نام نویسنده: مينو مومنى
شرق – سرانجام با پايان يافتن دوره آزمايشى ثبت دامنه هاى فارسى، مجرى اين دامنه ها در ايران (مركز پژوهش هاى بنيادى مركز فيزيك نظرى ايران) از اول مهرماه اقدام به ثبت دامنه هاى فارسى با پسوند «ايران» كرده است. به اين ترتيب اگر به زودى با دامنه «ايران. روزنامه شرق. www» مواجه شديد چندان تعجب نكنيد چراكه در صورت تايپ اين آدرس در كادر آدرس احياناً به سايت روزنامه شرق دسترسى خواهيد داشت.
اين تغيير زبان هر چند روى يك كامپيوتر به سادگى فشاردادن همزمان دكمه هاى shift و Alt ممكن است اما از نظر تكنيكى براى كسانى كه در مركز پژوهش هاى بنيادى مشغول حل و فصل مشكلات آن بودند كار آسانى به شمار نرفته و هنوز هم آنها در انتظار بروز مشكلات و باگ هاى احتمالى در اين سيستم هستند. اساساً نوشتن به زبان بومى يكى از آرزوهاى كاربران بوده و از همين رو طى سال هاى گذشته ميزان محتواى محلى روى اينترنت نسبت به قبل بسيار رشد كرده و به رغم اين كه محتواى موجود به زبان انگليسى روى وب همچنان در مقام نخست قرار دارد اما فاصله ميان محتواى غيرانگليسى و انگليسى به سرعت در حال كم شدن است. ايجاد سايت هاى اينترنتى به زبان هاى غير انگليسى و بومى كردن نرم افزارهاى مختلف بخشى از تلاش هايى است كه در اين زمينه انجام ده است.
امروزه اين تغيير زبان بخشى از اهداف شركت ها در زمينه ارائه محصولات نيز به شمار مى آيد به طورى كه شركت ها تلاش مى كنند كه محصولات خود را به زبان هاى مختلفى ارائه كنند. اما چنين تلاشى روى وب عمدتاً تا مرحله آدرس انجام گرفته و با توجه به استانداردهايى كه در اين زمينه با زبان انگليسى تدوين شده بود نوشتن اين آدرس ها به زبان انگليسى تنها قانونى بود كه شكسته نشد، چراكه تغيير دادن آن مستلزم تغيير در قوانين تعريف شده براى تمام شبكه و موجود روى سرورهاى اصلى اينترنت بود. اما امروزه سال ها از آغاز تحقيق و حتى اجراى چنين روش هايى براى استفاده از زبان هاى غيرانگليسى براى آدرس هاى اينترنتى مى گذرد و حتى مركز اصلى ثبت و نگهدارى آدرس هاى اينترنتى (آيكان) سال ها است مذاكرات و جلسات متعددى را درباره روش هاى انجام اين كار برگزار مى كند.
• فارسى روى وب
آغاز فارسى سازى دامنه هاى اينترنتى هر چند از مهرماه امسال جنبه رسمى پيدا كرده اما سابقه چندماهه دارد. اين پروژه شامل چند مرحله آزمايشى بوده و در مراحل اوليه ثبت دامنه فارسى به صورت رايگان انجام گرفته تا تعداد زيادى از افراد به ثبت دامنه هاى فارسى علاقه مند شوند و در مقابل سيستم نيز در مقابل يك آزمون و تست واقعى قرار گيرند. در اين مرحله البته دامنه ها بلافاصله بعد از پايان دوره آزمايشى حذف مى شدند اما براى كسانى كه اقدام به ثبت آنها كرده اند تسهيلاتى براى مراحل بعد ثبت نام در نظر گرفته شده است. هر چند در مرحله آزمايشى ثبت دامنه هاى فارسى، ثبت هر نوع اسمى و با هر نوع پسوندى آزاد بود اما هم اينك و در مرحله رسمى تنها ثبت پسوند «ايران» آزاد است.
سياوش شهشهانى رئيس دامنه هاى دات آى آر كه مسئوليت دامنه هاى فارسى را هم برعهده دارد درباره اين موضوع مى گويد: «واقعيت اين است كه در مرحله آزمايشى از پسوندهاى ديگر استقبال چندانى به عمل نيامد و از طرفى ديگر ايجاد پسوند مى توانست در آينده مشكلات متعددى را از جمله براى برخى شركت هاى عربى و خارجى اجاد كند كه ما تصميم گرفتيم در مرحله نخست ثبت نام با پسوند دات ايران را آغاز كنيم و سپس در زمان مناسب به سراغ ديگر پسوندها برويم.»
شهشهانى در مورد ثبت دامين ها مى گويد: دوره آزمايشى در همان ابتدا حدود ۶۵۲۱ دامين فارسى ثبت شد كه بيش از نصف اين دامين ها در همان هفته نخست ثبت شدند. اين تعداد البته براى يك مرحله آزمايشى چندماهه چندان قابل توجه به نظر نمى رسد اما بايد به ياد داشته باشيم كه اين ميزان در مقايسه با كل دامنه هاى دات آى آر كه حدود ۶۰ هزار است قابل توجه به نظر مى رسد. همچنين به گفته مسئولان دامنه هاى فارسى در يك ماه و نيم آغاز مرحله ثبت نام رسمى فقط شركت هاى ثبت شده و سازمان ها و ارگان هاى دولتى مى توانند دامنه هاى خود را ثبت كنند و در ۱۵ روز آينده كسانى كه در مرحله نخست ثبت نام در بخش آزمايشى اين پروژه شركت داشتند و بعد از آن يعنى از اوايل آذر عموم مردم مى توانند دامنه هاى فارسى را ثبت كنند.
پرسشى كه در اينجا مطرح مى شود اين است كه چرا سازمان ها و شركت هاى دولتى و حتى خصوصى بر عموم مردم ارجحيت دارند در حالى كه به نظر مى رسد دامنه اينترنتى يك موضوع عمومى است و هر كسى زودتر از بقيه يك دامنه را ثبت كند او صاحب آن محسوب مى شود. شهشهانى در اين باره اين گونه اظهار نظر مى كند: «هم اكنون در بسيارى از كشورها هنگام معرفى دامنه جديد يك مدت زمان براى شركت ها و مراكز دولتى در نظر مى گيرند كه مثلاً در مورد دامنه هاى eu.براى كشورهاى اروپايى چنين موردى قابل ذكر است البته برخى كشورها هم مثل آلمان كه سيستم رسيدگى به دعواى مخصوص دامنه هاى اينترنتى دارند بلافاصله دامنه ها براى ثبت توسط عموم آزاد مى شود. در ايران كه هنوز سيستم دقيقى مختص اين موضوع وجود ندارد آزاد سازى يك باره اين دامنه ها مى تواند به طرح شكايت هاى متعددى منجر شود كه ما براى تقليل اين شكايت ها اين زمان را براى بخش هاى دولتى و خصوصى ثبت شده قرار داديم.
• اينترنت و زبان مادرى
هر چند برخى زبان ها براى تغيير و انطباق با سيستم انگلسى طراحى شده دامنه هاى اينترنتى مشكلى ندارند اما زبان هايى هم وجود دارند كه اختلافات ماهوى با زبان انگليسى دارند. به عنوان مثال زبان فارسى يا عربى به دليل نوع و مسير نوشتار (راست به چپ) مشكلات متعددى را در سيستم هاى كامپيوترى ايجاد مى كنند. خصوصاً اين موضوع زمانى چهره بارزترى به خود مى گيرد كه قرار است همه دامنه هاى اينترنتى از يك يا چند منبع اصلى خوانده و درخواست شوند. هم اكنون يكى از مشكل هاى اصلى در مسير اجراى پروژه بين المللى سازى دامنه هاى اينترنتى (IDN) كه توسط مركز ثبت و نگهدارى اعداد و نام هاى اينترنتى (آيكان) دنبال مى شود، وجود چنين اختلافاتى در زبان هاى مختف است. حتى از فارسى كردن و يا عربى كردن دامنه هاى انگليسى كه بگذريم برخى حروف زبان ها با يكديگر تفاوت هايى دارند (مثلاً و يا كه در زبان عربى با دو نقطه در پايين) و (با دو نقطه در بالا) نوشته مى شوند. اسامى اى كه با چنين حروفى ايجاد مى شوند مى توانند به دليل مشابهات خود مشكلات فنى متعددى را ايجاد كنند.
به گفته شهشهانى ايران در حدود شش ماه قبل استاندارد حروف خود را براى آيكان ارسال كرده كه در صورت آغاز اين پروژه در اينترنت اين حروف شكل استانداردى را از حروف فارسى ايجاد خواهند كرد و به اين ترتيب آدرس هاى ايرانى در سرورهاى اصلى اينترنتى نيز ثبت خواهند شد. مذاكرات پيچيه مقامات آيكان و كشورهاى مختلف در اين باره احتمالاً در اجلاس ونكوور كاناداى اين سازمان به نتيجه خواهد رسيد و حداقل دامنه هاى كشورى (مثل همين دامنه فارسي. ايران) در root zone قرار خواهد گرفت.
اما مشكلى كه در اينجا براى كاربران ايرانى وجود خواهد داشت اين است كه در هنگام تايپ در آدرس بار مرورگر خود بايد زبان دستگاه خود را تغيير دهند و در همين حال به دليل شكل نوشتن اعداد (چپ به راست) از اين اعداد نمى توان در ابتدا و يا انتهاى يك آدرس بهره گرفت. به اين ترتيب مثلاً نمى توان آدرسى شبيه به «ايران. محمد ۱. www» داشت ولى مى توان در ميان يك آدرس از عدد استفاده كرد مثلاً آدرس «ايرا. محمد۱ صادق.www» قابل ثبت است. به نظر مى رسد چنين مشكلات تكنيكى حداقل يكى از دلايل اصلى عدم انتظار براى روى آورى گسترده به سمت اين نوع از دامنه ها دانست هر چند متوليان اين موضوع انتظار دارند با گسترش استفاده از اينترنت در كشور و افزايش قابل توجه كاربران اينترنتى كم كم توجه به سمت اين دامنه ها نيز افزايش يابد. مشكل ديگرى كه در اين زمينه وجود دارد و متخصصان مختلفى نيز روى آن تكيه مى كنند موضوع سازگارى اين نوع از دامنه ها با مرورگرها و برنامه هاى مختلف اينترنتى هستند. عدم پشتيبانى جست و جوگرها و فهرست هاى وب و حتى سرويس هاى اى ميل از اين دسته است. به عنوان مثال هم اكنون به دليل عدم درك دامنه هاى فارسى توسط سرويس هاى اى ميل رايگان ارسال اى ميل به اين دسته از دامنه ها مى تواند غيرممكن باشد.
• شيوه ثبت نام
در دوره ۴۵روزه اول ثبت نام همچنان كه ذكر شد وزارتخانه ها و موسسات دولتى و وابسته به دولت، نهادهاى عمومى و موسسات و سازمان هاى خصوصى كه نام يا نام هايى را تحت ثبت رسمى دارند مى توانند اقدام به ثبت نام دامنه فارسى كنند. ادارات و سازمان ها و شركت هاى دولتى، شهردارى ها، دانشگاه ها، مدارس و موسسات و شركت هاى خصوصى جزء اين دسته محسوب مى شوند. بنا بر قوانينى كه مسئولان دامنه هاى فارسى آنها را ايجاد كرده اند متقاضى ثبت مى تواند فط نام رسمى موسسه را به آن صورت رسماً ثبت شده در اين دوره ثبت كند و حداقل طى ۴۵ روز نخست ثبت حروف اختصارى و يا نام كوتاه شده مجاز نيست مگر آنكه اختصار مورد نظر نيز رسماً به ثبت رسيده باشد يا متقاضى به طور عام به اين صورت شناخته شده باشد. به عنوان مثال «دانشگاه صنعتى شريف. ايران» مجاز است ولى «شريف. ايران» يا «دص ش. ايران» براى همان دانشگاه مجاز نيست از طرفى ديگر «نزاجا» به عنوان اختصار شناخته شده براى نيروى زمينى ارتش جمهورى اسلامى ايران و «وزارت بهداشت» به عنوان نام كوتاه شده «وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكى» مجاز هستند. البته اعلام شده است كه پس از دوره هاى آغازى امكان ثبت دامنه به صورت آزادتر وجود دارد. براى انجام ثبت نام علاقه مندان بايد با مراجعه به سايت http://idn.nic.ir و پس از كسب شناسه ثبت، فرم مربوط به ثبت را پركرده و از همان طريق ارسال نمايند. دامنه درخواستى در صورتى كه مشكلى نداشته باشد تا يك هفته به طور رايگان رزرو مى شود تا متقاضى پس از تكميل ثبت نام صورت حساب خريد دامنه را پرداخت و مدارك لازم را نيز به مركز دامنه هاى فارسى ارسال كند. مسئولان دامنه هاى فارسى به اين منظور از وزارتخانه ها و سازمان هاى دولتى و عمومى خواستار اصل نامه درخواست با امضاى بالاترين مقام آن دستگاه شده اند.
همچنين براى مدارس و آموزشگاه ها نيز درخواست ثبت بايد از سوى رئيس مدرسه و يا آموزشگاه نامه ممهور و رسمى را ارسال نمايد. فتوكپى روزنامه رسمى نيز از جمله مداركى است كه براى مرحله نخست ثبت اين دامنه ها در نظر گرفته شده است.
• • •
به هر حال با تمامى موارد ذكر شده نداشتن مكانى براى حل اختلافات مربوط به دامنه هاى اينترنتى يكى از مسائلى است كه امروزه در كشورى مثل ايران كه در زمينه فعاليت هاى اينترنتى روبه رشد است مشكلاتى را به وجود آورده است. اين شايد يكى از مهمترين مشكلاتى باشد كه مسئولان دامنه هاى فارسى را هم نگران كرده است.
در واقع اين موضوع به دليل ماهيت تخصصى آن از يك سو و مايت حقوقى آن از سوى ديگر نيازمند يك مركز تصميم گيرى قضايى با توان تخصصى بالا است كه احكامش نيز براى مراجع قضايى و دولتى ايران قابل پذيرش باشد. به نظر مى رسد پيش بينى چنين مراكزى براى آينده و گسترش اين دامنه ها در كشور بسيار لازم باشد و مشكلات احتمالى ناشى از آن را در آينده به حداقل برساند.
