نام نویسنده: فرزاد دانش
شرق – همه اطلاعات را آزاد و رايگان مى پسندند اما به هر حال عده اى براى استخراج، طبقه بندى و نگارش يا ذخيره اين اطلاعات هزينه و زمان صرف مى كنند. از زمانى كه ما با اينترنت آشنا شديم، بسيارى از اطلاعات يا خدمات به رايگان در اختيارمان قرار گرفته اند، مثل اى ميل رايگان، فضاى رايگان براى داشتن صفحه هاى اينترنتى شخصى، جست وجوى رايگان و غيره اما مطبوعات و رسانه هايى كه با خبر و تحليل سروكار دارند به دليل پول و زمانى كه براى استخراج و تنظيم داده ها، گزاره ها و اطلاعات صرف مى كنند و به شكل حرفه اى و ژورناليستى اين اطلاعات را ارائه مى كنند تمايل چندانى به آزاد و رايگان ماندن اطلاعات، داده ها و گزاره ها ندارند.
در چند سال اخير اينترنت ماهيت رايگان خود را به دنياى مطبوعات تحميل كرده و بسيارى از رسانه هاى چاپى چاره اى نمى بينند جز آنكه درها را گشوده و حداقل در بعضى از بخش ها از جمله اخبار دست اول و وقايع بسيار مهم دست پيش بگيرند تا از ساير رسانه هاى رقيب عقب نمانند. به هرحال اگر مطبوعات بخواهند به بقاى خود فكر كنند بايد درنظر داشته باشند كه سايت هاى اينترنتى مثل سى ان ان يا راديوى ملى آمريكا [NPR.org] فرصت را از آنان خواهند گرفت. مجله نيوزويك هم به اين نتيجه رسيده كه اگر بعضى از مطالب را روى سايت اينترنتى خود نگذارد مخاطبان خود را از دست مى دهد و اكنون كار به جايى رسيده كه همين مقدار هم كافى نيست، چون اين شگرد ديگر فراگير شده و مزيت رقابتى ايجاد نمى كند. در حال حاضر فشار زيادى روى رسانه هاى چاپى وجود دارد كه براى بقا آنان را مجبور مى كند كه آرشيوهاى خود را نيز رايگان و قابل جست وجو كنند. اخيراً در دانشگاه هاروارد كنفرانسى تحت عنوان وبلاگ نويسى، خبرنگارى و اعتبار [قابليت قبول يا Credibility] برگزار شد. در اين كنفرانس دان گيلمور خطاب به مطبوعات و كليه رسانه هاى چاپى از آنان خواست كه در آرشيوهاى خود را به روى مردم بگشايند. استدلال او اين بود كه مردم به دليل نياز خود به آرشيو اين روزنامه و رسانه ها مراجعه مى كنند و همين مراجعه، گردش مالى اين شركت هاى رسانه اى را افزايش خواهد داد. به ويژه كه در دنياى امروز با ابزارهاى ديروز نمى توان دوام آورد.
سياستى كه بعضى از روزنامه ها در پيش گرفته اند تا حدودى اقتصادى و مقرون به صرفه است از جمله نيويورك تايمز دست به كار جالبى زده است. در پنج يا شش سال گذشته روال اين روزنامه اين بوده كه اگر از انتشار مطلبى دو هفته گذشته باشد به آرشيو اينترنتى منتقل شده و هر كسى كه به آن مطلب نياز داشته باشد مى تواند از طريق پرداخت مبلغى بسيار ناچيز به آن دست پيدا كند. براى روزنامه هاى پرتيراژ، معتبر و پر مخاطب اين روش مقرون به صرفه است و در واقع مشتريان آنان به قدرى ياد هستند كه ديگر لازم نيست با روش هاى قديمى از جمله تكيه بر جلب آگهى، هزينه هاى خود را جبران كنند، ضمن آن كه يك راه جديد نيز به كسب درآمد افزوده شده و آن خدمات مربوط به بانك هاى اطلاعاتى است. از آنجايى كه اين روزنامه ها مجبور شده اند يك بانك اطلاعاتى ايجاد كنند و نرم افزارى بنويسند كه از عهده آرشيوسازى صحيح برآيد و امكان جست وجو در ميان اطلاعات ذخيره شده را فراهم آورد به همين خاطر به مجموعه نرم افزارى پيچيده اى دست يافته اند كه كاربردهاى زيادى پيدا كرده است
يكى از سايت هايى كه با محققان سروكار دارد LexisNexis است كه مطالب آرشيوى نيويورك تايمز را مى خرد. مارتين نيسنولتز پيش كسوت ناشران اينترنتى و مديرعامل نيويورك تايمز ديجيتال [اينترنتى] در مورد پولى بخش عمده آرشيوهاى الكترونيكى نيويورك تايمز دو دليل مى آورد: با اين كار ارزش مطالبى كه به آرشيو سپرده مى شود حفظ خواهد شد و از سويى چون گرد زمان روى مطالب آرشيوى مى نشيند نمى توان آن را به اسم مطالب روز عرضه كرد و انتظار داشت كه جلب آگهى هم داشته باشد. نيسنهولتز در پاسخ به كسانى كه رسانه هاى چاپى مخصوصاً مطبوعات را تحت فشار قرار داده اند تا آرشيو خود را بر روى مردم به رايگان بگشايند مى گويد: «ما حاضر نيستيم از خير چيزى بگذريم كه در بازار به عنوان كالاى باارزش مى توانيم به فروش برسنيم. مگر آن كه راه ديگرى پيدا شود، به عنوان مثال بودجه اى تعلق بگيريد و پول آن پرداخت شود تا در دسترس همگان قرار گيرد. اما اين كار صورت نخواهد گرفت. باور كنيد راه ديگرى فعلاً وجود ندارد و بهترين راه همان پولى بودن دسترسى به آرشيو روزنامه هاست. تا به حال هم كسى تجزيه و تحليل آمارى ارائه نداده كه نشان دهد گوگل از طريق Ad Words و قرار دادن تبليغات مرتبط با جست وجوى كاربر درآمد بيشترى از نيويورك تايمز اينترنتى و سيستم آرشيو پولى آن دارد. به علاوه ما در خدمات پس از فروش خود نيز درآمدى جداگانه داريم. [رايگان شدن آرشيو روزنامه ها] احمقانه تر از آن است كه خنده دار باشد.» منظور نينهولتز اين است كه اگر تحليل گران و كارشناسان معتقدند كه با رايگان شدن مطالب آرشيو روزنامه ها مى توان از طريق جلب آگهى به روش گوگل كسب درآمد كرد سخت در اشتباهند.
اما به هرحال نيسنهولتز اعتراف مى كند كه فروش محتويات آرشيو درصد بالايى از درآمد يا گردش مالى نيويورك تايمز آن لاين را تشكيل نمى دهد. موسسه بورل اسوشييتز تخمين مى زند كه ۵ درصد درآمد NYTimes.com از طريق آرشيو آن است. خريداران عمده مطالب آرشيوى نيويورك تايمز سايت هاى معروف پروكوئست، فكتيوا [Factiva] و لكسيس نكسيس هستند، چون اين سايت ها محل مراجعه دانشجويان و محققان هستند و مطالب خود را به صورت پولى در اختيار دانگاه ها و مراكز تحقيقى قرار مى دهند.
صاحبان بانك هاى اطلاعاتى و آرشيوهاى عظيم معتقدند كه دسترسى رايگان به اين بانك ها يا آرشيوها ارزش آنان را به كلى از بين خواهد برد. با اين وجود بخشى از آرشيو نيويورك تايمز اينترنتى رايگان است، مثل بخش هاى مربوط به گردشگرى، سفر، فناورى و مرور و نقد كتاب. اما طبيعى است كه بخش جذاب و مشترى پسند نيويورك تايمز پولى است.
نيسنهولتز با اشاره به فراز و نشيب هاى جلب آگهى بازرگانى در اينترنت مى گويد، تخم مرغ ها را نبايد در يك سبد چيد. به عبارت ديگر روش تبليغ مرتبط با جست وجوى كاربر بايد در كنار پولى بودن آرشيو به كار گرفته شود. اگر بخوايم مطالب آرشيوى را به روش تبليغ مرتبط با كلمات مورد جست وجوى كاربر در اختيار بگذاريم به جاى استفاده از چند روش براى كسب درآمد، به يك روش محدود مى شويم و چون فراز و نشيب جلب آگهى اينترنتى بسيار زياد است نمى توان به اين يك روش اكتفا كرد.
سيمون والدمن مدير نشر ديجيتالى (اينترنتى) گاردين اعتقاد دارد كه مطالب توليدى يك بنگاه بايد روى سايت خودش باقى بماند و موتورهاى جست وجو مثل گوگل بايد كاربر را به سايت آن بنگاه هاى مطبوعاتى هدايت كند، مسلم است هر چقدر اين مطالب بهتر بتواند نياز كاربران را برآورده سازد در پاسخ هاى گوگل به سئوالات كاربر اولويت بيشترى پيدا كرده و در پاسخ ها زودتر ظاهر مى شود. والدمن در مورد دسترسى رايگان به آرشيوها معتقد است كه هر روزنامه اى ارزش واقعى آرشيو خود را بهتر مى داند و متناسب با همان ارزش نيز درآمد كسب مى كند. ممكن است روزنامه اى سود و پيشرفت خود را در اين بينند كه آرشيو خود را به رايگان در اختيار قرار دهد اما روزنامه اى ديگر به اين نتيجه برسد كه آرشيو خود را حفظ كرده و در ازاى پرداخت پول در اختيار مشترى قرار دهد. به هر حال نمى توان براى همه روزنامه ها نسخه مشابه پيچيد. در حال حاضر گاردين و سان فرانسيسكو كرونيكل آرشيو اينترنتى خود را به روى كاربران باز گذاشته و رايگان در اختيار كاربر قرار مى دهند و اعتاد دارند همين امر باعث افزايش گردش مالى و افزايش مخاطبان اين روزنامه ها شده است تا جايى كه دايره مخاطبان گاردين از بريتانيا و حتى اروپا فراتر رفته و به ساير كشورهاى جهان از جمله ايالات متحده گسترش يافته است.
والدمن مى گويد دو دليل عمده باعث شده كه بسيار فراتر از دايره توزيع چاپى روزنامه مخاطب جلب شود و آن دو عامل يكى اين است كه تمام لينك هاى موجود در اينترنت به خود سايت گاردين هدايت مى شوند و دوم اين كه آرشيو آن در دسترس همگان است. در واقع دليل اصلى آن كه مطالب گاردين در پاسخ هاى اول گوگل ظاهر مى شوند همين است كه آرشيو عظيم خود را آزاد گذاشته است، اگر همه روزناه ها به اين سمت پيش بروند و آرشيو خود را رايگان و آزادانه در اختيار موتورهاى جست وجوى اينترنت قرار دهند در آن صورت ديگر مزيتى محسوب نخواهد شد.
والدمن از گاردين و نيسنهولتز از نيويورك تايمز قيمت گذارى بر محتويات آرشيوشان را بسيار پيچيده توصيف مى كنند چون عوامل دخيل در آن بسيار متعددند از جمله ميزان علاقه خوانندگان، ميزان مراجعاتى كه در اينترنت به يك مطلب شده است، ميزان علاقه سايت هاى تحقيقى و بانك هاى اطلاعاتى پولى به آن مطالب و غيره. [همان طور كه مى دانيد سايت هايى مثل پروكوئست و رز نت مطالب را از سورس هاى مختلف جمع آورى مى كنند و در اختيار مشتركان خود قرار مى دهند. اين سايت ها مطالب را در بانك اطلاعاتى خود قابل جست وجو كرده و كاربران مى توانند مطالب مورد نياز خود را با مشترك شدن در اين سايت ها پيدا كنند. بسيارى از دانشگاه ها و كتابخانه هاى معتبر دنيا مشترك اين گونه سايت ها هستند و دانشجويان و محققان مى توانند با مراجعه به اين سايت ها به ادبيات و مطالب منتشر شده در حوزه كارى خود دست پيدا كنند.]
جالب اينجاست كه هر چقدر گرد زمان بر روى مطالب يك روزنامه مى نشيند قاعدتاً نياز مخاطبان به آن كمتر شده يا حتى مراجعه به آن نيز كمتر مى شود اما ناشران قيمت دسترسى به آن را بالا مى برند.
به هر حال آرشيوسازى مطالب نياز به صرف هزينه هاى هنگفت دارد. بايد روشى مطمئن به كار گرفته شود كه ضمن حفظ آثار، جست وجو در ميان آرشيو را آسان كرده و خدمت رسانى ايده آل به مشترى را تضمين كند.
در حال حاضر كتابخانه ها و دانشگاه هاى كشورهاى غربى با هزينه هاى دولتى و به خرج ماليات پردازان اين كشورها آرشيوهاى بسيار گران قيمتى از روزنامه ها، مجله ها و ساير نشريات ايجاد مى كنند. به بسيارى از اين مطالب حتى مراجعه هم نمى شود و از نظر بسيارى از منتقدان و تحليلگران در حال حاضر بخش عمده اى از مردم از طريق عضويت در كتابخانه ها و حضور در دانشگاه ها دسترسى رايگان به عظيم ترين آرشيوها را دارند و رايگان شدن آرشيو مطبوعات يا دسترسى همگانى به آن مزيت يا تغيير محسوسى ايجاد نخواهد كرد.
از سويى خود مطبوعاتى كه سال هاى سال است در حال فعاليتند و گنجينه اى ۵۰ يا ۱۰۰ ساله از مطالب گردآورى شده دارند هنوز وادار نشده اند يا دليلى نمى بينند كه بخواهند در اين گنجينه را به روى مردم در اينترنت بگشايند. شايد روزگارى وادار شوند اين كار را بكنند ولى در حال حاضر برخى رويه نيويورك تايمز را در پيش گرفته اند و برخى رويه گاردين و در اين ميان راه هاى غيرمتداول ترى نيز تجربه مى شود به عنوان مثال روزنامه مكزيكى سانتانى نيومكزيكن سايتى ايجاد كرده است كه كپى ديجيتالى همان مطالب چاپى خود را به صورت پولى در اختيار علاقه مندان قرار مى دهد، يك سايت رايگان هم دارد كه مطالب كم اهميت تر خود را به صورت رايگان در اختيار عموم قرار مى دهد.
به هر حال هنوز اين ايده به قوت خود باقى است كه اگر اطلاعات آزاد و رايگان در اختيار قرار داشته باشد براى مردم ارزش كافى نخواهد داشت، معمولاً وقتى مردم بابت كالايى پول پرداخت مى كنند براى آن ارزش قايل مى شوند يا به بيان ديگر براى هر چيزى كه ارزش قايل باشند حاضرند پول بپردازند.
*مطالب اين نوشته از پايگاه اينترنتى OJR اقتباس شده است.
