نام نویسنده: شهرام شریف – sharif AT itiran.com
شرق – حالا از لابه لاى كارت هاى اينترنت به زحمت مى توان داخل روزنامه فروشى ها را ديد زد، رنگ به رنگ و نقش به نقش، نام ها و اعداد به چشم مى آيد و هر كدام كافى است تا تو را به راحتى به جذا ترين شبكه ارتباطى جهان متصل كند. آن هم «بدون محدوديت و خط اشغالى» دو شعار هميشگى و البته موثر! حتى براى كسانى كه نام «اوركات» را زودتر از اينترنت به خاطر سپرده اند كارت هاى اينترنت با يك شماره پراكسى همراه كارت ارائه مى شود تا خريدار مطمئن باشد از اين خط مى توان به آن شبكه و آن سايت وصل شد.
اما هر قدر «اينترنت» براى يك كاربر عادى، يك شهر بى درو پيكر به نظر برسد كه مى توان از هر دروازه اى به آن وارد شد و به گشت و گذار پرداخت، براى كاربران باهوش تر شايد خيلى طول نكشد كه درك كنند اين شبكه با چنين امكاناتى خيلى هم اتفاقى به وجود نيامده و بى خيالانه اداره نمى شود. شايد باور كردنش سخت باشد كه چنين دركى اگر براى كاربران عادى يك سال يا دو سال زمان ببرد براى جهان در حال توسعه اى كه سال هاست رشد اينترنت را درون خود تجربه مى كند حداقل بيست سال زمان برده است. سال قبل در جريان دور نخست اجلاس سران جامعه اطلاعاتى WSIS در ژنو انگار كشورهاى جهان تازه فهميده بودند آنچه سال هاست در پى توسعه آن در كشور خود برآمده اند در جاى ديگرى مديريت مى شود.
اين حاكميت خصوصاً براى آنهايى كه با كشور حاكم فعلى اينترنت مناسبات خوبى نداشتند ناگهان به يك مسئله امنيتى _ ملى تبديل شد و اين چنين از دل اجلاسى كه براى گسترش جامعه اطلاعاتى به وجود آمده بود موضوع تغيي حاكميت يا راهبرى اينترنت (Internet Governance) بيرون آمد. برخى نمايندگان خوش بين كشورها تصور مى كردند نتايج چنين اجلاس بين المللى مى تواند بلافاصله به اجرا درآيد و حتى جانشين هم معرفى شد، وقتى كوفى عنان، نخست وزير فرانسه، چين و تقريباً اغلب كشورهاى آفريقايى حمايت خود را از موضوع مديريت بين المللى اينترنت مطرح كردند برخى روزنامه ها تيتر زدند كه جهان در انديشه تغيير مديريت اينترنت است، اما حالا بعد از گذشت ۱۴ ماه، تشكيل كارگروه راهبرى اينترنت سازمان ملل (WGIG) تنها قدم رو به جلوى كشورها در اين زمينه بوده، كارگروهى متشكل از نمايندگان كشورها و سازمان هاى مختلف كه پس از چندين جلسه و ماه ها بحث و بررسى هنوز در تعريف راهبرى اينترنت و فرق آن با دولت اينترنتى و مشخص كردن منابع اينترنتى قابل مديريت باقى مانده است.
مرتبط:
گزارش ها و اخبار مربوط به نشست مقدماتی اجلاس جامعه اطلاعاتی
دو هفته قبل وقتى نماينده چين در دومين اجلاس مقدماتى جامعه اطلاعاتى بار ديگر بر تغيير حاكميت اينترنت پاى فشرد به جز يكى دو رسانه اينترنتى چينى كسى به آن توجهى نكرد و تندترين انتقادات نماينده برزيل هم به مديران فعلى اينترنت به اندازه راه اندازى سيستم هشدار ويروس انگليس بازتاب نداشت. نااميدى آنجا بالا گرفت ك نماينده بانك جهانى در اجلاس هفته گذشته به صراحت مقامات آفريقايى را به دروغگويى و اغراق در مورد شكاف ديجيتالى براى كسب كمك هاى مالى از كشورهاى توسعه يافته متهم كرد و سوئيس نيز به خاطر عدم پيشرفت در مذاكرات نمايندگان كشورها در اين اجلاس به انتقاد پرداخت. فعلاً تا نوامبر و برگزارى دور دوم اجلاس سران جامعه اطلاعاتى در تونس خيلى مانده اما كارشناسان معتقدند با چنين سرعتى تا چند سال ديگر هم موضوعات مطرح در جامعه اطلاعاتى به سرانجام مشخصى نمى رسد. به نظر مى رسد تازه اعضا فهميده اند كه راهبرى اينترنت نمى تواند براساس منطق باينرى كامپيوترى (صحيح يا غلط) و (خوب يا بد) تعرف شود.
•نفى نكن از آن خود كن
حاكميت اينترنتى هر چند در آغاز موضوعى اينترنتى نبود و با اهدافى كاملاً سياسى در جهت مقابله با سياست هاى توسعه طلبانه آمريكا مطرح شد اما در واقع به خاطر پتانسيل درونى از زمان مطرح شدن تاكنون به موضوعى بسيار جذاب و قابل بحث تبديل شده و بخش هاى مختلف و خصوصاً برخى حاكمان فعلى منابع اينترنتى و منتقدان آنها را به تفكر در اين مورد واداشته است. براساس تعريف هايى كه تاكنون در مورد راهبرى اينترنت صورت گرفته در واقع اين راهبرى به مجموعه اى از مديريت منابع اينترنتى اطلاق مى شود.
منابع اينترنتى هر چند در نگاه ساده انگارانه اوليه دامنه هاى اينترنتى (domain names)، شماره هاى آى پى (IP) يا سرورهاى ريشه ((root servers تصور شد اما به مرور مشخص شده است كه راهبرى اينترنت فراتر از تصور مطرح كنندگان اين موضوع و حتى فراتر از تصور كسانى بوده كه به عنوان مديران فعلى اينترنت به شمار مى آيند. بر اين اساس با بسط تعريف از مديريت اينترنت حتى موضوع محتوا نيز به مجموعه اضافه شده و نام سازمان هاى غيراينترنتى مثل WIPO (سازمان مالكيت معنوى جهانى) نيز به ميان آمـــده است و پيگيـــرى مواردى مثل نامه هاى ناخواســته _ SPAM _ و جرايم رايــانـه اى _ Cybercrime _ نيز به اين جمع افزوده شده است.
نخستين پرسشى كه در ميان پيگيران تغيير حاكميت اينترنتى مطرح شد موضوع تعيين جانشين براى حاكمان فعلى بود. به ميان آوردن نام ITU – اتحاديه جهانى مخابرات _ به عنوان يك سازمان بين المللى و قرار دادن آن در مقابل ICANN موسسه ثبت و نگهدارى نام ها و آدرس هاى اينترنتى عملاً پيگيرى همان تصور ابتدايى بود كه اينترنت جز دامنه هاى اينترنتى نيست و با سپردن سكان نام هاى اينترنتى به جايى مثل اتحاديه جهانى مخابرات كه متشكل از نمايندگان مخابرات (دولتى) كشورهاى جهان است عملاً مى توان مديريت اينترنت را از زيرمجموعه آيكان كه يك شركت مستقر در آمريكا و تحت نظارت دولت اين كشور است، خارج كرد. مخالفان خيلى سريع در مقابل اين تصور خام اولي جبهه گرفتند.
برخى گفتند ITU كه عملاً طى سال هاى اخير سيطره گذشته خود را بر فضاى مخابرات بين الملل از دست داده در تصور وام گرفتن از اين موضوع براى بازگشت به موقعيت مناسب قبلى است، عده اى معتقد بودند كه وقتى اينترنت به خوبى اداره شده و توسعه يافته چه نيازى به مديريت جديد است و برخى ديگر نيز هشدار دادند مديريت اينترنت حتى در حد تصور آى پى و دامنه هاى اينترنتى نيز از توان اتحاديه جهانى مخابرات خارج است. در ميان مخالفان اظهارات مقامات آمريكايى نيز قابل توجه است.
هفته گذشته نماينده ايالات متحده در اجلاس مقدماتى جامعه اطلاعاتى تاكيد كرد كه اينترنت نبايد از حاكميت بخش خصوصى خارج شود. اين موضوع در حقيقت تقابلى با صحبت هاى كشورهايى مثل چين و هند و ايران است كه معتقدند حاكميت بين المللى بايد بر اينترنت حاكم شود و برخى مثل چين به صراحت از كنترل دولتى بر آن سخن به ميان مى آورند.ديپلمات هاى آمريكايى كه معمولاً در مذاكرات بين المللى خيلى حساب شده صحبت مى كنند در اين زمينه خيلى نمى توانند راحت حركت كنند. واقعيت اين است كه خواست بخشى از جامعه جهانى براى تغيير يا مشاركت در مديريت اينترنت هر قدر از نظر فنى و موقعيت فعلى ساختمان ارتباطى جهان غير قابل اجرا به نظر برسد از نقطه نظر سياست بين المللى كاملاً منطقى به نظر مى آيد. از اين نظر آمريكا نمى خواهد در موضعى قرار بگيرد كه خود را مخالف روند دموكراتيك، شفاف و چندجانبه نگر (كلماتى كه معمولاً از جانب موافقان تغيير تكرار مى شود) مديريت اينترنت نشان دهد. آنها به خوبى مى دانند كه سال ها از دهه ۱۹۷۰ كه اينترنت در قالب يك پروژه نظامى به وجود آمد مى گذرد و حالا بايد جهان را در رشد و توسعه آن سهيم كرد. اما على رغم اينكه آمريكايى ها در اين زمينه فقط به موضوع خصوصى بودن اداره اينترنت تاكيد مى ورزند خود به خوبى مى دانند كه نهادهاى فعلى اينترنت چندان هم وجهه خصوصى ندارند. آيكان كه در روند راهبرى اينترنت نامش بيش از همه به ميان مى آيد موسسه اى غيردولتى و غيرانفاعى است اما تحت قرارداد با سازمان هاى كاملاً دولتى آمريكايى به فعاليت مى پردازند و به نوعى نقش مجرى را برعهده دارد. قرارداد دولت آمريكا با آيكان در سال ۲۰۰۶ به پايان مى رسد و در اين زمان مى بايد آنها دوباره تصميم بگيرند كه آيا آيكان به وظايف خود خوب عمل كرده است يا نه.
آيكان كه هم اكنون از دو طرف زير ذره بين قرار دارد طى سال هاى اخير با درك فضاى موجود جهانى تلاش كرده تا شكل و شمايلى بين المللى تر به خود بگيرد. ورود اعضاى غيرآمريكايى به هيات مديره، پررنگ كردن نقش كشورها در قالب كميته مشورتى دولتى (GAC) و دنبال كردن پروژه هاى جهانشمول تر مثل پروژه دامنه هاى بين المللى (IDN) بخشى از اين فعاليت هاست. آيكان از هنگام مطرح شدن بحث مديريت اينترنتى به دقت اين موضوع را دنبال كرده و در كنفرانس هاى متعددى كه حتى از اعضاى كارگروه راهبرى اينترنت سازمان ملل (WGIG) به عمل آورده تا به فهم بيشتر موضوع كمك كند. حالا به نظر مى رسد آيكان و ده ها انجمن و گروه فعال تخصصى اطراف آن به پيگيرى موضوع مديريت اينترنتى خيلى علاقه مند شده اند. اين روش آمريكايى خوب جواب مى دهد به جاى آنكه چيزى را نفى كنند آن را از آن خود مى كنند.
•مخالف يا موافق
به رغم اين كه در ابتدا تصور مى شد جوامع مدنى و سازمان هاى غيردولتى و طرفداران آزادى بيان از موضوع تغيير حاكميت اينترنت طرفدارى كنند اما به تدريج مشخص شد كه آنها حاضر نيستند در اين زمينه در پشت سر دولت ها قرار بگيرند. بسيارى از بخش هاى غيردولتى هم اكنون به اين دليل با تغيير حاكميت اينترنت مخالفت مى كنند كه معتقدند حضور دولت ها در صحنه مديريتى اينترنت باعث نفوذ تمايلات و سياست هاى آنها در اين شبكه مى شود. گروه هاى آزادى بيان از اين هم فراتر رفته اند آنها چند ماهى است با انتشار بيانيه هاى مختلف هشدار مى دهند كشورهايى از تغيير حاكميت اينترنت و فضاى دموكراتيك مديريت آن صحبت مى كنند كه خود اين شبكه را محدود كرده و محدوديت هاى گسترده اى را در اين زمينه اعمال مى كنند. در اين زمينه در آخرين مورد آن پيش و در هنگام برگزارى دومين اجلاس مقدماتى جامعه اطلاعاتى در هفته گذشته در سوئيس خبرنگاران بدون مرز اسامى چهار كشور از جمله ايران را به عنوان محدودكننده اينترنت و فعالان اينترنتى به اجلاس اعلام كرد و خواستار فشار بر اين كشورها شد.
ايران كه از اجلاس نخست سران موضوع تغيير حاكميت اينترنت را دنبال مى كرده بيشتر به خاطر فيلترينگ اينترنت و دستگيرى وبلاگ نويسان مورد انتقاد واقع مى شود. چنين انتقادهايى در مورد چين به بستن كافى نت ها و دستگيرى فعالان اينترنتى هم وارد مى آيد اما در ميان جبهه موافقان تغيير مديريت اينترنت كشورهايى مثل هند و برزيل هم ديده مى شوند كه چنين مواردى را ندارند و در اجلاس هفته گذشته نيز نمايندگان اين دو كشور تندترين انتقادها را به مديريت فعلى اينترنت وارد ساختند.ايران البته براى نخستين بار بحث تحريم هاى اينترنتى عليه كاربران ايرانى را _ به طور غيررسمى و توسط روزنامه نگاران _ در كميته رسانه هاى اين اجلاس مطرح كرد، بحثى كه در صورت پيگيرى مى تواند درست در نقطه چالش برانگيز مديريت فعلى اينترنت قرار گيرد و اين موضوع را اشاعه دهد كه مديريت فعلى اينترنت خصوصى و بى طرفانه نيست و تحت تاثير سياست هاى دولت كشور متبوع آن مى تواند در مناقشات بين المللى عليه ديگر كشورها به كار گرفته شود.
• فهم فيل، درك اينترنت
«ادواردو گلبشتين» و «جوان كورباليجا» در كتاب تازه منتشر شده خود با عنوان «مديريت اينترنت» وضعيت فعلى تعريف و خواست از مديريت اينترنت و شناخت آن را به شعرى از John Godfrey Saxe يك شاعر قرن هجدهم ارتباط مى دهند كه در شعر (با شباهت هاى آشكار به «فيل در تاريكى» مولانا) به چند مرد هندى كور اشاره دارد كه در مواجهه با اعضاى بدن فيل به درك ناقصى از او مى رسند. اين كتاب با يادآورى چنين شعرى مى خواهد به اين موضوع اشاره كند كه مهمترين چالش فعلى درباره راهبرى اينترنت عدم شناخت خود اينترنت است و چنين است كه بايد پس از اين همه بحث تازه به كلى عقب تر برگش، به چيزى كه به فهم فيل كمك كند. شايد به اين پرسش اساسى كه: «اينترنت چيه؟».
