به‌رغم آنکه تجربه نشان می‌دهد تکنولوژی‌های روز ارتباطی به سرعت وارد ایران می‌شود اما نگاهی تاریخی نشان‌دهنده آن است که فاصله بین ورود یک تکنولوژی تا عمومی‌سازی آن حتی به نزدیک به یک دهه هم رسیده است. به این ترتیب بسیاری اوقات مدت زمان بهره‌برداری عمومی از تکنولوژی آن‌قدر به طول انجامیده که اساسا منسوخ شده است. وابستگی موضوعات توسعه ارتباطی به موضوعات سیاسی و فرهنگی در سال‌های اخیر یکی از موانع رشد سریع تکنولوژی همپای دیگر کشورها بوده است. نسل سوم تلفن‌همراه در بدو ورود به ایران تا سال‌ها در انحصار یک اپراتور بود با این حال موانع فرهنگی یکی از دلایل عمده جلوگیری از شکست سریع انحصار در این بخش بود. مشابه همین اتفاق در زمینه استفاده از تکنولوژی وایمکس و ADSL هم افتاده و توسعه آنها سال‌ها به طول انجامیده یا در زمان خود انجام نشده است.
چالش‌های اینترنت پرسرعت
شبکه ۵G را به اشتباه به شبکه‌ای با اینترنت پرسرعت‌تر از نسل‌های سوم و چهارم می‌شناسند درحالی‌که بحث نسل پنجم و سرویس‌های مرتبط با آن بسیار فراتر از ارتباطات پهن‌باند است. با این حال چالش‌های توسعه شبکه نسل پنجم دقیقا به چالش‌های توسعه اینترنت پرسرعت در ایران گره خورده است.تجربه ارائه نسل‌های سوم و چهارم موبایل نشان داد که ارائه مجوز به تکنولوژی اساسا نمی‌تواند راهگشا باشد. در سال ۱۳۹۴ رگولاتوری اعلام کرد که مجوزهای جدید فعالیت اپراتوری بدون محدودیت تکنولوژی ارائه می‌شود. بر این اساس در آن زمان اعلام شد: دریافت‌کنندگان پروانه FCP می‌توانند بدون محدودیت تکنولوژی و با رعایت انحصار شبکه زیرساخت و شبکه‌های ماهواره‌ای، هرگونه سرویس مرتبط با اینترنت را در کشور ارائه کنند؛ حتی پس از اتمام دوره انحصار اپراتور فیبرخانگی که مربوط به نیمه اول سال ۹۵ می‌شود شرکت‌های دارنده پروانه FCP مجاز خواهند بود شبکه فیبرنوری نیز ایجاد کنند و سرویس‌های مرتبط با این حوزه را ارائه دهند. با این حال این آزادسازی برای توسعه همه‌جانبه ارتباطات پرسرعت در ایران راهگشا نبود. یک دلیل عمده اینکه زیرساخت سیم مسی ارتباطات خانگی در واگذاری مخابرات به این شرکت وانهاده شده بود و همین اجازه توسعه شبکه ثابت به بازیگران خصوصی این حوزه را نمی‌داد.
از سوی دیگر خود مخابرات هم به‌دلایل مختلف در قامت یک اپراتور اینترنت بزرگ رفتار نمی‌کرد و به‌رغم در اختیار داشتن انحصار کیفیت سرویس‌های آن به رقبای خصوصی نمی‌رسید. از دیگر سو شرکت‌هایی که مجوز FCP داشتند برای ایجاد شبکه مستقل از مخابرات نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در این زمینه داشتند چیزی که با بضاعت سرمایه این شرکت‌ها همخوان نبود. تلاش‌ها برای ایجاد کنسرسیومی از این شرکت‌ها هم به نتیجه‌ای نرسید و حتی تلاش برخی شرکت‌ها برای استفاده از تکنولوژی‌های تا اندازه‌ای مستقل از مخابرات (VDSL) هم به‌دلیل اختلاف بر سر تعرفه (بین مخابرات و شرکت شاتل) راه به جایی نبرده است. ارائه نسل پنجم می‌تواند تاثیر مستقیمی بر اینترنت ثابت بگذارد. با توجه به عقب افتادگی اینترنت ثابت از اینترنت همراه می‌توان تصور کرد که نسل پنجم موبایل می‌تواند مشخص‌کننده مسیر آینده پهن باند در ایران باشد. شرکت مخابرات بازیگر هر دو حوزه است، به این ترتیب می‌تواند با توجه به در اختیار داشتن انحصار سیم مسی فرآیندهای توسعه در سال‌های پیش‌رو را- به نفع توسعه ۵G توسط همراه اول – به تاخیر بیندازد.
مزایده و انحصار فرکانس
به رغم اینکه دولت بحث صدور مجوز برای تکنولوژی را حذف کرده اما بازیگران نسل پنجم با یک چالش بزرگ مواجهند و آن اختصاص فرکانس برای این تکنولوژی جدید است. درحال‌حاضر انتقاد اصلی بازیگران موبایل و مقامات وزارت ارتباطات از صداوسیما برای خالی نکردن باندهای فرکانسی مورد نیاز است. اما به جز این به نظر می‌رسد رگولاتوری قصد دارد این بار مجوزی را که سابق روی تکنولوژی ارائه می‌داد به فرکانس منتقل کند.
نسترن محسنی، معاون امور رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اخیرا در یک نشست ارتباطی گفت: «چون بار اصلی ارتباطات اینترنتی ایران روی شبکه‌های موبایل است و واگذاری فرکانس ملاحظات خاصی می‌طلبد و اگر این واگذاری با مباحث فناوری‌های نو مانند ۵G همراه شود، دقت‌ها و ملاحظات مضاعف خواهد بود. رگولاتوری چند ماهی است که کار تخصصی و کارشناسی روی واگذاری باند فرکانسی ۳۵۰۰ مگاهرتز برای توسعه ۵G را آغاز کرده و ترکیبی از باندهای مختلف است اما باند طلایی به باند ۳۵۰۰ مگاهرتز اختصاص داده شده است.»به گفته محسنی، از آنجاکه دسترس‌پذیری به تجهیزات در باندهای ۳۳۰۰ تا ۳۴۰۰ مگاهرتز محدود است و باتوجه به شرایط تحریم محدودیت‌ها مضاعف می‌شود و بهره‌مندی از باند را به تاخیر می‌اندازد، تمرکز سازمان در واگذاری باند فرکانسی ۳۵۰۰ مگاهرتز روی ۲۰۰ مگ انتهایی است.
او با تاکید بر اینکه رگولاتوری در واگذاری باند فرکانسی باید نقطه بهینه را پیدا کند، گفت: «امروز وقتی از ۵G صحبت می‌کنیم، به چهار سال زمان تجاری نیاز داریم و تمام مطالعات و مباحث فنی روی موضوع همگرایی تاکید دارند» محسنی افزود: «برگزاری مزایده، شفاف‌سازی را به‌دنبال دارد و تمام باندهای فرکانسی واگذار شده در سال ۲۰۲۰ از مسیر مزایده اتفاق افتاده و ITU نیز همین روش را توصیه کرده است. به گفته او، یافتن ارزش واقعی طبق فرکانسی که نهایتا به یکی از ابزارهای استفاده بهینه از طیف منتج می‌شود، موضوعی است که رگولاتوری توامان با نگاه توانمندسازی و تشویق‌گری به آن توجه دارد.»ارائه مجوز به اپراتورها مورد انتقاد اپراتورها واقع شده است. مرتضی طاهری، معاون فنی همراه اول در نشستی در نمایشگاه اینترنت اشیا، با انتقاد از رویکرد سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در نحوه واگذاری باندهای فرکانسی توسعه ۵G گفت: «چرا همراه اول به‌عنوان یک اپراتور به‌خاطر توزیع نادرست فرکانس باید سراغ اپراتور دیگری برود. بهتر است که رگولاتوری واسطه‌گری در فرکانس را ترویج نکند. در دوران اخیر رگولاتوری قصد دارد یکی از تصمیمات بسیار حیاتی و تاثیرگذار را برای اپراتورها بگیرد که حتی با وجود پنج درصد خطا در تصمیم‌گیری رگولاتوری، سمت اپراتور درصد خطای بزرگی خواهد شد و به‌عنوان نماینده همراه اول از رگولاتوری می‌خواهم حتما از مشاوران قوی استفاده کند.»او با بیان مخالفت خود از برگزاری مزایده باند فرکانسی ۵G اعلام کرد: «باندهای فرکانسی ۳۴۰۰ تا ۳۴۶۰ مگاهرتز در اختیار مبین، از ۳۴۶۰ تا ۳۵۰۰ مگاهرتز در اختیار رگولاتوری، از ۳۵۰۰ تا ۳۵۴۰ مگاهرتز در اختیار فرابرد و‌های‌وب و از ۳۵۴۰ تا ۳۶۰۰ مگاهرتز در اختیار ایرانسل قرار دارد. در نتیجه اگر همین امروز واگذاری انجام شود، عدالت رقابتی به هم می‌خورد. از همین رو با این رویکرد، با برگزاری مزایده باند فرکانسی ۵G موافق نیستم. اول باید نقشه انتهایی فرکانس مشخص شود و رگولاتوری سه‌سال مهلت بدهد تا کاربردهای ۵G راه بیفتند.»او با اشاره به فضای فعلی باندهای فرکانسی اضافه کرد: «اکنون فضای باندهای فرکانسی ۳۴۰۰ تا ۳۶۰۰ و ۳۸۰۰ بسیار پیچیده است و عوامل فنی زیادی تاثیرگذار هستند. همه اپراتورها امروز در پشت خط مسابقه به‌صورت یکسان ایستاده‌اند و اگر رگولاتوری تصمیم درستی برای واگذاری باند نگیرد، ممکن است اپراتورها مجبور به جمع کردن کسب و کار خود در فناوری ۵G شوند.» معاون فنی همراه اول با اشاره به اینکه وندورها تولید تجهیزاتی برای باندهای فرکانسی ۳۳۰۰ تا ۳۸۰۰ را ندارد، گفت: «ما در همراه اول از وندورهای نوکیا، هوآوی و اریکسون صحبت می‌کنیم که تجهیزاتی برای این باند فرکانسی ندارند. ضمن اینکه پهنای باند کمتر از ۸۰ مگ هیچ کارآیی ندارد.»
TD-LTE مانع سوئیچ سریع به ۵G
علاوه بر فراهم بودن شرایط فنی و مقررات‌گذاری اپراتورهای مختلف برای توسعه تکنولوژی نیاز به داشتن ارزیابی به مقرون به صرفه بودن توسعه این تکنولوژی هستند. به‌دلیل تاخیری که در توسعه تکنولوژی‌های پیشین به‌وجود آمده سرمایه‌گذاری جدید در نسل پنجم نیازمند تجهیزات گران‌قیمت جدید است.
ایرانسل که روز گذشته هم یک سایت جدید ۵G در شیراز افتتاح کرد معتقد است که راه‌اندازی این سایت‌ها بستری برای تست کاربردها، تحقیق و توسعه و ماموریت‌های علمی و فرهنگی ایرانسل خواهد بود.حسن بلوردی معاون ایرانسل در نشستی در همین زمینه می‌گوید: «در دنیا عمده مصرف روی شبکه ثابت است و شبکه سیار لوکس و گران است، اما در توسعه شبکه ایرانسل موضوع TD-LTE قابل توجه است و درصد زیاد جمعیتی از مشترکان ایرانسل از این شبکه استفاده می‌کنند و مودم زیادی دست مردم است و برای توسعه شبکه ۵G نمی‌توان در کوتاه‌مدت این مسائل را نادیده گرفت و به شبکه ۵G سوئیچ کرد. مهاجرت به شبکه ۵G باید در یک برنامه چند ساله اتفاق بیفتد، چراکه شبکه‌های موبایل به حد انفجار رسیده و به‌دلیل قیمت پایین، مصرف آن بسیار بالا است و اگر بخواهیم برای بخشی از شبکه به‌خصوص در بخش TD-LTE هر تصمیمی بگیریم، نارضایتی زیادی به‌دنبال خواهد داشت.به گفته وی حدود ۴۰ درصد شبکه ایرانسل روی TD-LTE است و در هر شهر بیش از ۳ هزار سایت دارد. از همین رو ایرانسل در بلندمدت فرکانس تخصیصی را به سمت توسعه ۵G خواهد برد.» او در ادامه اضافه کرد: «بحث‌هایی بر سر استفاده از فرکانسی که واگذار شده وجود دارد چراکه در TD-LTE نمی‌توانیم از باند تمیز و بدون مدخله استفاده کنیم و چالش‌های جدی در فرکانس آن وجود دارد و البته در فرکانس‌های ۵G چالش‌های به مراتب جدی‌تری وجود دارد و باید بتوانیم چالش‌ها را برطرف کنیم. باید تصمیم‌های بنیادی و کلانی بگیریم نه اینکه فرکانس را واگذار کنیم و زیر بار مصرف برود اما در نهایت ببینیم نمی‌توانیم درست و حسابی از این باندها استفاده کنیم.»
موانع دیگر
شاید در کنار این موانع بتوان موانع دیگری را هم به موضوع اضافه کرد. نسل پنجم حتی در جهان هم تکنولوژی بسیار جدیدی است و تنها در برخی کشورها تعداد محدودی اپراتور اقدام به ارائه آن می‌کنند. یک دلیل عدم رشد سریع نسل پنجم را می‌توان در نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین آن دانست جایی که در شرایط اقتصادی فعلی نمی‌توان چنین حجم سرمایه‌گذاری عظیمی را در سطح وسیع در کل کشور و در کوتاه مدت تصور کرد. نامشخص بودن وضعیت تحریم‌ها و نبود سرمایه‌گذار خارجی نیز عملا از دیگر دلایلی است که توسعه در این بخش را احتمالا با تاخیر موجه می‌کند.
