دنياي اقتصاد- هانیه تقی‌زاده : نتایج پژوهشی که توسط محققان دانشگاه مک‌گیل کانادا انجام شده است، نشان می‌دهد کاربران ایرانی در رتبه ششم اعتیاد به استفاده از گوشی موبایل قرار دارند. از میان ۲۴کشور مورد بررسی، کشورهای چین، عربستان سعودی و مالزی در رده‌های اول تا سوم هستند و کشورهایی مانند آمریکا و آلمان که از جمله کشورهای در حال توسعه در عرصه دیجیتال به شمار می‌آیند، در بخش‌های انتهایی جدول جای گرفته‌اند.
اعتیاد به استفاده از گوشی‌های هوشمند، در سراسر جهان در حال افزایش است؛ سال‌هاست که کاربران چینی در استفاده افراطی از فناوری‌های دیجیتال زبانزد خاص و عام هستند؛ اما به نظر می‌رسد وضعیت در کشور خودمان نیز چندان مطلوب نیست. نتایج پژوهشی که اخیرا توسط دانشگاه مک‌گیل انجام شده، از نرخ بالای اعتیاد کاربران ایرانی به گوشی‌های هوشمند حکایت دارد. از میان ۲۴ کشوری که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، کشورهای چین، عربستان سعودی و مالزی در رده‌های اول تا سوم قرار دارند و ایران در رده ششم است. این درحالی است که عموما کشورهایی که در گروه پیشگامان فناوری‌های دیجیتال قرار دارند، در رده‌های پایانی این فهرست قرار دارند. مثلا در کمال تعجب، کاربران آمریکایی از نظر میزان اعتیاد به استفاده از گوشی‌های هوشمند در رده هجدهم جای گرفته‌اند و کشورهای سوئیس، فرانسه و آلمان نیز قعرنشین این فهرست هستند.
پژوهشی بر اعتیاد موبایلی ۲۴ کشور
هفته اخیر، دیلی‌میل با انتشار نتایج گزارش پژوهشی که توسط دانشگاه مک‌گیل کانادا انجام شده، رسانه‌ها را شگفت‌زده کرد. نتایج این پژوهش که بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ حدود ۳۴ هزار کاربر موبایل را در ۲۴ کشور دنیا مورد مطالعه قرار داده، در ژورنال «Computers in Human Behavior» منتشر شده است. طی این مطالعه، کشورهای حاضر در پژوهش، بر اساس مقیاس اعتیاد به موبایل (Smartphone Addiction Scale) رده‌بندی شده‌اند. SAS پرکاربردترین معیار اعتیاد به گوشی‌های هوشمند است که میزان اختلالات در زندگی روزمره به دلیل استفاده از تلفن هوشمند، از دست دادن کنترل و علائم گوشه‌گیری از اجتماع را بررسی می‌کند. شرکت‌کنندگان در این مطالعه، افراد بین ۱۵ تا ۳۵ سال (میانگین سنی 8/ 28 سال) و بیشتر آنها نیز زن (۶۰ درصد) بودند. محققان برای استفاده چالش برانگیز از موبایل به هر کشور امتیازی بین ۱۰ تا ۶۰ دادند. در نهایت چین با کسب بیشترین امتیاز (۳۶) صدرنشین این فهرست شد. برای اجرای این پروژه، ۸۱ پژوهشی که پیش‌تر براساس «مقیاس اعتیاد به موبایل» (SAS) ، میزان استفاده نوجوانان و جوانان از موبایل را بررسی کرده بودند نیز مدنظر قرار گرفتند.
پس از چین، کشورهای عربستان سعودی و مالزی با کسب بیشترین امتیاز، به ترتیب در رده‌های دوم و سوم بیشترین میزان اعتیاد به استفاده از گوشی‌های هوشمند قرار گرفتند. کشورهای برزیل، کره‌جنوبی، ایران، ترکیه، مصر و نپال نیز به ترتیب در رده‌های چهارم تا دهم این فهرست جای دارند. طبق داده‌های به دست آمده، انگلیس در رده ۱۶، هند در رده ۱۷ و آمریکا در رده ۱۸ قرار دارند و اعتیاد موبایلی کاربران آلمان و فرانسه نسبت به دیگر کشورهای مورد بررسی، کمترین میزان است. یکی از نکات قابل توجه این فهرست، بالا بودن امتیاز کانادا و قرار گرفتن نام آن در رده هفتم جدول بیشترین اعتیاد به مصرف موبایل است. این درحالی است که این کشور در همسایگی آمریکا قرار دارد و انتظار می‌رفت که کاربران دو کشور رفتار نسبتا مشابهی در استفاده از گوشی‌های هوشمند داشته باشند. محققان در توجیه چنین اختلافی، به تفاوت در هنجارهای اجتماعی و انتظارات فرهنگی اشاره می‌کنند. آنها معتقدند احتمالا اهمیت فرهنگی در دسترس بودن مداوم افراد از طریق فضای مجازی و اینترنت در این کشور، دلیل اصلی بالا بودن نرخ اعتیاد کاربران کانادایی به موبایل‌های‌شان است. طبق این پژوهش، استفاده چالش برانگیز جوانان از گوشی‌های هوشمند در سال‌های اجرای این مطالعه عموما افزایش داشته است؛ محققان معتقدند این روند افزایشی همچنان ادامه خواهد داشت و ممکن است در بلندمدت، این ابزار محبوب دیجیتالی تبعاتی برای کاربرانش ایجاد کند.
این اعتیاد تا چه حد جدی است؟
تفاوت در سبک زندگی و ضرورت انجام برخی امور روزانه از طریق فضای مجازی و اینترنت باعث شده سن خرید گوشی هوشمند برای فرزندان با کاهش قابل توجهی مواجه شود و به‌طور میانگین یک کودک در سن ۱۰ سالگی صاحب نخستین گوشی هوشمند خود شود. در همین راستا، میزان استفاده نوجوانان و جوانان از گوشی‌های هوشمند نیز افزایش داشته و این دسته از کاربران بخش زیادی از زمان خود را به صفحه نمایش این گوشی‌ها خیره می‌شوند. در پی نگرانی از این موضوع، دانشگاه‌های مختلف از جمله دانشگاهی در کره‌جنوبی، پژوهشی با این محوریت انجام داده و اثرات زیان‌بار استفاده از گوشی‌های هوشمند بر مغز کاربران را مورد بررسی قرار داده‌اند. نتایج برخی از این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که احتمال بروز مشکلات ذهنی از جمله استرس و افسردگی، در نوجوانانی که زمان زیادی از روز خود را صرف کار با این گجت‌ها می‌کنند به مراتب بالاتر از دیگر نوجوانان است. نتایج پژوهش‌های دیگری نیز از بروز مشکل در روابط اجتماعی افرادی که به استفاده از گوشی موبایل‌شان اعتیاد دارند حکایت دارد.
اما یکی از مطالعات جالب در زمینه بررسی اثرات رفتاری استفاده افراطی از گوشی‌های هوشمند، توسط شرکتی به نام iPass (یکی از شرکت‌های تامین‌کننده شبکه WiFi) انجام شده است. تیم پژوهشی این شرکت طی مطالعه‌ای، یک جامعه آماری ۱۷۰۰ نفری از کاربران موبایل در آمریکا و اروپا را با هدف بررسی عادات رفتاری، ترجیحات و انتظارات کاربران موبایل در این مناطق مورد بررسی قرار داد. در یافته‌های این مطالعه، در راستای اثرات رفتاری اعتیاد به استفاده از گوشی موبایل، به برخی موقعیت‌های نامتعارفی اشاره شده که کاربران تمایل داشته‌اند در آن زمان‌ها نیز گوشی موبایل خود را چک کنند. طبق آمارهای به دست آمده، ۷۲ درصد از کاربران حاضر در این پژوهش اظهار کرده‌اند که در زمان استفاده از سرویس بهداشتی مایلند به گوشی موبایل خود دسترسی داشته باشند و ۱۱ درصد اظهار کرده‌اند که حتی در مراسم خاکسپاری و سوگواری نیز رفتار چک کردن مداوم گوشی موبایل خود را تکرار می‌کنند. دو سوم از این افراد به احساس استرس و عصبانیت در زمان دسترسی نداشتن به اینترنت اشاره کرده‌اند و عده زیادی از کاربران اظهار کردند حاضرند برای حفظ ارتباط و دسترسی اینترنتی خود، قید طیف زیادی از فعالیت‌های اجتماعی را بزنند. حدود یک چهارم از حاضرین در این پژوهش به استفاده از اینترنت و گوشی هوشمند خود حتی در حین حمام کردن اشاره و ۱۹ درصد اظهار کردند که حتی در زمان‌های تعامل و ارتباط حضوری با انسان‌ها نیز به استفاده از گوشی هوشمند و اینترنت ادامه می‌دهند. به اعتقاد ۶۱ درصد از پاسخ‌دهندگان این پژوهش، قطع دسترسی و ترک استفاده از اینترنت برای آنها غیرممکن است. پافشاری کاربران بر تداوم استفاده از اینترنت و گوشی هوشمند به عنوان بخشی از زندگی روزمره در حالی است که پژوهش‌های مشابه نشان دادند که احتمال کنار گذاشتن برخی رفتارهای اعتیادگونه و لذت‌بخش دیگر بسیار بیشتر از احتمال کنار گذاشتن همیشگی این گوشی‌های هوشمند است. در این پژوهش‌ها، ۴۲ درصد از پاسخ‌دهندگان حاضر نبودند قید خوردن فست‌فود و خوراکی‌های خوشمزه اما ناسالم را بزنند، این درصد برای ادامه مصرف سیگار، الکل و موارد مخدر به ترتیب، 41، 33 و ۳۱ درصد بوده است.
در توجیه آمارهای اخیر از اعتیاد کاربران ایرانی به گوشی‌های هوشمندشان، می‌توان به علل زیادی اشاره کرد. در سال‌های اخیر ضریب نفوذ اینترنت در ایران رشد محسوسی را تجربه کرده و حالا دیگر بخش زیادی از کارها، از انجام امور بانکی و پرداخت قبوض تا گرفتن تاکسی اینترنتی و سفارش غذا، همگی از طریق همین گوشی‌های هوشمند انجام می‌شوند. این وابستگی زندگی روزمره ایرانیان به فناوری‌های موبایلی باعث شده با وجود بالا بودن قیمت این محصولات، همواره اقبال قابل توجهی به خرید آنها وجود دارد و امسال ارزش واردات این محصول از مرز ۳ میلیارد دلار عبور کرد. به نظر می‌رسد یکی از دیگر از اصلی‌ترین علل اعتیاد جوانان ایرانی به گوشی‌های هوشمند و تمایل مداوم به کار با آن، محدود شدن بخش زیادی از سرگرمی‌های آنها به فضای مجازی و کم هزینه بودن وقت‌گذرانی در این فضا نسبت به انجام حضوری همان تعاملات باشد.
