نام نویسنده: مينو مومنى
دنياى اقتصاد – چند متر جلوتر از عوارضى بزرگراه تهرن – كرج تابلوايى خود نمايى مى كند كه چندين سال است در اين محل نصب شده تا توجه رانندگانى را كه از اين مسير مى گذرند را به خود جلب كند روى اين تابلو نوشته شده است ” سرعت در اين بزرگراه با رادار كنترل مى شود “ ، اما با وجود چنين هشدارى بسيارى از وسايل نقليه كه در خط يك اين آزاد راه حركت مى كنند سرعتى بيش از حد مجاز و گاه حتى نزديك به دو برابر آن دارند چنانكه در اواخر سال گذشته يك خودرو پژوه 206 با سرعت سرسام آورى به عوارضى نزديك شد و بدون گرفتن ترمز با برخورد به يك سكو به پرواز در آمد و بر سقف جايگاه عوارضى فرود آمد تا مشخص شود سرعت خودورها در اين بزرگراه نه با رادار كه حتى با چشم معمولى نيز كنترل نمى شود.
چنين وضعيتى در سيستم حمل و نقل كشور ما به وفور يافت مى شود و هراز چند گاهى سخن از ورود و استقرار يك تكنولوژى جديد نيز به ميان مى آيد، اما به نظر مى رسد چنين تكنولوژى هاى بيشتر جنبه تبليغاتى نه كاربردى دارند.
امروزه فناورى اطلاعات در تمامى بخش هاى زندگى نفوذ كرده و عملا با گسترش سطح انتقال اطلاعات بهره ورى را در اين عرصه ها افزايش داده است .
در حاليكه تكنولوژى اطلاعات در بسيارى از كشورها براى كمك به عبور و مرور وسايل نقليه به كار گرفته شده است ، ما از اين درياى تكنولوژى چه بهره اى برده ايم ؟
حمل و نقل توام با فناورى اطلاعات
براى يافتن متولى فناورى اطلاعات در حمل و نقل كشور بايد به خيابان دمشق و طبقه ششم ساختمان سازمان حمل و نقل و پايانه هاى كشور قدم گذاشت آن جاى كه قرار است در طرح هاى كه به زودى اجرا شود تحولى اساسى در وضعيت كنترل حمل و نقل جاده اى توسط سيستم هاى كامپيوترى و بـــا بهره ورى از توانايى هاى متخصصان اين امر صورت گيرد .
سازمان حمل و نقل و پايانه هاى كشور در سال 1373 و براساس ماده يك مصوبه شوراى عالى ادارى و با ادغام وظايف معاونت حمل و نقل وزارت راه و ترابرى با وظايف شركت سهامى خاص پايانه هاى عمومى وسايله نقليه باربرى ايجاد شده پيش از آن به موجب قانون تغيير نام وزارت را به وزارت راه و ترابرى كه در سال 1353 تصويب شد فعاليت هاى مرتبط با حمل و نقل كشور را ابتدا توسط سازمان هماهنگى ترابرى كشور و در تشكيلات بعدى وزارت راه به معاونت حمل و نقل محوله شده بود.
دفتر فناورى اطلاعات اين سازمان كه مدت زمان كوتاهى با مديريت مهندس حجت الله بهروز كار خود را آغاز كرده است پروژه ها و طرح هاى متعددى را براى گسترش فناورى اطلاعات در امر حمل و نقل جاده اى و از استفاده از سيستم هاى الكترونيكى قصد دارد سيستم سنتى و ناكار آمد فعلى اطلاعات جاده اى را تغيير دهد .
فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT ) با قابليت رهايى اطلاعات از قيد زمان و مكان تاثير قــابل ملاحه اى را در سيستم هاى حمل و نقل گذاشته است از آن جمله مى توان به ايــــــجاد و گسترش سيستم هاى هوشمند حمل و نقل ITS (Intelligent Transportation Ststems) ، سيستم هاى محل يابى جهانى و سيتم هاى رد يابى و هدايت وسايل نقليه اشاره كرد.
مهم ترين دستاورد اين سيستم ها بهبود برنامه ريزى و زمان بندى حمل و نقل ، بهبود و ارتقاع مديريت حمل و نقل ، افزايش رضايت مشتريان و ذينفعان از بخش، ارتقاع ظرفيت جاده ها و بزرگراهها و كاهش ترافيك و تصادفات است .
تعامل ICT و حمل و نقل نيز در خود تعامل است . توسعه فناورين هاى كنفرانس الكترونيك و ويدئويى باعث كاهش مسافرت ها مى شود. هم چنين توسعه تجارت الكترونيك باعث تسهيل و افزايش مبادلات خواهد شد . برحسب تجارت ساير ملل ، توسعه كاربردهاى الكترونيك تقاضاى بخش حمل و نقل را افزايش مى دهد اين تعاملات ، تهديدها و فرصت هايى در پيش حمل و نقل قرار خواهد داد.
مواجه ICT با صنعت حمل و نقل در كشورهاى توسعه يافته منجر به توليد سيستم هاى هوشمند حمل و نقل ITS شده است .
ITS مجموعه اى از تكنولوژى هاست كه روش ، ساختار ، طراحى و مديريت سيتم هاى حمل و نقل جاده اى را تغيير مى دهد . اهميت ITS تا اندازه ايست كه در ساختار حمل و نقل كشورهاى توسعه يافته سازمانى به نام ITS در سطح ملى تاسيس شده است .
نقش دولت ها در قبال ITS به دو بخش ايجاد و زير ساخت و اجرا تسيم مى شود در برخى از كشورها (مانند ژاپن و آمريكا) دولت در هر دو بخش فعاليت مى كند ولى در برخى از كشورها مانند كانادا دولت مركزى فقط امور مربوط به تحقيق ، هدايت و نظارت را انجام مى دهد و وظايف اجراى به موسسات وابسته به دولت و يا خصوصى واگذار مى شود.
مهندس حجت الله بهروز ، مدير فناورى اطلاعات در سازمان حمل و نقل و پايانه ها درباره به كارگيرى و توسعه ITS در اين سازمان مى گويد : فعاليت ها ى ما در چند عرصه در حال انجام است ، راه اندازى آزمايشى طرح امداد رسانى جاده اى از ابتداى سال 82 در سه محور تهران – اصفهان ، تهران – چالوس و تهران – مشهد استفاده از فناورى ماهواه اى (GPS) د كنترل اتوبوس هــا در جاده ( در حال حاضر آنتن و تجهيزات ارتباطى GPS روى 90 دستگاه اتوبوس در مسير تهران – اصفهان نصب شده است )، نصب و راه اندازى تلفن گويا در ستاد و تهيه راهكار اجراى در ساير استان ها ، تهيه سيستم هاى اطلاعاتى پايه و…
مهندس بهروز در پاسخ به اين پرسش كه سازمان حمل و نقل در زمينه فــناورى اطلاعات چــــــه برنامه هاى دارد و اين برنامه ها به چند دسته تقسيم و چه بخش هاى را در بر مى گيرد ؟ مى گويد: ما 9 پروژه و طرح را در زمينه فناورى اطلاعات در دست اجرا داريم كه اين طرح ها شــامل اين موارد است : 1- طراحى وب سايت سازمان به آدرس WWW.tto-ir.org 2- امداد رسانى جاده اى و خدمت پليس 110 ،3- سيستم اخذ عوارض الكترونيكى 4- پايگاه اطلاعات راهها تاسيسات جانبى 5- كارت هوشمند (ناوگان و رانندگان ) 6- كنترل مكانيزه خودروهاى ترانزيتى و شناورها 7- سيستم تلفن گــويا 8- اتوماسيون ادارى 9- پايگاه اطلاعات مسافرى (سيستم رزرواسيون و فروش بليط).
وى در توضيح وب سايت سازمان مى گويد : اين سايت به منظور اطلاع رسانى به روز و سريع ، بهره بردارى شد كه شامل بخش هاى متعددى است مثلا در بخش اخبار و تازه ها هر گونه اطلاعات مرتبط با حمل و نقل كشور كه در جرايد به چاپ رسيده با ذكر منبع قابل دسترسى است . هم چنين آخرين وضعيت آمار جابجاى كالا و مسافر، آمار رانندگان و تركيب ناوگان در بخش آمار و حمل و نقل وجود دارد و ساير آمارها ى حمل و نقلى نيز در حال اضافه شدن است . در بخش كتابخانه الكترونيكى اين سايت كليه آمارها و گزارش هاى حمل و نقلى ، مقالات و ترجمه ها ، قوانين و مصوبات و حتى آرشيو عكس هاى از جاده ها ، انواع ناوگان ها و پايانه ها نگهدارى مى شود.
بهروز ديگر بخش هاى اين سايت را بدين شرح معرفى مى كند : كتاب زرد حمل و نقل ، درباره سازمان ، كتاب زرد سازمان ، معرفى پروژه ها، روال هاى سازمان و گروههاى پستى است . علاوه بر اين سايت فوق داراى بخش انگليسى است كه به ارايه اطلاعات مربوط به روال هاى واردات ، صادرات ، ترانزيت و اخبار مرتبط مى پردازد.
اخذ عوارض به روش الكترونيكى
با گسترش آزاد راههاى داخل كشور موضوع اخد عوارض و تلف شدن وقت رانندگان در جايگاههاى اخذ عوارض بار ديگر اين سئوال را مطرح كرده است كه در زمانى كه در بيشتر كشورها سيستم هاى اخذ عوارض به شكل الكترونيك در آمده چگونه هنوز در داخل كشور استفاده از سيستم دستى اخذ عوارض چنين رواج دارد.
مهندس بهروز در تعريف سيستم اخذ عوارض الكترونيكى مى گويد : اخذ عوارض الكترونيكى جزيى از سيستم هاى حمل و نقل هوشمند است كه امكان اخذ عوارض در بزرگراهها را بدون توقف خودرو فراهم مى كند اين كار به كمك تجهيز خودرو با ترانسپوندر(يا تگهاى الكترونيكى) ، ارتباط بى سيم سنسورهاى در جاده و در كنار جاده و سيستم هاى كامپيوترى سخت افزارى و نرم افزارى انجام مى شود . بدين ترتيب مى توان هر خودرو را به صورت منحصر به فرد شناسايى و عوارض آن را اخذ نمود. اين امر مى تواند به كاهش ترافيك افزايش كاراى ، بهينه سازى زمان سفر و كاهش آلودگى كمك نمايد .
به گفته مهندس بهروز سيستم اخذ عوارض الكترونيكى خود شامل چندين جز ديگر است به عنوان مثلا ETC (Electronic Toll Collection) مجموعه اى از تكنيك ها و فن آورى هاى است كه به خودروها اجازه مى دهد بدون نياز به هيچ عملى از طرف راننده از محل عوارضى عبور كند . اجزاى ETC مى تواند به دو بخش تقسيم شود،اجزا مسير و مركز خدمات مشترى ه اجزا اصلى مسير عبارتند از شناسايى اتوماتيك خودرو AVI (Automated Venicle Identification) ، طبقه بندى اتوماتيك خودرو و سيتم هاى ثبت تخلف ويديويى .
رييس فناورى اطلاعات سازمان حمل و نقل در ادامه مى افزايد : كليه اجزاى مسير با يك كامپيوتر به نام كنترل كننده مسير در ارتباط هستند و به وسيله آن كنترل مى شوند اين كامپيوتر ورودى هاى خود را از AVI ، AVC، VEC دريافت مى كند و در عين حال با مركز خدمات مشترى در ارتباط هستند كه وظيفه مديريت حساب ها ، اشتراك مشتريان ، صدور صورت حساب ها و رسيدگى به تخلفات و تهيه گزارش ها را بر عهده دارند.
به گفته بهروز فناورى شناسايى اتوماتيك خودروها به دو دسته تقسيم مى شود ليزرى و فركـانس راديويى ، سيستم هاى ليزرى از يك باركد متصل به خودرو استفاده مى كند كه در زمان عبور خودرو از مسير به وسيله يك اسكن ليزرى خوانده مى شود اما سيستم راديو فركانسى از يك ترانسپوندر ( يا تگ الكترونيكى ) استفاده مى كند . يك تگ راديو فركانسى داخل يا روى خودرو نصب مى شود و براى تعيين اطلاعات خودرو و مشترى با آنتن راديو فركانسى ارتباط برقرار مى كند.
بهروز در تشريح طبقه بندى اتوماتيك خودرو AVC مى گويد: AVC به اجزا و پروسه هاى مختلفى اشاره دارد كه سيستم هاى ETC به كمك آنها قادر به تشخيص و طبقه بندى خودرو و اخذ عوارض بر حسب اين اطلاعات است . خودروها به رده هى مختلفى تقسيم مى شوند مثل اتومبيل ، كاميون و اتوبوس كه ميزان عوارض براى اين رده ها متفاوت است . سيستم هاى AVC شامل دستگاههايى در مسير است كه براى اندازه گيرى ويژگى هاى فيزيكى خودرو بكار مى رود . خروجى اين دستگاهها به يك پردازنده AVC ارسال مى شود تا براساس آنها رده اى كه خودرو در آن قرار مى گيرد تعيين كند در سيستم هاى AVC ، ETC براى تعيين ميزان عوارض با تاييد رده ثبت شده در تگ خودرو بكار مى رود .
وى هم چنين درباره سيستم تخلف ويديويى VES مى گويد : VES به اجزا و پروسه هاى مختلفى در ETC اشاره دارد و به كمك آنها خودروهاى كه در پرداخت عوارض تخلف كرده اند شناسايى مى كند . VES از پلاك خودروهاى كه در مسير ETC استفاده مى كند بدون اينكه تگ ETC معتبرى داشته باشند عكس مى گيرند از روى اين عكس ها و به كمك سيستم مكانيزه يا دستى شماره پلاك خودرو استخراج مى شود.
آگاهى قبل از هر حادثه
سازمان حمل و نقل پايانه ها برنامه هاى كاربردى ديگرى را نيز براى بهره ورى از فناورى اطلاعات در نظر گرفته است از جمله ايجاد مركز مانيتورينكى جاده ايست به نحوه اى كه در نقاط مخـــتلفى از جاده هاى كشور كه از نظر مكانى شرايط خاص دارند مانند نقاط حادثه خيز ، نقاط پرتردد و نقاطى كه تغييرات آب و هواى شديد دارد ، دوربين هاى قرار گيرد و اطلاعات برداشت شده از اين دوربين ها در يك مركز منيتورينگ مجهز در تهران يا شهرستان قابل مشاهده باشد.
به اين ترتيب در صورت وقوع هر گونه تغييرات در شرايط اينمنى جاده ها مى توان قبل از بروز هر گونه حادثه سريعا به آگاه سازى عوامل لازم جهت رفع مشكل پرداخت و از بروز حادثه يا ادامه آن جلوگيرى به عمل آورد.
هم چنين به منظور تهيه و ايجاد يك پايگاه اطلاعاتى جامع و كامل از راههاى كشور سازمان حمل و نقل و پايانه هاى اقدام به جمع آورى اطلاعات مربوط به راهها و تاسيسات جانبى و ابنيه فنى مربوط به آن نمود در اين آمار گيرى كه در غالب طرحى تحت عنوان تهيه شناسنامه راهها و تاسيسات جانبى به اجرا در آمده از جديد ترين تكنولوژى روز ينى استفاده از سيستم هاى تعيين موقعيت جهانى( GPS) بهره گيرى شده است . اطلاعات برداشت شده شامل 73 هزار كيلومتر از راههاى تحت پوشش وزارت راه و ترابرى است و در مرحله بعد قرار است اطلاعات 90 هزار كيلومتر راه روستاى نيز برداشت و در محيط GPS وارد گردد.
اين سازمان هم چنين يك سى دى براى راهنماى راههاى ايران تهيه كرده كه در آن علاوه بر اين كه راهها در طبقات مختلف از نظر نوع راه نمايش داده شده است محل تاسيسات و مكان هاى چــــــون پمپ هاى بنزين ، رستوران ها و واحدهاى خدمات و درمانى نمايان مى باشد.
هم چنين به منظور دسترسى سريع تر و آسان تر كاربران به اطلاعات راههاى كشور محيط Web-Gis راههاى ايران به دو زبان انگليسى و فارسى ايجاد شده است در اين محيط كه آدرس دسترسى به آن WWW.iranroads.com است از امكاناتى چون بزرگ نمايى ، كوچك نمايى ، پرس و جو از تاسيسات و تسهيلات بين راهى ، نمايش مسير بهينه بين دونقطه مبدا و مقصد و دكر شهرهاى بين مسير و مسافت آنها از يكديگر برخوردار مى باشد.
***
مطابق آمارها كشور ما از نظر تصادف و تلفات جاده اى جزو رتبه هاى نخست در دنيا است اين موضوع ضرورت استفاده از فناورى هاى پيشرفته و به روز را در اين عرصه ياد آور مى شود . بايد اميدوار بود شايد در زمانى نه چندان دور فناروى اطلاعاتى در حمل و نقل چنان گسترش يابد كه حداقل در اين زمينه مرگ و مير جاده اى رتبه خود را كاهش دهيم .
