برای استارت‌آپ‌های ایرانی که سال ۹۸ را به‌خاطر قطع چند روزه اینترنت و خسارتهای ناشی از آن سپری کردند، شاید بازار شب عید میتوانست فرصت خوبی برای جبران بخشی از این خسارتها باشد. اما شیوع ویروس کرونا تمام معادلات این کسب‌وکارهای نوپا را بر هم زد به‌طوری‌که در این میان برخی از این استارت‌آپ‌ها به ورطه تعطیلی کشیده شدند. برخی از آنها نیز در تلاشند با تعدیل نیرو و اقداماتی از این دست بتوانند روزها یا ماههای پرچالش دوران شیوع ویروس کرونا را پشت‌سر بگذارند. خط مقدم این پیکار سخت با ویروس تازه‌وارد کرونا، استارت‌آپ‌های گردشگری بودند. به هر حال، شیوع این بیماری در کشور منجر به تغییر سبک زندگی مردم شد و در این میان، مسافرت رفتن دیگر جزو اولویت شهروندان نبود. این تغییر باعث شد استارت‌آپ‌های این حوزه در برنامههای کسبوکارشان سیاستهای نه چندان خوشایندی اتخاذ کنند.
علی بابا یکی از استارت‌آپ‌های شناخته شده حوزه گردشگری در همان هفتههای ابتدایی انتشار خبر رسمی شیوع ویروس کرونا در ایران، حدود ۲۰۰ نفر از کارکنانش را تعدیل کرد. البته استارت‌آپ‌های دیگر این حوزه مانند الیگشت و اسنپ تریپ نیز با چنین تغییراتی سال جدید را آغاز کردند. با این حال، این پایان داستان تلخ استارت‌آپ‌های حوزه گردشگری نیست، زیرا تا زمانی‌که کشور درگیر ویروس کرونا باشد نمی‌توان انتظار داشت، رونق به بازار کساد این استارت‌آپ‌ها برگردد و حتی ممکن است آنها را به ورطه تعطیلی بکشد. با شیوع ویروس کرونا، شهروندان ترجیح دادند دیگر از رستورانها غذا سفارش ندهند و همین امر منجر به تعطیلی استارت‌آپ‌های سفارش و تحویل غذا شد. به گفته مدیران استارت‌آپ‌های این حوزه سفارش آنلاین غذا ۷۰درصد کاهش یافت. اتفاقی که در نهایت منجر به تعطیل شدن استارت‌آپ چیلیوری شد و انتظار میرود چنین چالشی برای سایر استارت‌آپ‌های این حوزه رخ دهد.
اوضاع استارت‌آپ‌های بخش حمل‌ونقل نیز دست کمی از سایر همتایانشان ندارد. البته استارت‌آپ‌های این حوزه آماری از کاهش حمل‌ونقل یا تعداد مسافرت‌ها نداده‌اند اما این روزها که شهروندان ترجیح میدهند کمتر از خانه خارج شوند یا از خودروهای خود به جای وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند؛ نشان میدهد بازار این استارت‌آپ‌ها کساد است. این کسادی تا جایی پیش رفته که مدیر استارت‌آپ‌های تپسی و اسنپ برای گذر از این چالش بزرگ از دولت درخواست کمک کردند. مدیرعامل تپسی خواستار پذیرش ریسک بیشتر برای اختصاص وام‌های صندوق نوآوری و شکوفایی به استارت‌آپ‌ها است و مدیرعامل اسنپ از دولت می‌خواهد در این شرایط این شرکت‌ها را از پرداخت مالیات ارزش‌افزوده معاف کند. به نظر می‌رسد در صورت ادامه این شرایط تا پایان بهار، اگر کمک‌های دولتی به این استارت‌آپ‌ها نرسد، ادامه حیات آنها با مشکلات جدی مواجه شود.
مدیرعامل الوپیک نیز که نسبت به اوضاع بد استارت‌آپ‌ها و ضرر و زیان آنها در شرایط شیوع بیماری کرونا هشدار داده بود، گفت: اوج رونق هر کسب‌وکاری یک‌ماه آخر سال است و کسب‌وکارها در ایران، دو ماه فروردین و اردیبهشت کمترین بازخورد و درآمد را تجربه می‌کنند و از درآمد ذخیره اسفند خود استفاده می‌کنند، اما به‌دلیل شرایطی که به‌وجود آمده این پلت‌فرم هم با کاهش تقاضا در ماه آخر سال روبه‌رو شده است. اگر حمایتی از سوی دولت صورت نگیرد، همان طور که شرکت چیلیوری اعلام ورشکستگی کرد، کسب‌وکارهای بزرگ اینترنتی به‌علت هزینه‌های بالایی که دارند مجبور به عقب‌نشینی می‌شوند.
هرچند چالش کرونا برای فروشگاههای آنلاین به‌ویژه سوپرمارکتهای آنلاین یا تلویزیونهای اینترنتی به فرصت تبدیل شد و بازار آنها رشد کرد. اما در میان توفان سهمگینی که با شیوع کرونا در اقتصاد کشور افتاده، لیست بلند بالایی از این استارت‌آپ‌ها و عمدتا ناشناخته وجود دارد، غرق شده یا از حال از بین رفتن هستند. کسبوکارهایی که با امید به بستههای حمایتی دولت مانند طرح نوآفرین متولد شدند، اما به‌نظر می‌رسد این کسب‌وکارهای نوپا توان رویارویی با این چالش را ندارند.
به نظر می‌رسد استارتآپهایی که زمانی قرار بود ناجی دولت در بخش اقتصادی باشند، اکنون به‌شدت به کمک دولت نیاز دارند. با این حال، در این میان استارتآپهایی مانند فروشگاههای آنلاین هستند که میخواهند باری از دوش دولت بردارند.اگرچه در جلسات ستاد مقابله با کرونا طرحهای حمایتی از این استارت‌آپ‌ها مانند پخش تبلیغات رایگان از صداوسیما مطرح شد که در نهایت برای افراد منافع اجتماعی به همراه داشت، اما نگاه انحصاری صداوسیما و نگرانی از جریمه شرکت توسکا از سازمان مذکور مانع از آن شد که چنین شرایطی برای استارت‌آپ‌ها تسهیل شود. البته هر چند در این میان وعدههایی از وزارت ارتباطات گرفتند.
برای مثال وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توییتر خود از اعطای وام کم‌بهره از پول وجوه اداره شده این وزارتخانه و صندوق نوآوری و شکوفایی خبر داد تا با این تسهیلات، تعدیل نیرو در شرکت‌های نوآور متوقف شود. محمدجواد آذری جهرمی در توییت خود تاکید کرده بود که بیمه و مالیات هم برای این شرکت‌ها تسهیلاتی در نظر گرفته‌اند. همچنین رئیس سازمان فناوری اطلاعات کشور در توییتی اعلام کرد: کرونا نفس استارت‌آپ‌ها را گرفته و منابع و اجازه‌های قانونی وزارت ارتباطات هم محدود است، اما در حوزه‌های آسیب‌پذیرتر سه ماه از حقوق را به‌عنوان وام کم‌بهره می‌دهیم.
به هر حال، با وجود همه این وعده‌و‌وعیدها، نگرانی درباره چگونگی و شرایط توزیع تسهیلات مطرح است. برنامه وزارت ارتباطات برای ارائه و واگذاری این تسهیلات به شرکت‌های استارت‌آپی خسارت دیده به چه شکل است. اینکه آیا قرار است این تسهیلات به ایجاد یک رانت جدید در این حوزه بینجامد باعث مطرح شدن اعتراض‌های زیادی از سمت جامعه استارت‌آپی کشور شده است. در نهایت اینکه انتظار میرود وزارت ارتباطات و در رأس آن راهکاری را در پیش بگیرد که حال بد اکوسیستم استارت‌آپی کشور بدتر از گذشته نشود و شاهد تعطیلی استارت‌آپ‌های بیشتری نباشیم.
