رقابت دو نامزد انتخاباتی آمریکا به خط پایان رسید و احتمالا بخشی از نتایج آن امروز اعلام می‌شود. بخش عمده‌ای از رقابت‌ها در این انتخابات در عرضاندام دو نامزد در فضای مجازی و در اختیار گرفتن این فضا بود و بی‌جهت نبود که در ساعات پایانی تبلیغاتی هر دو نامزد ریاست‌جمهوری به شکل گسترده‌ای از شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص توییتر برای افزایش میزان نفوذ یا تخریب رقیب بهره گرفتند.
بستر تکنولوژی با توجه به رشد نفوذ آن بین مردم آمریکا که بر اساس آمارها هم‌اکنون دارای ۲۸۸ میلیون کاربر اینترنت است فضای مناسبی برای ارتباط نامزدها (ریاست‌جمهوری، مجالس سنا و نمایندگان) با مردم است و آنها هم تمام تلاش خود را در این زمینه به‌کار گرفتند.
به نظر می‌رسد در این دوره به دلایل متعدد آماده‌سازی افکار عمومی برای وقایع پیش روی این انتخابات عمدتا از طریق شبکه‌های اجتماعی صورت گرفت بنابراین می‌توان گفت حتی به‌رغم رای دادن نحوه گردش اطلاعات یا چگونگی مواجهه کاربران با اخبار و داده‌ها در این شبکه‌ها، پتانسیل ایجاد یک بحران یا یک گذر دموکراتیک از یک انتقال قدرت را به همراه داشته باشد.
خط مقدم توییتر
توییتر را حالا می‌توان شبکه اجتماعی اول سیاست آمریکا دانست. استفاده خود ترامپ از توییتر در سال‌های ریاست‌جمهوری بخش عمده رقابت‌ها را به این عرصه کشاند و خود او با انتشار متعدد توییت‌ها شامل متن و ویدئو یا ریتوییت کردن اظهارنظرات دیگران بسیار فعال و البته جنجالی عرضاندام کرد. جو بایدن هم تلاش کرد در این انتخابات شبکه‌های اجتماعی را محلی برای رقابت نزدیک ببیند. هرچند رویکرد کمپین جو بایدن و استراتژی‌های شبکه‌های اجتماعی آنها متفاوت از ترامپ بود. بررسی مجموعه توییت‌های چند روز اخیر ترامپ نشان‌دهنده آن بود که وی به‌دنبال استراتژی ایجاد هراس از رقیب، ایجاد تمایز و تفرقه بین گروه‌های مختلف جمیعتی و نژادی و… بود در حالی که تلاش جو بایدن در توییتر برای ایجاد نوعی اتحاد ملی و حتی جلب نظر جمهوری‌خواهانی بود که با ترامپ رابطه خوبی ندارند.
ترامپ از نظر فالوور (87 میلیون) از بایدن (9 میلیون) با اختلاف زیادی پیش است، اما اخیرا یک تحقیق نشان داد که میزان مشارکت کاربران در بحث‌های مطرح شده در هر توییت به هم بسیار نزدیک است.
هفته‌نامه نیوزویک یک روز قبل فاش کرد که بایدن برای رقابت توییتری با ترامپ چندان صادق نبوده و تعداد زیادی فالوور به سرعت به مجموعه دنبال‌کنندگان اکانت معاون سابق ریاست‌جمهوری اضافه شده است. بر اساس گزارش نیوزویک تعداد زیادی از این فالوورها از یک منطقه روستایی هندی هستند که بسیاری از آنها اساسا قادر به انگلیسی صحبت کردن نیستند. براساس این گزارش برخی آژانس‌های تبلیغاتی در دهلی‌نو و بمبئی برای اضافه شدن تعداد فالوورها و افزایش نفوذ توییت‌های بایدن به کمپین تبلیغاتی این نامزد کمک کرده‌اند. در این گزارش به نقل از یکی از شرکت‌هایی که با چهار کارمند چنین خدماتی (ایجاد ارتش ترول‌ها یا کاربران غیرواقعی) ارائه می‌دهد آمده که آنها از طریق سرویس گوگل‌داکز فرامین مربوط به فالو کردن کاربران یا انتشار یک محتوا را دریافت می‌کنند. هر کدام از آنها چند صد اکانت در اختیار دارند که از این طریق محتواها را از طریق همه این اکانت‌ها به اشتراک می‌گذارند.
یکی از سازمان‌دهندگان این گروه که کار خود را از سال 2014 در انتخابات نخست‌وزیری هند آغاز کرده می‌گوید، برای آنها بایدن یا شخص دیگری فرقی ندارد آنها سفارش حمایت خود را از آژانس‌های تبلیغاتی در دهلی نو دریافت می‌کنند.
فیسبوک و تکرار اشتباهات 2016 ؟
با این حال بسیاری معتقدند که از نظر تاثیر نامناسب شبکه‌های اجتماعی و توزیع اخبار جعلی و فریب‌دادن کاربران شبکه‌های اجتماعی در انتخابات 2020، به مراتب بهتر از 2016 عمل کرده‌اند. پس از انتخابات 2016 مشخص شد که تاثیر نامناسب اخبار و اطلاعات دروغین در شبکه‌های اجتماعی بسیار بیشتر از حد تصور بوده است. در این میان رسوایی شرکت کمبریج آنالیتیکا (یک شرکت تحلیل داده با دسترسی وسیع به داده‌های شخصی کاربران فیسبوک) کار را به عذرخواهی زاکربرگ و تعطیلی کمبریج آنالتیکا کشاند هرچند در نهایت تغییری در نتایج انتخابات ایجاد نشد.
حالا در انتخابات 2020 به نظر می‌رسد شبکه‌های اجتماعی خود را برای تبدیل نشدن به ابزاری جهت ایجاد فریب افکار عمومی بهتر آماده کرده‌اند. تنها چند روز قبل از روز انتخابات، توییتر اعلام کرد که روی توییت هر نامزدی که زودتر از موعد اعلام پیروزی یا تشکیک کند برچسب نادرست خواهند زد. توییتر حتی روز گذشته یکی از توییت‌های ترامپ را هم به همین بهانه محدود کرد.
همچنین فیسبوک و توییتر اعلام کردند که با توجه به پیچیدگی شمارش آرا در این دوره و امکان گمراهی اذهان با اعلام آرایی که ابتدا شمارش می‌شوند تمهیداتی را در نظر گرفته‌اند از جمله یک پیغام را با عنوان «شمارش همچنان ادامه دارد» در فیسبوک و اینستاگرام قرار خواهند داد. در صورتی که یک نامزد اعلام پیروزی پیش از موعد کند فیسبوک پست او را حذف نمی‌کند اما با برچسب «نتایج نهایی هنوز مشخص نیست» آن را مشخص خواهد کرد.
توییتر اما گفته اساسا اعلام پیش از موعد پیروزی را حذف می‌کند. توییتر البته قبل از این هم برای مقابله با انتشار اخبار جعلی در سطح وسیع امکان ریتوییت را از این شبکه به شکلی تغییر داده بود که کاربر حتما باید روی هر توییتی که قصد ریتوییت دارد نظرش را هم بنویسد (به اصطلاح کوت کند).
یوتیوب هم چندی قبل اعلام کرده بود که در روز انتخابات برای جلوگیری از گمراهی کاربران ممکن است از برچسب «نتایج هنوز نهایی نشده است» روی برخی ویدئوهای مرتبط با این موضوع استفاده کند.
این اقدام شبکه‌های اجتماعی به نوعی مراقبت از سوءاستفاده از این شبکه‌ها برای به انحراف کشاندن افکار عمومی در جریان انتخابات و اعلام پیروزی زودتر از موعد است که با توجه به اظهارنظرهای ترامپ بسیاری انتظار داشتند او و طرفدارانش چنین کنند در حالی که رای‌گیری پستی بر اساس قوانین هر ایالت ممکن است تا روزها به طول بینجامد.
دخالت خارجی یا تهدید داخلی؟
چهار سال قبل جنجال بر سر دخالت روس‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری به نفع ترامپ تا ماه‌ها ادامه داشت. حالا به نظر می‌رسد شبکه‌های اجتماعی در این دوره همکاری‌هایی را با هم و با دولت برای جلوگیری از دست‌اندازی خارجی به افکار عمومی داخلی خود انجام داده‌اند. این تمهیدات شامل شناسایی و مسدود کردن اکانت‌هایی است که از خارج از کشور تلاش در به انحراف کشیدن افکار عمومی را دارند. با این حال به نوشته تک کرانچ در انتخابات 2020 تهدید اصلی نه از خارج از مرزها که از داخل مرز است. بر این اساس میزان دخالت دیده شده خارجی در انتخابات امسال بسیار ناچیز بود که همان‌ها هم شناسایی و حذف شده بدون اینکه بتواند زیادی جلب توجه کند.
از سوی دیگر برخی شرکت‌ها مثل فیسبوک و گوگل اعلام کرده‌اند اساسا از چند روز قبل از روز انتخابات و یک روز بعد از آن هیچ‌گونه تبلیغات انتخاباتی را منتشر نخواهند کرد. این به‌خصوص برای فیسبوک از آن جهت قابل‌توجه است که در سال 2016 روس‌ها تعداد زیادی تبلیغ به نفع ترامپ خریداری و روی این شبکه برای آمریکایی‌ها پخش کردند.
توییتر هم اساسا از سال قبل تصمیم به عدم‌انتشار تبلیغات انتخاباتی به‌طور کلی گرفته بود. تیک‌تاک شبکه اجتماعی چینی که در ماه‌های اخیر مسدود شدنش توسط ترامپ سروصدای زیادی به پا کرده هم اعلام کرد مانند توییتر اساسا تبلیغ سیاسی دریافت نمی‌کند. تیک‌تاک هم که در روزهای پایانی منتهی به انتخابات، فعلا به حکم یه قاضی از حکم مسدودیت ترامپ رهایی پیدا کرده است یکی از موثرترین شبکه‌ها به‌خصوص برای رای اولی‌ها در انتخابات محسوب می‌شود.
تمهیدات دیگر
موضوع انتخابات و تجربه سال‌های گذشته اما سایر شبکه‌های اجتماعی را دست به‌کار کرده است؛ از جمله Reddit که اعلام کرده هر محتوایی که تصور کند در فکر گمراهی کاربران است را بلافاصله حذف می‌کند. این سایت همچنین با ایجاد یک صفحه به هر سوال درباره رای‌گیری و اعلام نتایج آن – توسط متخصصان رای‌گیری – پاسخ می‌دهد.
اسنپ‌چت هم که یک اپلیکیشن مشابه اینستاگرام است، هرچند احتمال انتشار محتوای خبری غیرواقعی یا دروغ در سطح گسترده در این اپلیکیشن را پایین دانسته اما اعلام کرده که تمهیداتی را برای جلوگیری از قرار گرفتن محتواهای مشکوک یا به اصطلاح ستاره‌دار شدن و قرار گرفتن در بخش Discover به عمل می‌آورد.
تیک‌تاک هم اعلام کرده با گروهی از متخصصان حقیقت‌یاب (Fact Checker) در دوره انتخابات همکاری کرده تا جلوی محتواهای نامناسب در این پلت‌فرم گرفته شود.
به‌رغم همه این تمهیدات به سختی بتوان باور کرد که شبکه‌های اجتماعی حتی با بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی یا الگوریتم‌های دیگر قادر به جلوگیری از انتشار همه محتواهایی باشند که به قصد فریب یا تحت‌تاثیرقرار دادن کاربران منتشر می‌شوند. با توجه به ماهیت شبکه‌های اجتماعی محتواها در این پلت‌فرم‌ها خیلی زود و به سرعت مورد پذیرش یا رد قرار می‌گیرند بنابراین در مدت زمان بسیار کوتاهی تاثیر خود را می‌گذارند. از سوی دیگر میلیون‌ها دلار بودجه که از طریق شرکت‌ها و گروه‌های مختلف در این شبکه‌ها هزینه می‌شود همواره مسیر جدید و تجربه نشده‌ای را برای تحت‌تاثیر قرار دادن فریبکارانه افکار عمومی پیدا می‌کنند، چنانکه در فضای خارج از فضای مجازی هم چنین می‌کنند.
