دنياي اقتصاد : اگر تا یک‌سال قبل مسیر توسعه محصولات تکنولوژی به سمت سخت‌تر شدن تعمیر متفرقه و الزام به مراجعه مشتریان به خود شرکت‌ها بود حالا و در این یک‌سال کمپین «حق تعمیر» آن‌قدر پرسروصدا بوده که رگولاتورها چاره‌ای جز اجبار شرکت‌ها به تعمیرپذیرکردن محصولات نداشته‌اند.
در تازه‌ترین اتفاق در این زمینه ایالت نیویورک برای نخستین‌بار لایحه «حق تعمیر» را که شامل دستگاه‌های الکترونیکی نیز می‌شود، تصویب کرد. حالا نیویورک «قانون تعمیر عادلانه» (Fair Repair Act) برای تمامی تولیدکنندگان کالاهای الکترونیکی در این ایالت تصویب کرده که شرکت‌ها را مجبور می‌کند تا ابزار، قطعات و دستورالعمل‌های تعمیر برای مصرف‌کنندگان یا تعمیرکاران مستقل را فراهم کند. این قانون ایالتی را فرماندار نیویورک برای اجرایی شدن باید تصویب کند که پیش‌بینی می‌شود او نیز موافق چنین قانونی است. به رسمیت شناختن حق تعمیر پیروزی بزرگی برای گروه‌های تشکیل‌دهنده این کمپین از جمله سایت iFixit است که با فروش کیت‌های اختصاصی و راهنمای تعمیر به دارندگان دستگاه‌ها کمک می‌کند خود نسبت به تعمیر اقدام کنند. iFixit در مطلبی در این سایت درباره این قانون گفته است: تصویب این لایحه به معنای آن است که تعمیر دستگاه‌ها ارزان‌تر و ساده‌تر خواهد بود. مردم می‌خواهند دستگاه‌های‌شان را خودشان ترمیم کنند. قبلا تولیدکنندگان می‌توانستند مصرف‌کنندگان را مجبور کنند فقط از خدمات فروشگاه‌های مجاز خود استفاده کنند، اکنون آنها نیز باید رقابت کنند.
قانون مذکور در حالی تصویب شده که دولت فدرال فشار زیاد و مداومی برای احقاق حق مصرف‌کننده جهت تعمیر و احیای کالاهایی که خریده‌اند، وارد کرده است. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا سال گذشته یک دستور اجرایی صادر کرد که طبق آن کمیسیون فدرال تجارت آمریکا (FTC) ملزم شد حقوق تعمیر را اجرایی کند. البته نیویورک نخستین ایالتی نیست که حق تعمیر را تصویب می‌کند، بلکه نخستین ایالتی است که چنین لایحه‌ای را به‌طور وسیع برای دستگاه‌های الکترونیکی به کار می‌گیرد. پیش از این قانونی در ایالت ماساچوست وضع شد که تمرکز آن روی داده‌های خودروها بود. سال گذشته نیز ایالت کلرادو لایحه‌ای را برای تضمین حق تعمیر ویلچرهای برقی تصویب کرد.
عقب‌نشینی از اکوسیستم بسته
تعمیر و پشتیبانی از دستگاه‌های مصرفی فروخته شده همواره یک موضوع چالش برانگیز برای شرکت‌های تولید‌کننده بوده است. در حوزه تکنولوژی اما به مرور شرکت‌ها به دلیل منافع حاکم بر بازار تعمیر مسیرهای تعمیر محصولات را سخت‌تر و سخت‌تر کرده‌اند. در این میان شرکت‌ها عمدتا با این بهانه که تعمیر یک دستگاه توسط افراد و شرکت‌های تایید نشده می‌تواند امنیت اطلاعات کاربران را به خطر بیندازد مسیر تعمیر سخت‌افزاری را دشوارتر کرده‌اند. تاثیر چنین اقدامی مستقیما بر جامعه بزرگی از تعمیرکاران متفرقه محصولات تکنولوژی تاثیر می‌گذارد که از این طریق کسب درآمد می‌کنند. از سوی دیگر آزادی کاربران در مراجعه به تعمیرکاران متفرقه و حتی استفاده از قطعات ارزان‌تر را نیز سلب می‌کند.
سال گذشته وقتی اعلام شد اپل آخرین گوشی خود را طوری ساخته که امکان تعمیر آن برای تعمیرکاران متفرقه بسیار سخت شود بسیاری به این موضوع اعتراض کردند و صدای جنبش حق تعمیر که از استرالیا آغاز شد به آمریکا و اروپا گسترش یافت. اپل در آن زمان اعلام کرد که هزینه تعمیر جدیدترین گوشی خود را ۴۰ درصد نسبت به مدل قبل گران‌تر کرده و حتی هزینه تعویض باتری را به ۱۰۹ دلار رسانده است. هرچند ممکن است بسیاری از مشتریان اپل ترجیح دهند همچنان از خدمات خود شرکت اپل برای تعمیر دستگاه خود استفاده کنند، اما این حق برای کاربرانی که به دنبال راه‌های ارزان‌تر برای تعمیر بودند هم باید حفظ می‌شد. بعد از آنکه اعلام شد تعمیر گوشی آیفون توسط افراد متفرقه و حتی خود کاربر می‌تواند دسترسی به برخی از ویژگی‌های این گوشی را از کار بیندازد جنبش حق تعمیر اعتراضات گسترده‌ای را آغاز کرد. این اعتراضات محدود به اپل نشد و سامسونگ و دیگر شرکت‌ها را هم در بر گرفت. نتیجه این اعتراضات باعث عقب‌نشینی اپل شد و تا به امروز شرکت‌های متعددی از حمایت خود از حق تعمیر دستگاه‌های تولید شده خبر داده‌اند.
حمایت از حق تعمیر
با بالاگرفتن انتقادها، مایکروسافت سال گذشته اعلام کرد که از اواخر سال ۲۰۲۲ دسترسی کاربران به جزئیات مربوط به نحوه تعمیر دستگاه‌های ساخت این شرکت را تسهیل می‌کند. این شرکت با تفاهمی با گروه غیرانتفاعی حمایت از سرمایه‌گذاران As You Sow که در زمینه مسوولیت‌های زیست‌محیطی و اجتماعی شرکت‌ها متمرکز است، این مسیر را اجرایی کرد. مایکروسافت اعلام کرد که تلاش می‌کند تعمیرپذیری دستگاه‌های خود را بالاتر ببرد و از جنبش «حق تعمیر» که بر تعمیر راحت دستگاه‌های مختلف توسط کاربران تاکید دارد، حمایت می‌کند. در سال‌های اخیر، انتقادهای زیادی علیه شرکت‌های مختلف فناوری مبنی بر ارائه خدمات تعمیر دستگاه‌ها توسط تعمیرگاه‌های مجاز این شرکت‌ها مطرح شده است. فروردین ماه امسال پس از عقب‌نشینی اپل و سامسونگ و اعلام در دسترس قرار دادن منابع و ابزارهای لازم برای تعمیر گوشی‌ها به کاربران، گوگل هم اعلام کرد که چنین روشی را برای تعمیر گوشی‌های پیکسل در نظر گرفته است. گوگل اعلام کرد با شرکت iFixit وارد همکاری شده تا قطعات اصلی گوشی‌های سری پیکسل خود را در اختیار دارندگان این مدل‌ها قرار دهد. بر اساس اطلاعات منتشر شده، این طرح از پیکسل ۲ تا پیکسل ۶ پرو و مدل‌های بعد از آن را شامل می‌شود. به گفته گوگل، مجموعه کاملی از قطعات و بخش‌های این گوشی‌ها از قبیل باتری، نمایشگر، دوربین و… عرضه خواهد شد و کاربران می‌توانند این قطعات را به صورت جداگانه یا همراه با کیت اختصاصی iFixit برای تعمیر این گوشی‌ها خریداری کنند. این طرح قرار است در کشورهای ایالات‌متحده، بریتانیا، استرالیا، کانادا و کشورهای اتحادیه اروپا که گوشی‌های پیکسل در آنها به فروش رفته است، اجرا شود. گوگل همچنین اعلام کرد که تعداد تعمیرگاه‌های مجاز خود را نیز برای آن دسته از کاربرانی که تمایل ندارند این گوشی‌ها را خودشان تعمیر کنند، افزایش داده است.
گوگل از این اقدام به عنوان گامی در جهت حفاظت از محیط‌زیست یاد کرد. در تمامی قطعات سخت‌افزاری این شرکت در سال ۲۰۲۲، از مواد بازیافتی استفاده شده و این تصمیم در کنار اقدامات دیگر این شرکت همچون ارائه ابزارهایی برای تبدیل لپ‌تاپ‌های قدیمی به کروم‌بوک‌ها می‌تواند گام‌های موثری در جهت جلوگیری از تبدیل شدن دستگاه‌های این شرکت به زباله‌های الکترونیکی باشد. استیو وزنیاک، هم‌بنیان‌گذار اپل یکی از شخصیت‌هایی بوده که حمایت خود را از حق تعمیر دستگاه‌های الکترونیکی اعلام کرده است. او خطاب به لوییس رازمن، از چهره‌های مشهور پلتفرم یوتیوب و یکی از حامیان اصلی جنبش right-to-repair گفت که به‌طور قطع، از این جنبش حمایت می‌کند و حق تعمیر و دریافت اطلاعات برای برطرف کردن عیب دستگاه‌ها را برای مصرف‌کنندگان محفوظ می‌داند. استیو وزنیاک نیز به نوبه خود ضمن حمایت از این اقدام، توضیحاتی را در خصوص نحوه تعمیر وسایل شخصی خود در دوران جوانی ارائه داد. وی افزود در گذشته وقتی شما وسایل الکترونیکی از قبیل تلویزیون و رادیو را خریداری می‌کردید، تمامی مدارها و قطعات و همچنین طراحی این محصولات روی کاغذ پیاده شده بود. در واقع، همه‌چیز کاملا منبع باز بود. اگر بدانید که چه کار باید بکنید، می‌توانید دستگاه‌های‌تان را با کمترین هزینه تعمیر کنید.
عقب‌نشینی اپل
سرانجام اپل نیز اوایل سال جاری برنامه رسمی خود برای خودتعمیری گوشی‌های آیفون را آغاز کرد. به این ترتیب اعلام شد که کاربران اپل در آمریکا می‌توانند کیت‌های مخصوص تعمیر دستگاه‌های خود را در این کشور درخواست دهند. این کیت‌های مخصوص (iPhone Self-Repair Kit) که تمامی ابزارهای لازم برای تعمیر گوشی‌های آیفون را شامل می‌شود، به منزل مشتریان ارسال می‌شود و افراد می‌توانند مطابق با دستورالعمل‌های درج شده، اقدام به تعمیر گوشی‌های آیفون خود کنند. طبق جزئیات منتشر شده در وب‌سایت اپل، این کیت‌ها، ابزارهای پرس صفحه نمایش و باتری، کاورهای محافظ و پیچ‌گوشتی‌های مخصوص آیفون را در اختیار کاربر قرار می‌دهند. البته تاکید شده است که برای تعمیر آیفون SE تنها یک کیت ارسال می‌شود که ابزارهای داخل آن با تعمیر آیفونهای کوچک‌تر تناسب دارد. تمامی دستورالعمل‌ها و قطعات و ابزارهای لازم برای استفاده از برنامه خودتعمیری گوشی‌های آیفون اپل، در فروشگاه مخصوصی که این شرکت برای این هدف طراحی کرده قابل سفارش هستند. در این فروشگاه آنلاین، کاربران می‌توانند به بیش از ۲۰۰ قطعه و ابزار دسترسی داشته باشند. اگرچه این کیت‌ها فعلا تنها برای لاین‌های خاصی از آیفون در دسترس هستند، این شرکت قصد دارد تا در آینده‌ای نزدیک، این برنامه را برای مدل‌های بیشتری از محصولات خود در دسترس کاربران قرار دهد. در ادامه این برنامه، حتی دستگاه‌های مک اپل نیز مشمول این طرح قرار خواهند گرفت و چیپ‌های مخصوص آن نیز برای فروش آماده خواهند شد.
در سه سال اخیر، اپل شبکه تعمیر خود را توسعه داده و در سراسر جهان بالغ بر سه هزار تعمیرکار مستقل و پنج هزار تعمیرکار رسمی را برای ارائه خدمات تعمیر و سرویس دستگاه‌ها تحت پوشش خود قرار داده است.
سرانجام جنبش حق تعمیر
حالا و در کمتر از دو سال جنبشی که از استرالیا آغاز به کار کرد حالا در سراسر جهان گسترده شده است. تصویب قانون حق تعمیر در نیویورک و دیگر ایالت‌ها احتمالا به زودی به سراغ سایر کشورها نیز خواهد آمد و رگولاتورها و قانون‌گذاران را مجبور به فشار به شرکت‌ها برای حمایت از مشتریان این شرکت‌ها در این کشورها هم خواهد کرد. کارشناسان معتقدند بزرگ‌ترین منفعت فراگیر شدن حق تعمیر دستگاه‌ها امکان آزادی انتخاب تعمیر برای مشتریان است و همین موضوع اجازه رشد هزینه تعمیر را از شرکت‌ها خواهد گرفت هرچند در نهایت همچنان شرکت‌ها قادر خواهند بود با کنترل قیمت قطعات سهم قابل توجهی از بازار تعمیرات نیز نصیب خود کنند.
