نام نویسنده: مينو مومنى
شرق – دور نهايى اجلاس جهانى جامعه اطلاعاتى كمتر از چند روز ديگر ( ۲۵ تا ۲۷ آبان) در تونس برگزار مى شود و سران بيش از ۵۰ كشور جهان و هزاران فعال جامعه مدنى و بخش هاى خصوصى و دولتى مرحله نهايى بزرگترين رويداد ارتباطى قرن را آغاز مى كنند.
اهميت اين اجلاس كه برخى آن را هم طراز اجلاس هاى مشهور سران كشورهاى جهان مى دانند به آن جهت است كه در واقع نخستين اجلاس در اين سطح و اولين حركت جمعى جامعه جهانى براى دستيابى به راهكارهاى استفاده از فناورى اطلاعات در سير پيشرفت جهانى و پركردن خلأ و شكاف هايى است كه هم اكنون ميان كشورهاى مختلف ايجاد شده است. در واقع شايد WSIS نخستين حركت بين المللى براى شناسايى، درك و استفاده از ابزارى باشد كه پيش از اين به جوامع، محل كار و خانه هاى تك تك مردم راه پيدا كرده است.
• كم فروغ
هر چند بسيارى از اجلاس جامعه اطلاعاتى به عنوان يك رويداد جديد ياد مى كنند اما در واقع مقدمات انجام آن به ۲۰ سال قبل بازمى گردد كه سرانجام از چهار سال قبل با انجام كنفرانس هاى متعدد در كشورهايى مانند چين، مالزى، اندونزى، پاكستان و… شكل اجرايى به خود گرفت و در سال ۲۰۰۳ با انجام دور نخست اجلاس در ژنو سوئس شكل اجرايى به خود گرفت. آزادى بيان، رفع تبعيض در زمينه تكنولوژى هاى اطلاعاتى، پركردن شكاف هاى ديجيتالى و اقتصادى، تاثيرات در حوزه رسانه ها، زنان، جامعه مدنى، بخش خصوصى و… تنها نمونه هايى از موضوعاتى هستند كه اجلاس جامعه اطلاعاتى تلاش كرد طى صدها نشست و كنفرانس به آنها بپردازد و زمينه ساز يك حركت يكپارچه بين المللى در مسير رسيدن به جامعه اى اطلاعاتى باشد.
ايران براى حضور در اجلاس جامعه اطلاعاتى خيلى دير به فكر افتاد. هر چند نمايندگانى از كشورمان در برخى از نشست هاى مقدماتى اجلاس جامعه اطلاعاتى شركت كردند، اما در واقع حركت اصلى ايران در اين اجلاس با حضور ئيس جمهور و يك هيات همراه وى در اجلاس ژنو بود. در واقع نتايج اين سفر و پيامدهاى آن باعث شد كه ايران در زمينه اجلاس WSIS به فعاليت بپردازد. تشكيل كميسيون ملى WSIS و كميته ها و زيرگروه هاى مختلف و حضور در نشست هاى متعدد ميان دو اجلاس سران از جمله تلاش هايى بود كه ايران در اين مسير انجام داد. با اين همه شايد نتوان اين حركت را در تمام بخش هاى آن موفق قلمداد كرد.
به گفته بسيارى از كارشناسان و صاحب نظران نه كميسيون ملى WSIS و نه هيچ نهاد ديگرى نتوانست موضوع جامعه اطلاعاتى در كشور را به يك بحث عمومى تبديل كند. براى اين امر شايد بتوان اشكالات مختلفى را وارد كرد. اما شايد يكى از دلايل اصلى تحقق نيافتن چنين هدفى را بتوان در فقدان متولى مشخص براى بحث جامعه اطلاعاتى برشمرد. اما به نظر مى رسد اين موضوع حداقل از طرف يكى از متوليان عرصه آى سى تى كشور (يعنى وزارت آى سى تى) چندان جدى گرفته نشد. در واقع موتورى كه با حضور ايران در اجلاس جامعه اطلاعاتى روشن شده بود فقط با ظرفيت اندكى به كار خود ادامه داد و امروز به هر حال مرحله نهايى اجلاس رسيده است.
•حاكميت اينترنتى
جامعه اطلاعاتى همچنان كه از نام آن برمى آيد بحث هاى مختلفى را دربرمى گيرد. اما شايد مهمترين و پرچالش ترين بحثى كه در اين اجلاس به آن پرداخته شد موضوع مديريت اينترنت بود. جمع شدن نمايندگانى از كشورهاى مختلف به دعوت سازمان ملل در اين اجلاس در واقع فرصتى را به وجود آورد تا آنان كه طى اين سال ها شاهد رشد اين شبكه محبوب و عظيم در داخل مرزهاى خود بودند به اين انديشه بيفتند كه مى توان از اين اجلاس در جهت تغيير در بحث مديريت فعلى اينترنتى بهره برد. كارى كه در ادامه به شكل جدى ترى از سوى برخى از اعضا دنبال شد و واكنش هاى بين المللى و سياسى را نيز به همراه داشت. حاكميت اينترنتى شايد در اجلاس نخست جامعه اطلاعاتى بيشتر به عنوان اهرم فشارى بر حاكم فعلى اينترنت (آمريكا) از سوى برخى كشورهاى آفريقايى مورد حمايت و پشتيبانى قرار گرفت اما به مرور طى دو سال گذته متوليان ديگرى پيدا كرد و كشورهايى چون چين، برزيل، ايران و كوبا پرچمدار اين موضوع شدند به طورى كه در آخرين نشست مقدماتى اجلاس كه چندماه قبل برگزار شد حتى كشورهاى اروپايى را نيز با خود همراه كردند.
دنبال كردن بحث تغيير حاكميت اينترنت هر چند با هدف هاى متعددى از سوى كشورهاى جهان دنبال شد اما به واقع جنبشى را نيز در بخش هاى مديريتى اينترنت ايجاد كرد به طورى كه برخى نهادهايى كه نام آنها در زمينه مديريت اينترنت بيش از ديگران به كار مى رفت به اين نتيجه رسيدند كه بايد در اين مسير تغييرات و اصلاحاتى را در ساختارهاى خود انجام دهند.
با اين همه و با نزديك شدن به اجلاس تونس اظهار نظرها و سخنرانى هاى مقامات آمريكايى نيز در زمينه غيرقابل تغييربودن حاكميت اينترنتى بر فضاى اين اجلاس سايه انداخته است. در حالى كه طى دو سال اخير تمامى فعاليت ها و مسيرهاى تعيين شده براى اجلاس جامعه اطلاعاتى پيموده شده هنوز بحث حاكميت اينترنتى بى نتيجه باقى مانده و گفته مى شود در جلساتى كه پيش از اجلاس تونس قرار است برگزار شود در مورد آن تصميم گيرى نهايى به عمل خواهد آمد. هر چند در آغاز اجلاس ژنو بسيارى از نمايندگان كشورهاى جهان تصور مى كردند كه با تصويب اين اجلاس مى توانند حاكميت اينترنت را به كشور خود منتقل كنند اما به مرور و با شناخت نسبى كه از موضوع حاكميت اينترنت به وجود آمد همگان فهميدند تغيير حاكميت اينترنت نه به سادگى و راحتى كه روى كاغذ از آن صحبت مى شود ممكن است و نه حاكم فعلى كه از نظر قدرت سياسى نيز چربش لازم را دارد به چنين موضوعى تن در خواهد داد.
•اولين حضور
دو سال قبل حضور سيدمحمد خاتمى در اجلاس تونس هر چند در ميان سران يكصد و هفتاد كشور جهان عادى جلوه مى كرد اما در واقع براى ايران اين حضور نشان دهنده توجه بالاترين مقام اجرايى كشور به موضوع جامعه اطلاعاتى و پيشرفت در اين حوزه بود. خاتمى به غير از سخنرانى اجلاس در يك مصاحبه مطبوعاتى نيز شركت كرد و اين جايى بود كه بيشترين سئوالات در زميه آزادى هاى رسانه اى و اجتماعى از وى پرسيده شد.
او كه در مقابل پرسش هاى مكرر خبرنگاران خارجى در زمينه فيلترينگ اينترنت در ايران قرار گرفته بود در پاسخ به يكى از آنها گفت: «همه كشورها ملاحظاتى دارند و اين ملاحظات با آزادى بيان منافاتى ندارد ما فقط سايت هاى غيراخلاقى را فيلترينگ كرده ايم و حتى سايت هاى سياسى كه نظر مخالفى هم با نظر ما دارند باز هستند. خاتمى همچنين در پاسخ به پرسشى ديگر در همين زمينه نيز گفت: قطعاً سايت هاى خبرى مثل بى بى سى و صداى آمريكا باز خواهند بود. ما سايت هاى خبرى را فيلتر نمى كنيم فيلترگذارى بيشتر شامل سايت هاى مستهجن مى شود. هم اكنون هم بسيارى از سايت هايى كه مخالف جمهورى اسلامى هستند آزادانه فعاليت مى كنند. رئيس جمهورى وقت ايران البته نمى دانست پيش از آنكه اين سمت را ترك كند فيلترينگ اينترنت بسيارى از صحبت هاى آن روز او را نقض خواهد كرد. خاتمى در ادامه آن جلسه مطبوعاتى گفت: «من خودم وبلاگ ندارم و از آن استفاده نمى كنم البته من از خيلى چيزهاى خوب استفاده نمى كنم ولى فرزندان من به شدت از اينترنت استفاده مى كنند و خوشبختانه وضعيت اينترنت در ايران بسيار خوب است و گسترش مناسبى يافته از جمله در كافى نت ها و مراكز دانشگاهى ما دسترسى مناسبى به اينترنت وجود دارد.»
بحث هاى مربوط به فيلترينگ و محدود كردن شكه از جمله بحث هايى بود كه حتى در خود اجلاس هم نشست هاى متعددى را به خود اختصاص داد. موضوع دسترسى آزاد تمامى افراد به اطلاعات حتى از جمله مواردى بود كه در اسناد مربوط به اجلاس نيز به امضا رسيد تا اعضا خود را متعهد به انجام آن ببينند. چنين بحث هايى همچنين از سوى برخى از اعضا عليه برخى اعضاى ديگر نيز مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان مثال هنگامى كه كشورهايى مثل برزيل، چين و ايران از موضوع تغيير حاكميت اينترنتى سخن به ميان مى آوردند مقامات آمريكايى توجيه اين كشورها را با توجه به سانسور اينترنت در داخل كشورهايشان غيرموجه مى دانستند و معتقد بودند در صورتى كه حاكميت اينترنت بخواهد بر اساس آنچه اين دسته از كشورها مى خواهند از آمريكا سلب شود به نوعى آزادى و امنيت آن به خطر خواهد افتاد. در آستانه اجلاس تونس و در حالى كه زمزمه هايى مبنى بر شركت احمدى نژاد رئيس جمهورى ايران در اين نشست شنيده مى شود به نظر مى رسد مهمترين چالش مقامات ايرانى در برخورد با مقامات ديگر كشورها و يا فضاى رسانه اى اجلاس موضوع فيلترينگ و آزادى هاى اجتماعى باشد.
•تحريم ها
تحريم هاى اينترنتى يكى از مهمترين ابزارهايى است كه مى تواند به عنوان يك اهرم و سند مناسب از وضعيت نه چندان مطلوب حاكميت فعلى اينترنت در اجلاس جامعه اطلاعاتى مطرح شود. در حالى كه حاكم فعلى اينترنت اعتقاد دارد مديريت صحيح او توانسته اينترنت را به جايگاه فعلى آن برساند. اما در واقع كنترلى كه دولت آمريكا بر اينترنت دارد اين قدرت را به اين كشور مى دهد كه در تعاملات سياسى خود از آن به نوعى سوءاستفاده كند. تحريم هاى اينترنتى كه طى سال هاى اخير به دليل روابط ويژه دو كشور ايران و آمريكا نصيب كشورمان شده در واقع نشان مى دهد كه اين كشور مى تواند در مواقع خاص اينترنت و سرويس ها و ابزارهاى مديريتى آن را به نحو سياست اين كشور در خدمت بگيرد.
هم اكنون به دليل تحريم هاى وسيعى كه از سوى آمريكا عليه ايران اعمال مى شود دسترسى به بسيارى از سايت هاى آمريكايى ناممكن شده و يا دريافت فايل و اطلاعات از آنها براى كاربران ايرانى امكان پذير نيست. همچنين هيچ كدام از شهروندان ايرانى از طريق سرويس هاى پرداختى كه توسط آمريكايى ها راه اندازى شده حق معامله ندارند و اجازه خريد هاى اينترنتى به آنها داده نمى شود. يك سال قبل يك شركت فروشنده فضا در مهلتى كوتاه سايت خبرگزارى دانشجويان ايران را از روى سرورهاى خود خارج كرد و هيچ دليلى را هم براى اين كار ارائه نداد. همچنين بسيارى از سايت هاى فروشنده دامنه هاى اينترنتى نيز چنين راه هاى مقابله اى را در پيش گرفته اند و با توجه به اين كه نهاد هاى حاكم بر اينترنت هم اكنون كاملاً تحت قوانين اين كشور داره مى شوند دسترسى ايرانيان به برخى منابع اينترنتى مانند آدرس هاى آى پى به بهانه هاى خاص محدود مى شود.
چنين مواردى در واقع مى تواند يكى از نقاط ضعف سيستم فعلى حاكم بر اينترنت به شمار رود موضوعى كه برخى كشورها قول داده اند در اجلاس تونس و بعد از آن نيز به طور جدى پيگيرى كنند.
• ضعيف تر از قبل
در فاصله كوتاه باقى مانده تا اجلاس جامعه اطلاعاتى ابراز نگرانى بسيارى از شخصيت هاى دانشگاهى و كارشناس در زمينه آى سى تى و جامعه اطلاعاتى در مورد حضور كمرنگ ايران در تونس جالب توجه است. در حالى كه بسيارى از كشورهاى جهان از ماه ها قبل برنامه ريزى براى حضور موثر د اين اجلاس را به عمل آورده اند. مقامات ايرانى تنها اواخر هفته قبل حاضر به تاييد حضور ايران در اين اجلاس شدند هر چند هنوز هم مشخص نيست آيا اين حضور صرفاً يك حضور تشريفاتى خواهد بود و يا در اين زمينه واقعاً برنامه ريزى صورت گرفته است. در اين زمينه گفته شده كه معاون اول رئيس جمهورى ايران در راس يك هيات بيست و پنج نفره به اجلاس خواهد رفت.
در مهمترين انتقادى كه در اين زمينه نسبت به حضور ايران به عمل آمد صحبت هاى رئيس اداره ارتباطات سازمان ملى يونسكو در ايران جالب توجه بود كه پيش بينى كرد ايران بسيار ضعيف تر از مرحله اول WSIS عمل خواهد كرد.
فرهاد اعتمادى گفت: تغيير ميريتى كه در سطوح دولت اتفاق افتاده نشان مى دهد هنوز انسجام ملى در خصوص WSIS ايجاد نشده است و به جرأت مى توان گفت ايران بسيار ضعيف تر از مرحله اول WSIS عمل خواهد كرد. اعتمادى اعتقاد دارد تحقق اهداف جامعه اطلاعاتى تنها به دو اجلاس ژنو و تونس محدود نمى شود، بلكه جامعه اطلاعاتى فرآيندى است كه بايد در اولويت برنامه تمام سازمان هاى ملى و بين المللى قرار گيرد.وى در پايان يادآور شد: سازمان ملى يونسكو نيز در نظر دارد از نتايج اجلاس هاى جامعه اطلاعاتى در استراتژى ها و برنامه هاى بلندمدت خود استفاده كند.
• • •
اجلاس جامعه اطلاعاتى در تونس هر چند يك سلسله نشست و كنفرانس د زمينه جامعه اطلاعاتى به شمار مى آيد اما در واقع پايان كار و به نتيجه رسيدن آن نيست. اين اجلاس شايد جرقه اى است كه مى بايد زده مى شد تا همفكرى و همكارى جامعه بين المللى را در اين زمينه مشخص ايجاد مى كرد. مقامات اجلاس گفته اند كه در اجلاس تونس قرار است اعلاميه اصول كه مهمترين سند آن نيز محسوب مى شود را به راهبردهاى ملموس تر براى استفاده كشورها از آن تبديل كنند. به رغم اين بسيارى هم هستند كه اعتقاد دارند اجلاس تونس با شكل بوروكراتيك كه برآمده از سيستم كهنه ادارى سازمان ملل است نمى تواند به راهبردى موثر در زمينه جامعه اطلاعاتى تبديل شود.
