وب نما – از ديرباز رسم است که با نزديک شدن به سال نو٬ وقايع و رويدادهاى سال را مورد بررسى و تجزيه و تحليل قرار مى‌دهند. ما نيز تصميم گرتيم تـا آنچه در سال ۸۳ بر جامعه‌ى اينترنتى ايران گذشت را بررسى کنيم.
سال ۸۳ را مى‌توانيم سال حرفه‌اى و تخصصى‌تر شدن وب و کاربران ايرانى دانست. افزايش سايت‌ها و وبلاگ‌هايى که به طور تخصصى يک موضوع خاص را پيگيرى کنند گواه صدق اين ادعا است. امسال اين گونه سايت‌ها و وبلاگ‌ها مورد توجه بيشترى قرار گرفتند و مخاطبان خاص خود را پيدا کردند. در اين سال شاهد آن بوديم که اينترنت و به طور خاص وب (ايرانى) از جنبه‌ى صرفا سرگرم کننده که سال‌هاى قبل داشت کمى دور و جنبه‌هاى علمى٬ تخصصى٬ پژوهشى و اطلاع‌رسانى آن نمايان‌تر گرديد. البته در اين ميان نبايد نقش وبلاگ‌ها را نادده بگيريم. بخش زيادى از محتواى پارسى موجود در وب را وبلاگ نويسان منتشر کرده و مى‌کنند. وبلاگ‌هاى آموزشى حوزه‌ى فاوا (فناورى اطلاعات و ارتباطات) در حرفه‌اى تر کردن کاربران آماتور (که اکثريت را شامل مى‌شوند) نقش بسيارى داشته‌اند. مى‌شود گفت نوعى فرهنگ‌سازى به وسيله‌ى قشرى خاص از کاربران انجام گرفته که در صورت تداوم و انسجام بيشتر مى‌تواند به توسعه و پيشرفت جامعه‌ى اينترنتى ايران و نيز بالاتر از آن توسعه‌ى اينترنتى کشور کمکى شايان کند.
– وبلاگستان: سخن از وبلاگ‌ها به ميان آمد. بى‌شک مى‌توانيم وبلاگ‌ها را بزرگترين رکن جامعه‌ى اينترنتى خود بدانيم زيرا بيشترين محتواى پـارسى را آن‌ها منتشر کرده و تعدادشان بسيار زياد است. سال ۸۳ را مى‌توانيم سال نوسازى و زيباتر شدن وبلاگستان خود بدانيم. در اين سال ساکنان زيادى از اين سرزمين کانکس‌هاى کوچک و رايگان خود که بعضا از خارجى‌ها گرفته بودند ترک گفته و به خانه‌هايى بزرگ و نوساز پـا گذاشتند. نيز ساکنان زيادى از اين سرزمين اقدام به بازسازى يـا نوسازى خانه‌هاى خود زدند که در مجموع چهره‌ى اين سرزمين را زيباتر کردند. در اين سال محتواى وبلاگ‌ها از پراکندگى به تمرکزگرايى تغيير پيدا کرده که به نفع ساکنين و توريست‌هاى اين سرزمين تمام شد و سرزمين پربارترى را موجب شد. مچنين شاهد آن بوديم که ميزبانان و ابزارهاى وبلاگ‌نويسى بيشترى (مانند MT پارسى٬ بلاگفا و…) از سوى ايرانيان به وب تزريق شد. اما يک رويداد تکان‌دهنده که همه‌ى ساکنين را تکان داد برخورد مقامات قضائى با عده‌اى از وبلاگ‌نويسان بود که هنوز هم پرونده‌ى بعضى از آن‌ها مانند آرش سيگارچى در جريان است. جا دارد به حمايت و فعاليت ابطحى به عنوان يکى از چهره‌هاى سياسى (که خود وبلاگ‌نويس است) براى آزادى بازداشت شدگان اشاره‌اى داشته باشيم.
– فيلترينگ: يکى از بزرگترين مشکلاتى که امسال بر سر راه کاربران قرار گرفت فيلترينگ بود. اخبار مربوط به اين پديده جزء داغترين‌هاى رانه‌ها از جمله وبلاگ‌ها بودند. ضابطه‌مند نبودن و مسائلى مانند ابلاغ شفاهى به ispها مشکلات زيادى را در اين سال به وجود آورد. کميته‌ى پنج نفره‌اى با ابلاغ شفاهى به ispها دستور فيلتر کردن سايت‌هاى مورد نظرش را مى‌داد. در اين ميان بعضى ispها خارج از دستور کميته و خود اقدام به فيلتر بعضى سايت‌ها (سياسى و غيرسياسى) مى‌کردند که مشکلاتى را به وجود آورد. مثلا ديده شد بعضى از ispها (مانند پارس‌آنلاين) تمامى سايت‌هاى ارائه دهنده‌ى ابزارها و خدمات وبلاگ مانند: PersianBlog, PersianLog, tBlog, Blogger, LiveJournal و… را فيلتر کردند. البته در اين بين فيلترينگ سايت‌هايى مانند BlogRolling و NedStat که با دستور کميته انجام گرفته بود جاى بسى سوال دارد!. مسئله‌ى ديگر نيز استفاده‌ى بعضى ispها از نرم‌افزارهاى فيلترينگ ضعيف بود که مثلا نشانى http://clickbank.com/marketplace/?r=xxxxx&s=0&i=10&t=ClickBank_Marketplace را به خاطر داشتن xxx فيلتر مى‌کنند. اين مشکل نيز به خودى خود موجب زير پـا گذاشتن حقوق مصرف کنندگان (که در همه جاى دنيا رعايتش الزامى است اما در ايران رعايتش جايزه دارد) شد.
فيلترينگ در ابتدا نگرانى‌هايى را براى کاربران عادى درست کرد اما وبلاگ‌ها به آن‌ها آموختند که چگونه بوسيله‌ى ست کردن پراکسى٬ استفاده از ابزارهاى فيلتر شکن يا حتى به کار گرى شتاب دهنده‌هايى مثل OneSpeed؛ فيلترها را اصطلاحا دور بزنند. گفته مى‌شود تجهيزات فيلترينگ مخابرات آمريکايى و ساخت کمپـانى Network Appliance است و امکانات مانيتورينگ را نيز دارد. اميدواريم سال آينده يک فيلترينگ شفاف و ضابطه‌مند داشته باشيم تـا اين مشکلات به وجود نيايد.
– ارکات: جنجالى‌ترين خبر فيلترينگ امسال همانا فيلتر شدن ارکات بود. ارکات سايتى با رويکرد social networking است که مورد استقبال بسيارى از ايرانيان قرار گرفت که خلاف انتظار بود زيرا تـا پيش از ارکات شبکه‌هاى ديگرى مانند FriendSter وجود داشتند که بسيارى از کاربران حتى نام آن را نيز نشنيده بودند. به جرات مى‌توانم بگويم اگر يدک کشيدن نام گوگل٬ سيستم عضويت مبتنى بر دعوت کردن و توجه وبلاگ‌نويسان ( بدليل گوگلى بودن ارکات!) نبود انقدر مورد توجه قرار نمى‌گرفت که بخواهد ما را در رتبه‌ى سوم کاربرانش قرار دهد! حضور تعدادى از شخصيت‌هاى مطرح سياسى٬ فرهنگى٬ هنرى٬ ورزشى و… در ارکات بيانگر محبوبيت اين پديده‌ى تـازه‌وارد (البته در نزد ايرانيان) است. البته نبايد رقيبان ارکات از جمله GAZZAG و Hi5 را ناديده گرفت زيرا اين دو شبکه روز به روز در حال کسب محبوبيت بيشتر نزد ايرانيان هستند. چه کسى مى‌داند شايد سال بعد سال GAZZAG يا سرويس جديد ياهو (تلفيقى از وبلاگ و social networking) باشد.
– گوگل و Gmail: امسال گوگل سرويس ايميل 1GB خود را ارايه داد که سر و صداى زيادى به پا کرد و در نهايت به نفع کاربران شد زيرا شرکت‌هاى ديگر (مانند ياهو٬ مايکروسافت و …) براى آنکه از رقيب پس نيفتند ظرفيت ايميل‌هاى خود را بالاتر بردند. اما سرويس Gmail براى همه در دسترس نبود. عضويت در اين سرويس هم مبتنى بر دعوت (invite) بود. در ابتدا خود گوگل به افراد ويژه‌اى يک حساب Gmail داد (از جمله به احسان). اما پس از مدتى کاربران فعال بلاگر نيز مى‌توانستند براى خود يک Gmail داشته باشند. داستان از آنجا شروع مى‌شود که عده‌اى از بلاگرهاى ايرانى با الهام از کسانى که دعوت نامه‌هاى Gmail را در eBay به حراج گذاشته بودند اقدام به فروش دعوت نامه‌هاى نزد خود کردند. در ابتدا بهاى هر دعوت نامه چيزى در حدود ۷۰۰۰۰ تومان بود اما با افزايش دلالان اين بازار سياه!! بهاى آن تـا ۴۰۰۰ تومان نيز کاهش يافت. حتى زمانى که گوگل براى دعوت نامه‌هاى Gmail محدوديت عددى گذاشت اين افراد اقدام به ايجاد چندين ايميل در سرويس‌هاى ديگر و دعوت کردن خودشان پرداختند تـا مبادا تقاضا بر عرضه پيشى بگيرد! پس از رسيدن بهاى هر دعوت نامه به کمترين ميزان و عرضه‌ى رايگان آن توسط چند تن از دلالان بزرگ اين بازار سياه٬ پرونده‌ى فروش Gmail نيز بسته شد!
– تحريم اينترنتى: امسال شاهد تحريم ايرانيان بوسيله‌ى چهار شرکت آمريکايى بوديم. گوگل سرويس آگهى‌هاى متنى خود را به روى ايرانيان بست. ThePlanet در اقدامى يک سويه اقدام به حذف سايت‌هاى ايرانى از سرورهاى خود نمود. اين شرکت همانند هم ميهن خود interland وجه پرداختى ايرانيان را بازپرداخت نکرد. از جمله مهمترين قربانيان اين واقعه ايسنا بود که البته به خاطر داشتن سرور mirror بر روى ديتاسنتر شرکت HOSTWAY آسيبى نديد. سان و سيمانتک هم اجازه‌ى دانلود نرم‌افزارهاى خود را به کاربران ايرانى (داخل کشور) ندادند.
– خليج هميشه پـارس: هنگامى که موسسه‌ى معتبر نشنال جئوگرافيک در اطلس سالانه‌ى خود نام جعلى خليج عربى را در زير نام جاودان خليج پـارس قرار داده بود اعتراض بسيارى از ايرانيان را موجب شد. امسال شاهد آن بوديم که وبلاگ‌نويسان با همکارى يکديگر نخستين بمباران گوگلى خود را با موفقيت انجام دادند. همچنين بسيارى از کاربران نيز اعتراض نامه‌اى را به امضا رساندند که کليه‌ى اين اقدامات + مذاکره‌ى انجمن ايرانيان آمريکايى موجب شد تـا نام جعلى برداشته شود.
– چرا در‌آمدى ندارد؟: اما يکى ديگر از اتفاقاتى که در سال ۸۳ افتاد و موجب شد تـا عده‌اى دو بار براى همفکرى گرد هم آيند عدم درآمدزايى بوسيله‌ى تبليغات اينترنتى بود. آغاز اين همفکرى و چاره‌انديشى با انتشار مقاله‌اى با نام «اعتراض» از سوى مهدى رودکى بود. وى در اين مقاله بنگاه‌هاى تجارى و اقتصادى را مورد انتقاد قرار داد که چرا تبليغات اينترنتى را جدى نمى‌گيرند. در نهايت با همکارى فرهنگسراى فناورى اطلاعات دو جلسه در اين زمينه برگزار شد که جلسه‌ى اول درباره‌ى مشکلات و دومى در زمينه‌ى تشکيل يک شبکه کارگزارى براى حل مشکلات تبليغات اينترنتى بحث و تبادل نظر گرديد.
– افزايش eBookها: افزايش eBookهاى پـارسى پديده‌ى ديگرى بود که شاهدش بوديم. عده‌اى با پى بردن به فايده‌ى اينترنت در جهت مبارزه با سانسور اقدام به انتشار کتاب‌هاى سانسور شده٬ ممنوع‌الچاپ٬ توقيف شده و… بر روى اينترنت نمودند. افزايش کتابخانه‌هاى اينترنتى و وبلاگ‌هايى که در اين زمينه فعاليت دارند (مانند اين وبلاگ) بيانگر صحت اين موضوع است. لکن دغدعه‌اى که هم‌اکنون وجود دارد دسته‌بندى اين eBookهاست. تـا به امروز افراد تنها اقدام به انتشار و ليست کردن eBookها مى‌نمودند اما هم اکنون براى جلوگيرى از موازى کارى‌ها و دسترسى آسان‌تر به اين کتاب‌ها نياز شديدى به فهرست‌هاى طبقه‌بندى شده و جامع وجود دارد.
– پادکستينگ: انتظار مى‌رود پادکستينگ در آينده مورد استقبال بيشترى از سوى ايرانيان قرار گيرد. بى‌شک تشکيل شبکه‌ى پادکستينگ ايران (بوسيله‌ى محمود بشاش) مى‌تواند در اين زمينه بسيار موثر باشد.
– ظهور ديرهنگام اينترنت پرسرعت: اتفاق مهم ديگر ارايه‌ى خطوط پرسرعت ADSL بود. بالاخره شرکت‌هاى PAP موفق به ارايه‌ى اين خطوط شدند هر چند که نتوانستند به تعهدات خود عمل کرده و با ضرب‌العجل مخابرات مواجه شدند. با در نظر گرفتن بهاى نامناسب و عدم ارايه‌ى سرويس‌هاى جانبى بعيد به نظر مى‌رسد که اين خطوط با استقبال مواجه شوند.
اين بود خلاصه‌ى اتفاقاتى که سال ۸۳ در جامعه اينترنتى ايران روى داد. به هر روى امسال سالى نسبتا خوب براى جامعه‌ى اينترنتى ايران به شمار مى‌رفت و اميدواريم سال ۸۴ سالى سرشار از موفقيت و سربلندى براى ميهنمان در هر زمينه‌اى باشد.
