دانشگاه‌های باعث می‌شود افرادی که از دانشگاه‌های کشور در این رشته فارق‌التحصیل می‌شوند تخصص لازم را برای انجام این حرفه نداشته باشند. برای رفع این مشکل نیز شرکت‌ها و موسسات تخصصی آموزش Ictبه وجود آمده اند که البته تعداد این موسسات که از نظر استاندارد در حد مطلوبی باشند بسیار انگشت شمار است.»
وی در ادامه می‌افزاید:« متاسفانه با وجود اهمیت آموزشهای تخصصی فناوری اطلاعات در کشور، سازمان‌های دولتی ذیربط برای این مراکز آموزش تخصصی، هیچ نوع تسهیلاتی را در نظر نمی‌گیرند و همین موضوع باعث بالا رفتن هزینه برگزاری دوره‌های تخصصی فناوری اطلاعات در کشور شده است .»
در همین زمینه بهنازآریا،رییس کمسیون افتای سازمان نصر تهران و مدیر آموزش یکی از موسسات تخصصی آموزش ICTدر کشور میگوید:« در زمینه فناوری اطلاعات دانشی که از طریق دانشگاه به افراد منتقل می‌شود متاسفانه برای ورود به بازار کار مناسب، به روز و کاربردی نیست. بنابراین افراد باید در بخش اموزشگاهای تخصصی دنبال به دست آوردن یک سری مهارت‌ها باشند که متاسفانه در این بخش نیز به دلیل نبود متولی برای کنترل کیفیت آموزش ، اصول و چارچوب ها براساس استانداردهای بین‌المللی، برخی از آموزشهایی که در این زمینه به افراد ارائه می‌شود غیر استاندار و حتی اشتباه است.» به باور وی بعد از ارائه آموزشهای تخصصی مسئله بزرگتر تعیین راه شغلی افراد است . در واقع تعیین راه شغل با دوره متفاوت است و باید به افراد آموزش دیده گفته شود که برای به دست آوردن یک موقعیت شغلی چه دوره‌هایی را بگذراند. این در حالی است که بسیاری از آموزشگاه‌های کشور تنها به فکر فروش دورهای خود و کسبت درآمد هستند و هیچ کمکی در این خصوص به افراد متقاضی نمیکنند که بهتر است چه دورهای را بگذرانند. آریا تایید می کند که در کشور راه‌های شغل به درستی ترسیم و نشان داده نمی شود و به متقاضیان آموزش تخصصی در این حوزه اطلاعات لازم داده نمی شود در نیتجه آن‌ها در دورهایی نامناسب شرکت و بعد از مدتی از آموزش خود زده و به نتیجه دلخواه نمی‌رسند. این فعال حوزه ICTتاکید می کند که برای برون رفت از این شرایط باید یک متولی متخصص وارد و اقدام به رتبه‌بندی و بررسی کیفیت آموزشگاه‌ها کند.
منبع : ایران
