آمارهای متناقض از ضریب نفوذ اینترنت کشور

نام نویسنده: سونیتا سراب‌پور

ارائه آمار از تعداد کاربران اینترنت و ضریب نفوذ اینترنتی در کشور همیشه با بحث‌ها و شک و تردیدهای گوناکونی همراه بوده است، چرا که پیوسته در این خصوص اعداد و ارقام متفاوتی مطرح می‌شود. به عنوان مثال در واپسین روزهای سال 88، مرکز آمار ایران نتیجه آمارگیری کاربران اینترنتی را اعلام کرد و گزارش داد که میزان ضریب نفوذ اینترنتی در کشور 1/11 درصد است.

این درحالی است که شرکت فناوری اطلاعات نیز پیش از این میزان ضریب نفود اینترنتی کشور را 9/34 درصد گزارش داده بود، اما آمار ارقام در خصوص تعداد کاربران اینترنتی ایران به اينجا ختم نمی‌شود، چرا که تقریبا در بهمن ماه سال گذشته نیز سایت آمارهای جهانی اینترنت (internetworldstats.com) به رسم هر ساله خود آمار ضریب نفوذ در کشورهای مختلف را اعلام کرد که در این بین ضریب نفوذ اینترنت ایران، بیش از 56 درصد اعلام شده بود.
انتشار این آمارهای ضد و نقیض گویا چندان هم برای مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری طلاعات تعجبی به همراه نداشته؛ چرا که این مسوولان نه تنها وجود چندین آمار مختلف در این حوزه را سوال‌برانگیز نمی‌دانند، بلکه بر این باورند که هر مدل آمارگیری از تعداد کاربران اینترنت یک جواب را دارد و قرار نیست آمارهای به دست آمده در این حوزه مطلق باشد.
تناقض در آمارهای داخلی
از ابتدای دی ماه سال 87 بود که طرح آمارگیری از کاربران اینترنت به منظور محاسبه ضریب نفوذ اینترنت در سطح استان کشور به اجرا درآمد. این طرح توسط مرکز آمار ایران و به سفارش و همکاری شرکت فناوری اطلاعات به اجرا در آمد. به گفته مسوولان این طرح، از آنجایی که میزان ضریب نفوذ اینترنت در ایران هچ گاه به طور دقیق مشخص نبوده، انجام این نمونه‌گیری در نشان دادن شمار دقیق تعداد کاربران اینترنت ایرانی موثر واقع خواهد شد. شمارش تعداد کاربران اینترنتی که برای اولین بار در کشور صورت می‌گرفت به شیوه سنتی و به صورت نمونه گیری در سراسر کشور به اجرا درآمد. همچنین اظهار شده بود که استفاده از شیوه شبکه‌ای در به دست آوردن تعداد کاربران اینترنت نیز به طور موازی در کنار روش نمونه‌گیری صورت می‌گرفت. گفته می‌شد در این طرح حدود صد هزار خانوار در کشور به صورت نمونه مورد پرسش قرار گرفتند تا تعداد دقیق استفاده‌کنندگان اینترنت در داخل کشور به همراه شاخص‌هایی مانند سواد، شغل و سن کاربران محاسبه شود. بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار بود نتیجه نهايي این آمارگیری در تابستان سال 88 منتشر شود، اما تقریبا با شش ماه تاخیر این نتیجه در 22 اسفند ماه سال 88 بر خروجی تنها یک خبرگزاری ( ایرنا) قرار گرفت.
بر اساس این گزارش ضريب نفوذ اينترنت در کشور در سال گذشته 1/11 درصد گزارش شده است، به طوري که از هر 100 نفر جمعيت کشور حدود 11نفر، از اينترنت استفاده مي‌کنند. به گزارش مرکز آمار ايران، روش آمارگيري در اين طرح، نمونه‌گيري است که با مراجعه به 98 هزار و 982 خانوار و تکميل پرسشنامه براي آنها توسط مامور آمارگيري و توسط خانوار (براي خانوارهاي داراي اربر اينترنت) انجام شده است. بر اساس نتايج به دست آمده، در سال 1387 از مجموع 8/18 ميليون خانوار کشور حدود پنج ميليون خانوار
(5/26 درصد) در محل سکونت يا در محل‌هاي ديگر از اينترنت استفاده کرده‌اند.
بدين ترتيب حداقل يک عضو اين خانوارها، کاربر اينترنت بوده است. اين گزارش ادامه مي‌دهد که اين سهم براي خانوارهاي شهري کشور بالغ بر 1/34 درصد و براي خانوارهاي روستايي کشور 8/8 درصد بوده است.
در دوره ياد شده، از کل 8/71 ميليون نفر جمعيت کشور، تعداد هفت ميليون و 96 هزار نفر کاربر اينترنت بوده‌اند. بر اين اساس ضريب نفوذ اينترنت در کشور 1/11 درصد است. اين ضريب در نقاط شهري کشور 15 درصد و در نقاط روستايي سه درصد بوده است. همچنين ضريب نفوذ اينترنت براي جمعيت 10 تا 59 ساله کشور 9/13 درصد، محاسبه شده است. اين گزارش ادامه مي‌دهد از کل کاربران اينترنت کشور 8/28 درصد در استان تهران زندگي مي‌کنند. همچنين بيشترين و کمترين ضريب نفود در کشور به ترتيب متعلق به استان‌هاي تهران با 4/16 درصد و استان سيستان و بلوچستان با 3/3 درصد است. طبق اين گزارش از مجموع کاربران اينترنت در کشور 2/75 درصد حداقل در محل سکونت خود، 15 درصد حداقل در محل کار خود، 26درصد حداقل در کافي نت و 9/14درصد حداقل در محل تحصيل خود از اينترنت استفاده کرده‌اند. بر اساس نتايج طرح، از مجموع کاربران اينترنت کشور که در محل سکونت خود از اينترنت استفاده کرده‌اند نحوه دسترسي 9/91 درصد از طريق تلفن Dial up بوده است.
هر چند این آمارگیری با همکاری سازمان آمار کشور و شرکت فناوری اطلاعات به دست آمده، اما نتیجه به دست آمده درست عکس نتیجه‌ای است که شرکت فناوری اطلاعات به دست آورده است. در واقع در گزارشی که خود شرکت فناوری اطلاعات در خصوص وضعيت شاخص‌هاي فناوري اطلاعات طي اجراي برنامه چهارم توسعه در سال گذشته منتشر کرد، در شاخص ضريب نفوذ کاربران اينترنت، وضعيت مورد انتظار در پايان برنامه عدد 30 درصد بود که با رسيدن به عدد 9/34 درصد و 23 ميليون کاربر 33/116 درصد اين هدف محقق شده بود و ای یعنی 23 درصد اختلاف بین نتیجه‌های به دست آمده.
برای جویا شدن از صحت آمارهای منتشر شده از سوی سازمان آمار، وقتی با شرکت فناوری اطلاعات تماس می‌گیریم روابط عمومی این شرکت تنها به این نکته اکتفا می‌کند که این شرکت در حال حاضر تمایلی به پاسخگویی در این زمینه ندارد و آمارهای منتشر شده از سوی سازمان آمار نیز واقعی نیستند. روابط عمومی این شرکت همچنین در ادامه می‌افزاید: مرکز آمار بدون هماهنگی با شرکت فناوری اطلاعات این آمار را آن هم از طرف خودش منتشر کرده است که به هیچ وجه هم مورد تایید شرکت فناوری اطلاعات نیست.
خطا در فرمول و محاسبات
این اظهارات در حالی صور می‌گیرد که به گفته برخی از کارشناسان به نتیجه به دست آمده توسط سازمان آمار بیشتر از روش‌ فرمولی شرکت فناوری اطلاعات می‌توان اعتماد کرد؛ چرا که این نتیجه از روشی به دست آمده که مورد تایید اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) است و رد این نتیجه از سوی شرکت فناوری اطلاعات به اختلاف نظرهای میان این شرکت و سازمان آمار کشور بر ‌می‌گردد.
یک فعال و کارشناس در حوزه فناوری اطلاعات با تصدیق این اظهارات با اشاره به مشکلات فرمولی استفاده شده توسط شرکت فناوری اطلاعات می‌گوید: «این فرمول به لحاظ فنی دارای چندین خطاست. اولین خطای این فرمول این است که مبنای اینترنتی کشور تنها روش Dil Up در نظر گرفته شده است. دوم اینکه پارامترهای ورودی این فرمول اشتباه است؛ چرا که در فرمول فرض شده که تمام پهنای باندی که در نقاط بین‌المللی داریم صرف مصرف خانگی می‌شود و این در حالی است که بخش عمده پهنای باند کشور صرف انتقال داده‌های اقتصادی و تلفن اینترنتی می‌شود.» وی در ادامه به خطای سوم این فرمول اشاره می‌کند و می‌افزاید: «سومین اشتباه این فرمول نیز به محاسبه‌های ریاضی آن بر می‌گردد. در واقع مبنای ریاضی این فرمول این است که به طور مثال 1000 مگابایت پهنای باند کشور را به کانال‌های 64 کیلو بیتی تقسیم و هر 64 کیلو بیت را به یک تعداد نفر کاربر اختصاص داده‌اند. ایراد این محاسبه این است که زمانی که در مورد ضریب نفود اینترنت صحبت می‌شود منظور مجموع کاربرانی است که در یکسال به اینترنت متصل می‌شوند، اما زمانی که در خصوص پهنای باند صحبت می‌شود تعداد کاربرانی در نظر گرفته می‌شود که در یک لحظه و به طور همزمان به اینترنت متصل می‌شوند.»
به گفته این کارشناس، فرمول مورد استفاده شرکت فناوری اطلاعات تقریبا از سال 82 تا سال 87 مبنای به دست آوردن ضریب نفوذ کشور بوده است. در ابتدای استفاده از این فرمول تعداد کاربران اینترنت پنج میلیون و پانصد و سی هزار نفر اعلام شد که با همین فرمول تعداد کاربران در سال 88 هفتاد و پنج میلیون و صد و هفتاده هزار نفر با ضریب نفوذی برابر 6/106 صدم اعلام شده که این ارقام کاملا نشان‌دهنده خطا در این فرمول است؛ چرا که از هشت سال گذشته وضعیت دیتا، نوع الگو مصرف کاربران، نوع دسترسی آنها به اینترنت تغییرات بسزایی کرده است. بنا بر اظهارات این فعال، آمارگیری مرکز آمار بدون هیچ محدودیتی صورت گرفته در حالی که شرکت فناوری اطلاعات تنها از یک روش یعنی Dilup‌ برای به دست آوردن ضریب نفوذ استفاده کرده است. وی در ادامه با تصدیق اظهارات مسوولان شرکت فناوری اطلاعات مبنی بر اینکه کاملا طبیعی خواهد بود که از هر روش یك نتیجه به دست می‌آید، اظهار می‌کند که کاملا درست است که هر روش ممکن است یک تیجه را به دنبال داشته باشد، اما مهم این است که در یک کشور باید یک روش مبنا قرار بگیرد و آن روش نیز می‌تواند روشی باشد که در مجامع بین‌المللی مورد تایید واقع شود مانند آمارگیری.
عباس پورخصالیان، کارشناس در حوزه مخابرات نیز با اشاره به فرمول مورد استفاده توسط شرکت فناوری اطلاعات می‌گوید: «برای استفاده از یک فرمول باید به اجماع رسید و این درحالی است که فرآیند اجماع در کشور ما بسیار پیچیده است. در واقع آنچه که باعث می‌شود در این خصوص هیچ اجماعی صورت نگیرد، این است که کشور دارای یک شبکه اینترنتی خود مختار نیست و ظرفیت‌های آدرسی مختلف خود را از خارج خریداری می‌کند که مدیریت اینترنت این ظرفیت‌ها هم در خارج از کشور است.»
به باور اکثر کارشناسان و فعالان حوزه آی‌تی زمانی می‌توان به یک آمار قطعی و قابل اعتماد در حوزه ضریب نفوذ اینترنت کشور رسید که علاوه بر یک تعریف کامل و جامع از یک کاربر اینترنت، مدیریت اینترنت را به داخل کشور انتقال داد. همچنین باید فعالان و مسوولان کشور در خصوص مدل‌سازی به دست آوردن میزان ضریب نفوذ اینترنت به یک اجماع کامل برسند.

نهايي شدن فرمول ضريب نفوذ اينترنت

معاون شرکت فناوري اطلاعات ايران از نهايي شدن فرمول جديد محاسبه ضريب نفوذ اينترنت در کشور خبر داد و گفت: اين فرمول در قالب يک پروژه و توسط دانشگاه صنعتي شريف تعيين و محاسبه شده است.
«علي‌اصغر انصاري» در گفت‌وگو با «ايرنا» در مورد ويژگي روش جديد گفت: اين فرمول به مراتب دقيق‌تر از روش‌هايي است که از پيش براي تعيين ضريب نفوذ اينترنت در کشور استفاده مي‌شد و داراي پارامترهاي اندازه‌گيري بيشتري است. وي اظهار اميدواري کرد، با بهره‌گيري از اين روش، آمار واقعي‌تري از تعداد کاربران اينترنت در کشور به دست آيد.

منبع : دنیای اقتصاد