با روی کار آمدن نسل جدید فناوری ها و بازنشسته شدن ابزارهای الکترونیکی و دیجیتالی پیشین، معضل جدیدی به نام زباله های الکترونیکی ایجاد شده که همه کارشناسان را نگران کرده است. زباله های الکترونیکی از رایانه های شخصی گرفته تا تلفن های همراه، دستگاه های ویژه پخش موسیقی، سیستم های شبکه ای و… را شامل می شود و امروز حجم تولید آن بسیار افزایش یافته است.
این طور که گفته می شود، در سال 1997 بیش از 3/2 میلیون ضایعات الکترونیکی در آمریکا سوزانده یا در زمین دفن شد. کارشناسان پس از این جریان اعلام کردند یشتر ضایعات الکترونیکی شامل لوازم خانگی یا مربوط به سازمان های کوچک است که به جای عملیات بازیافت سوزانده می شوند. این یکی از مهم ترین اتفاقاتی بود که پس از آن دانشمندان تصمیم گرفتند سوزاندن زباله های الکترونیکی را برای همیشه کنار بگذارند و به فکر راه های بهتری برای بازیافت این محصولات باشند.
بعضی از رایانه های امروزی این قابلیت را دارند تا بار دیگر مورد استفاده قرار گیرند. در این شرایط، وقتی کاربر اولیه آن را از رده خارج می کند، این رایانه توسط افراد دیگر مورد استفاده قرار می گیرد که البته میزان این رایانه ها در سراسر دنیا تنها سه درصد است. این دسته از رایانه ها که سود چندانی ندارند، به مدارس یا شرکت ها فرستاده می شوند؛ به این صورت که بعضی از فروشگاه ها آن ها را تعمیر می کنند و با قیمت پایین می فروشند و به شرکت سازنده برمی گردانند. این طور که آمارهای به جا مانده نشان می دهد، کارشناسان در سال 1998 توانستند
11 درصد رایانه ها را بازیافت کنند که از آن زمان به بعد هر ساله 18 درصد به این میزان افزوده شد و در سال 2002 میلادی تعداد تجهیزات رایانه ای بازیافت شده به 75/12 میلیون عدد رسید که این تجهیزات شامل اسپیکر، صفحه کلید و مانیتور می شدند. به گفته کارشناسان، برای بازیافت هر قطعه از رایانه 10 تا 30 دلار هزینه می شود و این مساله باعث شده است شرکت ها در بیشتر مواقع تمایل چندانی به انجام این کار نداشته باشند.
کارشناسان در حال حاضر به این نتیجه رسیده اند که با وجود قوانین کنترلی قوی، کشورهای در حال توسعه بیش از دیگر مناطق دنیا در معرض خطرات ناشی از زباله های الکترونیکی هستند. به همین منظور، شرکت تحقیقاتی گارتنر به تازگی گزارشی را با عنوان « تبدیل شدن بازارهای در حال توسعه به فضایی برای رایانه های دست دوم » منتشر کرده است. « میک اشریچ » یکی از کارشناسان شرکت گارتنر در این گزارش نوشته است: «اگرچه استفاده مجدد از رایانه ها و دستگاه های الکترونیکی باید بر اساس قوانین تصویب شده در این زمینه انجام شود، عدم توجه به این قوانین و صادرات رایانه های شخصی برای استفاده مجدد در کشورهای در حال رشد می تواند خطر انتشار مواد سمی در این کشورها را تا چند برابر افزایش دهد.»
به گفته شرکت تحقیقاتی گارتنر، تا پایان سال 2008 میلادی بیش از
37 میلیون رایانه شخصی دست دوم بازسازی و به کشورهای در حال توسعه صادر شد که احتمال می رود این رقم تا سال 2012 میلادی به 69 میلیون رایانه دست دوم برسد. تا چند سال قبل تجهیزات الکترونیکی و دیجیتالی کار کرده به نزدیک ترین مناطق فرستاده می شدند اما در سال 2007 میلادی اتحادیه اروپا قانون « زباله های الکترونیکی و تجهیزات الکترونیکی» (WEEE) را تصویب کرد و بریتانیا به عنوان نخستین کشور اروپایی این قانون را مورد استفاده قرار داد و کلیه سازمان های دولتی و خصوصی خود را موظف کرد تجهیزات الکترونیکی کارکرده را تجزیه کرده یا توسط کارشناسان متخصص بازیافت کنند. البته اوایل سال جاری میلادی یک بررسی نشان داد هزاران رایانه کارکرده و دیگر زباله های الکترونیکی همچنان در بریتانیا بسته بندی شده و با کانتینرهای بزرگ به صورت غیرقانونی به کشورهای آفریقایی صادر می شوند.
به گفته شرکت تحقیقاتی گارتنر،
در سال 2007 میلادی حدود 68 میلیون رایانه شخصی دست دوم در سراسر دنیا دور انداخته شد که در همان سال کشورهای در حال توسعه حدود
15 مییون رایانه شخصی دست دوم را دور انداختند. گارتنر پیش بینی می کند کشورهای در حال توسعه در سال 2012 میلادی در مجموع 30 میلیون رایانه شخصی دست دوم را از رده خارج کنند.
تا سال 1997 متوسط استفاده مفید از یک رایانه چهار الی شش سال بود که این رقم در سال 2005 به دو سال کاهش یافت. سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا که در زمینه بازیافت ضایعات الکترونیکی در این کشور فعالیت های زیادی را انجام داده، تاکنون تاثیرات فراوانی در جریان بازیافت زباله های الکترونیکی داشته است. بین سال های 1997 تا 2004 بیشتر از 315 میلیون رایانه در آمریکا غیرقابل استفاده شد که این تعداد رایانه از 1/2 میلیارد پوند سرب، دو میلیون پوند کادمیوم،
400 هزار پوند جیوه و چهار میلیارد پوند پلاستیک تشکیل شده بود. این طور که دانشمندان هم اکنون دریافته اند، ضایعات سمی الکترونیکی شامل 1000 نوع ماده مختلف می شود که تاثیرات بسیاری از آنها هنوز ناشناخته است و می تواند انواع بیماری ها و اختلالات جسمی و روحی جدید را برای مردم ایجاد کند. در آمریکا بیش از سایر کشورهای جهان از رایانه شخصی استفاده می شود و بر این اساس، آمریکا بزرگ ترین تولیدکننده زباله های الکترونیکی در دنیا است. طبق آمارهای به دست آمده، بیش از 50 درصد خانواده های آمریکایی دارای رایانه شخصی هستند. در سال 2007 میلادی به ازای وارد شدن هر رایانه جدید به بازار، یک رایانه از رده خارج شد و این مساله نگرانی های کارشناسان را بیش از پیش افزایش داد. در حالی که ارقام دقیقی از میزان ارسال وسایل الکترونیکی بازیافتی از آمریکا به سایر کشورها وجود ندارد، کارشناسان تخمین می زنند 50 تا 80 درصد از 300 تا 400 هزار تن وسایل الکترونیکی که هر سال برای بازیافت در آمریکا جمع می شوند به خارج از این کشور فرستاده می شوند. کارگران در کشورهایی مانند چین، هند و نیجریه از چکش، مشعل گازی و دستان برهنه خود برای استخراج فلز، شیشه و سایر مواد قابل بازیافت استفاده می کنند و خود و محیط زیست را در معرض مخلوطی از مواد شیمیایی سمی قرار می دهند. « جان بکیاریس » مدیر شرکت HMR USA که زباله های الکترونیکی را در آمریکا جمع آوری و آنها را به دیگر کشورها ارسال می کند، می گوید: «امروزه تعداد مراکز آمریکایی صادرکننده زباله های الکترونیکی بسیار افزایش یافته است.» براساس گزارش جدید منتشر شده از سوی بانک اطلاعاتی « سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا»، بیش از دو میلیون تن وسایل الکترونیکی کهنه ای که هر سال توسط مردم آمریکا دور انداخته می شود، از گورستان های زباله آمریکا سر درمی آورد. اما شمار روزافزونی از ایالت ها در حال ممنوع اعلام کردن ارسال این زباله ها به گورستان زباله هستند که این کار می تواند زباله های بیشتری ر به جریان بازیافت هدایت کند و به صادرات بیشتر دامن بزند.
هند به طور میانگین سالانه
1/38 میلیون رایانه شخصی را از رده خارج می کند و تولیدکنندگان این کشور سالانه 1050 تن زباله الکترونیکی تولید می کنند که البته این رقم نسبت به 20 میلیون رایانه غیرقابل استفاده آمریکا کمتر است. این مساله با ورود زباله های الکترونیکی از سنگاپور و کره جنوبی به هند پیچیده تر شده است اما ایرلندی ها در این زمینه موفقیت هایی را کسب کرده اند. شرکت AirCom که بزرگ ترین مرکز خدمات مخابراتی در ایرلند محسوب می شود، از ماه اکتبر سال گذشته تاکنون بیش از پنج هزار رایانه شخصی را بازیافت کرده است. محققان چینی نیز به روش جدیدی برای بازیافت مواد مفید از بوردهای الکترونیکی رایانه ها، تلفن های همراه و سایر تجهیزات الکترونیکی از رده خارج دست یافته اند که با استفاده از آن مواد سمی موجود در این بوردها وارد محیط زیست نمی شود. بوردهای الکترونیکی معمولاً دارای یک صفحه تخت از جنس مواد عایقی نظیر «فایبرگلاس » و « رزین » هستند که مدارهای الکترونیکی و قطعات الکترونیکی از قبیل خازن، مقاومت و تراشه ها روی این صفحات نصب می شود. تعداد بوردهای الکترونیکی تولید شده در جهان سالانه
9 درصد افزایش می یابد و تنها دو کشور چین و تایوان در مجموع سالانه
200 میلیون متر مربع از این بوردای الکترونیکی تولید می کنند. به طور کلی قانون بازیافت زباله های الکترونیکی در کشور، چهار کیلوگرم بازیافت به ازای هر نفر را الزامی می داند. به موجب این قانون، تولیدکنندگان موظفند بودجه طرح های بازیافت را تامین کنند و خرده فروشان خدمات بازپس گیری را در اختیار مشتریان قرار دهند. طبق آمارهای منتشر شده از سوی کمیسیون سخت افزار نظام صنفی رایانه ای، در ایران بیش از چهار میلیون رایانه غیرقابل استفاده وجود دارد و این در حالی است که سازمان بازیافت و سازمان محیط زیست هنوز برنامه ای برای جمع آوری و بازیافت زباله های الکترونیکی ندارند.
منبع : سرمایه
