صنعت بازی‌های موبایلی ایران، ضعف‌ها، فرصت‌ها و چشم‌اندازها
بازی‌سازان موبایلی نبود سرمایه‌گذاری جسورانه و کمبود نیروی انسانی را عامل اصلی کندی رشد این صنعت می‌دانند
حتی تا همین چند سال قبل هم تصور اینکه بتوان با برنامه‌نویسی و توسعه یک اپلیکیشن موبایل و انتشار آن در یک فروشگاه محلی اپلیکیشن به درآمدی میلیاردی دست یافت یک تصور فوق خوش‌بینانه به حساب می‌آمد اما در گزارشی که کافه بازار اخیرا به تفصیل درباره صنعت اپلیکیشن ایران منتشر کرده مشخص شده که درآمد توسعه دهندگان تنها در یک سال ۸۳ درصد رشد داشته است.
همانطور که در نمودار پایین به وضوح مشخص است که از 189 میلیارد تومان کل درآمد توسعه دهندگان در سال گ ذشته، سهم توسعه دهندگان اپلیکیشن 64 درصد و سهم توسعه دهندگان بازی 36 درصد بوده است. اگر نگاهی به روند درآمدی در سال گذشته بیندازیم به یک نکته جالب برمی‌خوریم و آن اینکه سهم درآمد بازی‌ها کاهش یافته اما عدد درآمدی رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. به بیان دیگر رشد درآمدی اپلیکیشن‌ها به اندازه قابل توجهی باعث کاهش سهم توسعه دهندگان بازی شده است.
توسعه دهندگان در گفت و گو با آی تی ایران تحلیل می‌کنند که این رشد درآمد که عمدتا ناشی از رشد سرویسهای شناخته شده اینترنتی مثل تاکسی‌های اینترنتی و یا VOD ها بوده، به فضای ثابت می رسد و رشد بازی بر آن پیشی خواهد گرفت.
سهم بازی‌ها و اپلیکیشن‌های موبایل از کل درآمد خالص توسعه‌دهندگان کافه بازار در سال 98 اگر نگاهی به الگوهای جهانی رشد درآمد توسعه دهندگان بیندازیم متوجه می‌شویم این تغییر روند در بازار توسعه اپلیکیشن ایران مطابق با روند جهانی آن نیست.آمارهای گوگل پلی در سال 2018 و نیمه اول 2019 نشان می‌دهد که عمده درآمد از این صنعت در بخش بازی‌های موبایل بوده و سهم بسیار پایینی (البته این سهم پایین به نسبت کل درآمد هست ) به توسعه اپلیکیشن اختصاص داده شده است.
به بیان دیگر اینکه آمار سال 98 کافه بازار حاکی از رشد قابل توجه توسعه دهندگان در مقایسه با سال 97 است، اما می‌بینیم که این الگو با بزرگترین مارکت اندرویدی دنیا یعنی گوگل پلی تفاوت دارد و توسعه دهندگان موبایل در ایران سهم نسبتا کمی از کل درآمد توسعه دهندگان اندرویدی را در اختیار دارند.
اما دلیل سهم کم بازی‌های موبایلی در مقایسه با اپلیکیشن‌ها در ایران چیست؟ برای پاسخ به این سوال و بررسی دلایل این اتفاق تصمیم گرفتیم با چند توسعه دهنده برجسته بازی‌های موبایل که طی این سال‌ها در کافه بازار فعالیت داشته و توانسته‌اند بازی‌های موفقی را هم عرضه کنند، صحبت کنیم تا نگاه عمیق‌تری به چالش‌ها و کاستی‌های این حوزه داشته باشیم و البته از چشم‌انداز توسعه‌دهندگان از آینده توسعه بازی‌های موبایل در ایران آگاه شویم.
صنعتی در آغاز راه
تا همین چند سال قبل بازی موبایلی ایرانی به هیچ وجه جدی گرفته نمی‌شد چه برسد به اینکه تصور درآمد قابل توجه از آن را داشت. حالا اما اوضاع تفاوت کرده و بازی‌های مشهور و محبوبی در بازار وجود دارند. این یعنی یک تغییر شیفت هرچند خود توسعه دهندگانی که در این فضا حضور دارند معتقدند این صنعت هنوز در آغاز راه است.
به اعتقاد توسعه دهنده بازی «فندق»، در ایران فعلا صنعت بازی سازی به معنای واقعی شکل نگرفته و چالش‌های خیلی مهمی همچنان در مسیر توسعه بازی‌های موبایلی وجود دارد.
امید صادق‌وند، که به صورت مستقل به توسعه بازی می‌پردازد و بازی جدید او طی سال 98، بیش از 500 هزار دانلود در کافه بازار داشته، در گفت‌و‌گو با آی‌تی ایران به کمبود نیروی متخصص در این حوزه اشاره کرد و گفت: «جنس چالش‌ها می‌تواند متفاوت باشد اما برای من یکی از مهم‌ترین چالش‌هاف کمبود نیروی متخصص در این زمینه است که آشنایی کامل را با احث برنماه‌نویسی بای موبایل داشته باشد. به همین دلیل شخصا مستقل کار می‌کنم و در صورت نیاز به صورت پروژه‌ای با برخی افراد همکاری می‌کنم.
این توسعه دهنده با اشاره به اینکه در ایران بیشتر سرمایه‌گذاران به سمت اپلیکیشن‌ها می‌روند، اضافه کرد: « هنوز بازی سازی برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جا نیفتاده است. این افراد بازی را همچنان به عنوان یک سرگرمی می‌بینند. و به این درک نرسیده‌اند که از طریق بازی هم می‌توان درآمدهای هنگفت داشت.
در همین حال به گفته صادق وند لزوما هر سرمایه‌گذاری مناسب این صنعت نیست. او می‌گوید: برخی با من تماس گرفتند که ما حاضریم روی بازی تو سرمایه‌گذاری کنیم و ولی من قبول نکردم تا بتوانم بدون دغدغه کار کنم چراکه سرمایه‌گذار ممکن است از روند بازی سازی به خوبی سر در نیاورد و سریع جواب بخواهد. پروسه ساخت بازی و رسیدن به درآمد ممکن است خیلی طول بکشد.»
البته به اعتقاد صادق‌وند اوضاع نسبت به گذشته خیلی بهتر شده و چند سال پیش هیچ‌کس حاضر به سرمایه گذاری در این حوزه نبوده است اما حالا تا حدودی شناخت به وجود آمده است.
این توسعه دهنده با بیان اینکه جذب سرمایه برای بازی‌های موبایلی کار بسیار دشواری است، گفت: «حتی الان در همایش ها رویدادهایی که در مورد بازی بحث و گفت‌و‌گو می‌شود، توضیحی در خصوص نحوه جذب سرمایه در این حوزه داده نمی‌شود. خیلی از بچه‌هایی که می خواهند بازی خود را لانچ کنند، هیچ پولی برای شروع ندارند و بعد از کمی تیم‌ها از هم می‌پاشند. کسی هم بررسی کند که دلایل شکست آنها چه بوده است.»
صادق‌وند در پاسخ به این سوال که آیا امکان عرضه بازی‌های ایرانی در دیگر کشورها وجود دارند، اظهار کرد: « شاید بتوان یک سری بازی‌ها مثل آمیرزا و فندق را با ایجاد تغییرات در دیگر کشورها مثل کشورهای عربی و اروپایی عرضه کرد، اما ریسک آن بالاست و به همین دلیل بهتر است در کشور خودمان فعلا درآمدزایی کنیم.»
او با تشبیه به گوگل پلی به یک اقیانوس بزرگ می‌گوید: «در این اقیانوس بزرگ و در رقابت با بازی‌های بزرگ ممکن است بازی شما هیچ‌گاه دیده نشود و عملا غرق شوید. به همین دلیل بهتر است تا جای ممکن خودمان را در بازار ایران و در برکه‌ای که وجود دارد تقویت کنیم تا بتوانیم در آینده در بازارهای بزرگ‌تر رقابت کنیم.»
به اعتقاد صادق‌وند امکانات به تنهایی نمی‌تواند موفقیت شما را تضمین کند و در کنار امکانات باید دانش کافی برای پیشرفت و موفقیت هم داشت.
صادق‌وند در خصوص آینده صنعت بازی‌های موبایل در ایران، گفت: « صدر درصد روند بازی سازی در ایران روند مثبت خود را ادامه می‌دهد. تا چند سال پیش خود من امید زیادی نداشتم اما الان می بینیم بازی‌های خیلی خوبی آمده‌اند و هنوز هم جز پرفروش‌ها هستند. در کل اعتقاد دارم در ادامه بازی‌های خوب بیشتر و بهتری را شاهد خواهیم بود و البته درآمد توسعه هندگان بازی در مقایسه با توسعه دهندگان اپلیکیشن بیشتر خواهد شد.»
از تحریم تا بی توجهی سرمایه‌گذاران
هرچند بسیاری اعتقاد دارند نبود شناخت از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های حوزه گیم باعث شده هنوز صنعت به سرعت شکل نگیرد اما برخی دیگر هم معتقدند این عرصه نیاز به نیروی انسانی متخصص دارد.
محمد زهتابی ناشر بازی «شاه دزد» به آی تی ایران گفت : « دو چالش خیلی مهم در این زمینه داریم که یکی از آنها چالش نیروی انسانی است. با اینکه استعداد زیاد داریم اما هنوز افراد با این حوزه خیلی آشنا نسیتند و فکر می‌کنند توسعه بازی در ایران امکان پذیر نیست و یا محدود به چند شرکت بزرگ است. در کل با اینکه تخصص نیروی انسانی وجود دارد اما برنامه‌ای برای این حوزه نداریم و برنامه‌نویسانی که حاضر باشند در این حوزه کار کنند بسیار کم هستند.
زهتابی برخلاف صادق‌وند اعتقاد دارد که صنعت بازی‌های ایرانی باید به بازار جهانی متصل شود اما عامل تحریم یک سد بزرگ در این زمینه است. او می‌گوید: «چالش بعدی موضوع تحریم ها است که امکان انتشار و عرضه بازی‌ها در دیگر کشورها وجود ندارد. و باعث می‌شود در روند انتشار بازی‌ها در خارج از ایران مشکل داشته باشیم. این در حالی است که بازی مرز نمی‌شناسد و همه کاربران در تمام دنیای می‌توانند از بازی های موبایل ساخت هر کشور دیگر استفاده کنند.»ب
زهتابی در خصوص اینکه چرا میزان سرمایه‌گذاری در بازی‌های موبایل در مقایسه با اپلیکیشن‌ها کمتر است، گفت: «جامعه نسبت به بازی آشنایی چندانی ندارد و کمتر کسی با فرآیند توسعه بازی آشناست و هنوز بسیاری تصور می‌کنند بازی‌ها فقط به امریکا و ژاپن تعلق دارد و آن هم شامل چند عنوان بزرگ و شناخته شده مثل «گاد آو وار» و «کال آف دیوتی» می‌شود. برخی فکر می کنند کسی برای بازی موبایلی پول پرداخت نمی‌کند. این در حالی است که درآمد بازی‌های موبایل چند برابر بازی‌های کامپیوتری است.»
ناشر بازی شاه دزد با بیان اینکه خیلی از سرمایه‌گذارها به این حوزه ورود کرده و اشتباهاتی هم داشته‌اند، افزود: «بازی موبایلی یک صنعت پرخطر و ریسکی است و جنس سرمایه‌گذاری هم باید از نوع ریسک پذیر باشد. برخی از سرمایه‌گذارها تصور می‌کردند بعد از شش ماه سرمایه آنها برمی‌گردد در حالی که ممکن است بازی اصلا موفق نباشد.»
از دید زهتابی، به دلیل نداشتن نگرش صحیح و ارزیابی نادرست محصولات، شاهد شکست‌هایی در این حوزه بوده‌ایم و برای استفاده از فرصت‌ها سرمایه‌گذاری خوبی که در حوزه بازی‌های موبایل وجود دارد، باید تخصص و شناخت کافی هم وجود داشته باشد.
ناشر بازی هیولا نیز با اشاره به نبود پایه‌های صنعت یه عنوان یکی از چالش‌های مهم در توسعه بازی‌های موبایلی، گفت: «سرمایه‌گذاری در بازی ریسک بسیار بالایی دارد بنابراین هر سرمایه‌گذاری رغبت به این کار ندارد.»
امیرحسین فصیحی با بیان اینکه برای توسعه اکوسیستم، راهکارهای حمایت از خلاقیت مورد نیاز است، تاکید کرد: «این موضوع تاکنون در کشور ما و در بخش خصوصی یا دولتی دیده نشده است. همچنین برای توسعه بیشتر، امکان عرضه بازی در دیگر کشورها وجود دارد.»
تمرکز گرایی در تهران؛ حقیقتی اجتناب ناپذیر
گزارش کافه بازار نشان می‌دهد که حدود 80 درصد درآمد توسعه دهندگان از کافه بازار در سال 98، متعلق به توسعه دهندگان تهرانی است. این رقم نشان می‌دهد که تهران همانند دیگر حوزه‌ها و صنعت‌ها، همچنان در مقایسه با دیگر استان‌ها بی رقیب است. اما آیا در دوره‌ای که دیگر زمان و مکان عنصر قابل توجهی در توسعه اپلیکیشن به حساب نمی‌آید نمی‌توان از سایر شهرها هم انتظار توسعه برنامه داشت؟
محمد زهتابی نیز با تاکید بر اینکه تمرکزگرایی در تهران اجتناب ناپذیر است، گفت: تهران یک قطب است بهترین دانشگاه‌ها و امکانات را در اختیار دارد دارند و کلا این مسئله تمرکز گرایی تقریبا در تمامی زمینه‌ها وجود دارد.»
وی معتقد است: «نیروی کار بازی سازی عموما از دانشگاه‌ها شکل می‌گیرند و وقتی بهترین دانشگاه‌ها در تهران هستند و شرکت‌ها هم اینجا شکل گرفته‌اند، مطمئنا نیروی کار هم به این استان می‌آید و در ادامه کل ارتباطات در اینجا شکل می‌گیرید. از این رو تهران در بیشتر زمینه‌ها از جمله صنعت آی‌تی از دیگر استان‌ها وضعیت بهتری دارد و می‌بینیتم که شرکت‌ها و استارتاپ‌های بزرگ آی تی در تهران هستند. با این وضعیت هیچ نیروی کاری حاضر نیست به دیگر استان‌ها مهاجرت کند و طبیعی است سهم تهران از تعداد توسعه دهنده و میزان درآمد از بقیه بیشتر باشد.»
ناشر بازی شاه دزد در خصوص چشم‌انداز صنعت بازی موبایل در ایران، اعتقاد دارد که یک سری اپلیکیشن‌ها مثل تاکسی‌های اینترنتی و سرویسهای پخش ویدیو آنلاین کم کم به مرحله اشباع می‌رسند اما پتانسیل رشد بازی‌ها بسیار بالاست و رشد در این عرصه رخ خواهد داد.
محمد زهتابی می‌گوید: « معتقدم که در حال حاضر 30 درصد بازار را پوشش داده‌ایم و 70 درصد بازار را فعلا در اختیار نداریم. اگر در زمینه تولید بازی‌ها درست عمل شود، قطعا پیشرفت خواهیم داشت و رشد بازی‌ها در سال 98 در مقایسه با سال 97 همین مسئله را ثابت می‌کند. من فکر می‌کنم این رشد یک رشد پایدار و بدون افت است و در آینده نیز افزایش پیدا می‌کند.
این توسعه دهنده گیم همچنین معتقد است کرونا تا حدودی می‌تواند در این صنعت و میزان درآمد توسعه‌دهندگان تاثیرگذار باشد.
وی اضافه کرد: «مسئله کرونا و خانه نشینی افراد باعث شده خریدهای درون برنامه‌ای بازی‌ها افزایش داشته باشید اما پس از کرونا، جهان وارد یک بحران اقتصادی می‌شود بسیاری از مردم بیکار و بی‌پ.ل خواهند شد. این مسئله ممکن است کاهش رشد درآمد بازی‌ها را به همراه داشته باشید. البته باید دید مردم به بازی‌های موبایل به چشم یک نیاز نگاه می‌کنند یا آن را تنها یک سرگرمی تلقی می‌کنند.»
