نام نویسنده: سياوش شهشهانی
بزرگراه فناوری – از دوران آغازین اینترنت تا سال ۱۹۹۸ مدیریت شماره‌ها و اسامی اینترنتی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار نهادهایی از دولت آمریکا بود و ثبت سه دامنه عمومی موجود در آن زمان، یعنی com ، .net. و org.به‌طور انحصاری در اختیار یک شرکت خصوصی قرار داشت.
در سال ۹۸، طی تفاهم‌نامه‌ای با وزارت بازرگانی آمریکا، موسسه خصوصی و غیرانتفاعی ICANN با اهداف گوناگونی تاسیس شد. از جمله این اهداف می‌توان موارد زیر را ذکر کرد: ایجاد رقابت در ثبت دامنه‌های عمومی از طریق ازدیاد تعداد دامنه‌ها و ازدیاد تعداد مراکز ثبت (registrars)، بین‌المللی‌سازی مدیریت امور مربوط به اسامی و شماره‌های اینترنتی، ایجاد مکانیسم ارتباط با کلیه اقشار استفاده‌کننده از اینترنت و مدیریت شفاف و دموکراتیک به گونه‌ای که منافع اقشار مختلف در آن ملحوظ شود.
طبق تفاهم‌نامه قرار بود ظرف دو سال آیکن شرایط لازم را جهت انتقال کامل امور ذی‌ربط از وزارت بازرگانی آمریکا به بخش خصوصی فراهم آورد، ولی علی‌رغم موفقیت‌هایی، این انتقال عملی نشد و تفاهم‌نامه چن بار تمدید شد. آخرین مورد تمدید در سال ۲۰۰۳ بود که تفاهم‌نامه تا پایان سپتامبر ۲۰۰۶ (اوایل مهر سال جاری) تمدید شد. یکی از مهم‌ترین اموری که در سال ۹۸ به آیکن محول شد اداره واحد IANA بود که از جمله وظایف آن ثبت مشخصات فنی و اداری مراکز ثبت دامنه‌های مرتبه اول (اعم از عمومی و کشوری، مانند .com، .ir و…) در کارگزارهای مادر موسوم به کارگزارهای ریشه است. این کارگزارها مراجع نهایی نشانی‌یابی در اینترنت هستند. بنابر تفاهم‌نامه مجزایی، IANA موظف است هر گونه تغییر در مشخصات فوق (حتی عوض شدن یک شماره تلفن مرکز ثبت) را قبل از تعویض به اطلاع و تایید وزارت بازرگانی آمریکا برساند.
مدتی پیش معاونت امور مخابراتی وزارت بازرگانی آمریکا (NTIA) طی فراخوانی از عموم خواست که نسبت به سرنوشت تفاهم‌نامه با آیکن اظهارنظر کنند و تاریخ ۱۶ تیرماه سال جاری را به‌عنوان آخرین مهلت تعیین کرد. در این مدت طبق اعلام NTIA نزدیک به ۷۰۰ پاسخ به فراخوان آن سازمان واصل شده است.
پاسخ‌ها حاکی از نظرات بسیار متنوعی در خصوص نقش آینده آیکن و دولت آمریکاست ولی اکثر اظهارنظرهای سازمان‌ها و اشخاص صاحب‌نام گویای مخالفت تداوم کنترل یک‌جانبه تنظیمات کارگزارهای ریشه توسط دولت آمریکاست. در تاریخ ۲۶ جولای (۴ مرداد) نشستی علنی در محل NTIA در واشنگتن با حضور بیش از صد نماینده ز اقشار مختلف اعم از بخش خصوصی، مراجع فنی، جامعه مدنی و تعداد بسیار محدودی صاحب‌نظر غیرآمریکایی (از کانادا و انگلیس) جهت پی‌گیری موضوع فراخوان تشکیل شد.
در این جلسه اکثر نمایندگان جوامع و سازمان‌های فنی و غیرانتفاعی مانند (ISOC) Internet Society ، ARIN (سازمان توزیع شماره‌های اینترنتی در آمریکای شمالی) و ISC (گرداننده یکی از کارگزارهای ریشه در کالیفرنیا) تمایل خود را نسبت به آزاد ساختن آیکن از ارتباط با وزارت بازرگانی ابراز کردند. نماینده ARIN صریحا خواستار لغو سرپرستی دولت خاص بر کارگزارهای ریشه شد و نماینده ISOC اظهار عقیده کرد که وزارت بازرگانی باید فقط تا مدت محدود به‌عنوان ضامن مالی آیکن در صحنه بماند.
در مقابل، بسیاری از نمایندگان بخش خصوصی به‌خصوص مراکز ثبت دامنه‌های عمومی (registrars) مانند Go-Daddy معتقد بودند که آیکن هنوز به مرحله‌ای از پایداری و پختگی نرسیده است که از قید کنترل دولتی خارج شود. بعضی از این شرکت‌ها از ارتباط نزدیک آیکن با Verisign و تمدید اخیر قراردادهای .com و .net با آن شرکت ناراضی هستند. همچنین نمایندگان دفاتر حقوقی حافظ علایم و اسامی تجاری که با گرایش‌های اخیر در محافل آیکن نسبت به تقلیل اطلاعات درج شده در WHOIS مخالفت دارند، از قطع ارتباط آیکن با وزارت بازرگانی آمریکا ابراز نگرانی کردند. مسؤول حقوقی دامنه .uk (انگلیس)، امیلی تیلور، از جان نویر(John Kneuer) سرپرست فعلی NTIA سؤال کرد که با توجه به اعلامیه سال گذشته کشور آمریکا در رابطه با WSIS که آمریکا قصد دارد همچنان نقش تاریخی خود را در نظام دامنه‌های اینترنتی حفظ کند، آیا بحث انتقال واقعا جدی است؟
وقتی این سؤال و تبعات آن در مورد سرپرستی تغییرات کارگزار ریشه توسط میلتون مولر استاد دانشگاه سیراکیوز و از سرشناسان جامعه مدنی پی‌گیری شد، جان نویر اظهار داشت که دولت آمریکا نسبت به تعهدات اولیه خود در مورد انتقال تدریجی کنترل به بخش خصوصی پایبند است و قصد ندارد همه نقش‌های تاریخی خود را حفظ کند. ولی او بلافاصله اضافه کرد که درحال حاضر آمریکا سرپرستی خود بر کارگزارهای ریشه را به لحاظ امنیت و پایداری شبکه اینترنت حفظ خواهد کرد. جمله اول نویر را بعضی خبرنگاران به این تعبیر کردند که یک انتقال قدرت جدی در راه است، ولی اکثر مفسران بر این عقیده‌اند که نماینده دولت آمریکا خبری در مورد برنامه این دولت در مورد آیکن فاش نکرد و بعید است که تحول عمده‌ای در جریان باشد. این نشست به‌طور زنده به‌صورت webcast پخش شد و اکنون نیز گزارش کامل صوتی – تصویری آن از طریق نشانی اینترنتی زیر قابل دسترسی است:
http://www.woc.noaa.gov/pub/real/doc-2006-07-27.ram
مطلبی که در دو سه هفته اخیر بیشترین بحث را در این رابطه به‌خود جلب کرده، پیشنهادی است که دو تن از دست‌اندرکاران معروف اینترنت برای جایگزینی سرپرستی دولت آمریکا بر کارگزارهای ریشه مطرح کرده‌اند. خانم بکی‌بر (Becky Burr) حقوقدان و از صاحب‌منصبان پیشین وزارت بازرگانی آمریکا که در ایجاد آیکن در سال ۹۸ نقش داشت و خانم مریلین کید (Marilyn Cade) عضو کمیته استراتژی رییس آیکن پیشنهادی چهارماده‌ای عرضه کرده‌اند که طبق آن کار سرپرستی تغییرات کارگزار ریشه، به‌جای وزارت بازرگانی آمریکا، به یک کارگروه کوچک بین‌المللی که در آن نمایندگانی از همه قاره‌ها حضور دارند، واگذار می‌شود. طبق این پیشنهاد، موارد تغییر توسط IANA به اطلاع کارگروه می‌رسد و فقط در مواردی که تغییر مورد نظر می‌تواند در پایداری و امنیت شبکه اثرگذار باشد، موضوع در کارگروه مورد بحث قرار می‌گیرد، در سایر موارد تغییر بدون وقفه انجام خواهد شد.
وقتی این نگارنده از خانم بر سؤال کرد که چه ضمانت اجرایی وجود دارد که کارگروه یا نمایندگان بعضی کشورها به بهانه‌هایی در تغییرات عادی که تهدیدکننده نیستند وقفه ایجاد نکنند، او جواب داد که مکانیسمی تعبیه خواهد شد که این‌گونه تغییرات در دستور کار قرار نگیرد. موضوع امیدوارکننده دیگری که ممکن است در آینده نزدیک عملیات IANA را سرعت ببخشد، یک طرح فنی برای اتوماسیون بضی تغییرات در کارگزار ریشه است که توسط مرکز ثبت دامنه لهستان (.pl) انجام شده و طی قراردادی در اختیار IANA قرار گرفته است. در صورت استفاده از این برنامه، بسیاری از تاخیرهای آزاردهنده که همواره گریبان‌گیر کار IANA بوده است برطرف خواهد شد.
