نام نویسنده: مينو مومنى
شرق – اگر تا ديروز توسعه تلفن ثابت، افزايش تعداد روستاهاى متص به شبكه برق، لوله كشى آب و زيرساخت هاى جاده اى و ايجاد سد به عنوان شاخص هاى توسعه در يك كشور قلمداد مى شد امروزه شاخص هاى ديجيتالى نيز به اين مجموعه افزوده شده است.
شاخص هاى ديجيتالى در حقيقت بيانگر ميزان رشد و همه گير شدن ابزارهاى ديجيتالى و همچنين سهولت دسترسى شهروندان به آنهاست، شايد در اين ميان مهم ترين شاخص ديجيتالى ميزان دسترسى به اينترنت باشد. ابزارهاى ديگر مثل تلفن همراه و ايجاد شبكه هاى كامپيوترى و سيستم هاى هوشمند در رده هاى بعدى قرار مى گيرند.
تازه ترين آمارها نشانگر آن است كه بيش از ۸۴ درصد از مردم ايران به اينترنت دسترسى ندارند اين در حالى اس كه در جامعه آمارى حتى كسانى كه هفته اى يك ساعت از اينترنت استفاده مى كنند نيز به نوعى كاربر اينترنت محسوب شده اند. اگر اين آمارها را به هر دليل نپذيريم و بخواهيم به سراغ آمارهاى رسمى از تعداد كاربران اينترنت در كشور برويم وضعيت حتى از اين هم نامناسب تر است.
بر اساس گزارشى با عنوان «ربع قرن تلاش» كه توسط وزارت فناورى اطلاعات و ارتباطات منتشر شده براى نخستين بار تعداد كاربران اينترنت نيز در كنار تعداد دايرى تلفن هاى ثابت و همراه و خطوط فيبرنورى به عنوان يك شاخص عملكرد اين وزارتخانه نقل شده است. در اين گزارش تعداد كاربران اينترنت در ايران در سال ۱۳۸۲ بيش از ۵ مييون نفر ذكر شده كه اين تعداد كمتر از۷ درصد جمعيت ايران را تشكيل مى دهد.
هر چند در گزارش وزارت ارتباطات و فناورى اطلاعات بر اين موضوع تاكيد شده كه تنها در چهار سال اخير تعداد كاربران اينترنت در كشور ۲۵ برابر شده اما رقم ۵ ميليون كاربر اينترنت (آن هم بدون تفكيك ميزان و نوع استفاده) در مقايسه با بسيارى از كشورهاى در حال توسعه بسيار پايين است. از طرف ديگر در آمارگيرى اخير مشخص شده كه بيش از ۶۴ درصد از كاربران ايرانى در منزل از اينترنت استفاده مى كنند كه اين هم نشان دهنده نوع استفاده متمايل به سرگرمى از اين ابزار اطلاع رسانى است و تفاوتى ديگر را در مقايسه با كاربران كشورهاى توسعه يافته به نمايش مى گذارد.
در حقيقت اين آمارها بيانگر دسترسى پايين جامعه كاربران ايرانى به اينترنت و همچنين نوع استفاده بيشتر سرگرمى از همين دسترسى است.
• سقوط به انتهاى جدول
جديدترين گزارشى كه اخيراً توسط مركز تحقيقات و اطلاعات اكونوميست و با كمك شركت آى بى ام انجام گرفته نشان دهنده آن است كه ايران از نظر آمادگى ديجيتالى از ميان ۶۰ كشور جهان در رده ۵۷ قرار دارد و اين تازه سه رتبه پايين تر از سال گذشته است. اين گزارش كه يكى از معتبرترين گزارش هاى مربوط به وضعيت ديجيتالى كشورها محسوب مى شود تنها كشورهايى را در بر مى گيرد كه از اقتصاد كلان برخوردارند و به همين دليل كشورهايى چون امارات متحده عربى كه در زمينه تكنولوژى اطلاعات و دسترسى به ابزارهاى ديجيتالى از وضعيت به مراتب بالايى برخوردار است در اين آمارها به حساب نيامده اند وگرنه احتمالاً رتبه ايران از اين هم پايين تر بود.
به هر حال طى چهار سال اخير جهان در زمينه دسترسى به ابزارهاى تكنولوژيك رشد سريعى داشته است. در همين رابطه يك كارشناس فناورى اطلاعات مى گويد: طى چهار سال اخير رشد جهان ديجيتال به شكل بسيار سريعى درآمده به طورى كه تكنولوژى ديجيتال امروزه سايه خود را بر زندگى بخش عمده اى از ساكنان كره زمين گسترده است. اگر تا ديروز نداشتن سد و نيوگاه و فرودگاه و جاده و اتوبان به نوعى كمبود توسعه به شمار مى رفت امروزه عدم دسترسى يا كمبود دسترسى به ابزارهاى ديجيتالى نوعى عقب ماندگى به شمار مى رود.
وى مى افزايد: اما شكل توسعه ديجيتالى لزوماً شبيه توسعه عادى نيست و اين توسعه فقط از آن كشورهاى توسعه يافته هم نيست. امروزه گاه كشورى كه همگان مردمان آن را فقير و پابرهنه مى پندارند به نوعى در زمينه تكنولوژى اطلاعات رشد كرده كه حتى كشورهاى در حال توسعه نيز به پاى آن نرسيده اند. اين دقيقاً به خاطر ماهيت اين تكنولوژى است كه مى تواند با يك برنامه ريزى متناسب و مديريت خوب حتى به رشد وضعيت اقتصادى يك كشور كمك كند و يا رتبه آن را در رده بندى جهانى از نظر توسعه بالا ببرد.
به اعتقاد كارشناسان توسعه ابزارهاى اطلاع رسانى ديجيتال مثل اينترنت در يك كشور مستلزم يك زيرساخت اوليه و متناسب است اما به دليل ماهيت اين تكنولوژى رشد در آن مى تواند به گونه اى سريع باشد كه از برخى كشورهاى در حال توسعه نيز پيشى بگيرد.
يك كارشناس واحد تحقيقات شركت آى بى ام چندى قبل گفته بود: كشورى مانند ايالات متحده به دليل نفوذ گسترده رسانه ها و زيرساخت هاى خوب ارتباطى توانست خيلى سريع و كامل كليه مراحل رسيدن به يك جامعه ديجيتالى را بپيمايد اما اين تكنولوژى آنقدر داراى وجوه گوناگون بود و هست كه امروزه كشرهاى ديگر كه ديرتر از ايالات متحده توسعه در اين زمينه را شروع كرده اند مى توانند از ما هم جلو بزنند.
آنچه اين متخصص شركت آى بى ام اشاره مى كند امروزه در برخى كشورهاى جهان اتفاق افتاده است. بنا بر گزارش آمادگى ديجيتالى روند جذب مشتركان براى موبايل هاى نسل سوم (G3) كند و نامشخص است و هم اكنون فقط ۲۲ ميليون از يك ميليارد كاربر تلفن همراه در جهان در حقيقت از نسل سوم موبايل ها استفاده مى كنند كه ۹۰ درصد آنها كاربران كشورهاى ژاپن و كره جنوبى هستند. اين موضوع به وضوح نشان دهنده رشد سريع و جهشى كشورهاى ژاپن و كره جنوبى در اين زمينه است در حالى كه به طور طبيعى آنها (حداقل كره جنوبى) مى بايست در رده بندى ها و رشد تكنولوژى پايين تر از بسيارى از كشورهاى اروپايى و آمريكايى قرار مى گرفتند.
با اين حال حداقل در مورد بررسى آمادگى ديجيتالى برخى از برترى هاى تكنولوژيك نمى تواند به تنهايى كارگشا باشد. كشور كره جنوبى از اين نظر قابل بررسى است، اين كشور در زمينه اينترنت پهن باند و يا پرسرعت حتى از ايالات متحده نيز گوى سبقت را ربوده است اما اين كشور جزء ۱۰ كشور آمادگى ديجيتالى قرار ندارد تنها به يك دليل كه اينترنت پرسرعت به تنهايى نمى تواند كشورها را در رده بندى قابليت هاى ديجيتالى بالا ببرد. در حقيقت در توسعه ديجيتالى نيز مى بايست اصل توسعه موازن رعايت شود و به همين دليل است كه كشورهايى چون دانمارك و سوئد در رتبه هاى نخست و سوم جدول آمادگى ديجيتالى قرار دارند. اما اينترنت پرسرعت به هر حال يك شاخص براى شناسايى آمادگى كشورهاست و مى تواند تا اندازه اى ديگر ضعف هاى توسعه تكنولوژى اطلاعات را بپوشاند. كشور انگليس صاحب بزرگترين بازار پهن باند در قاره اروپاست و اين موضوع باعث شده كه اين كشور رده سوم را در جدول مذكور به دست آورد و در حقيقت جاى ايالات متحده را بگيرد كه سال گذشته همين رتبه را در اختيار داشت اما امسال به رتبه هفتم سقوط كرده است (سرانه دسترسى به اينترنت پرسرعت در ايالات متحده ۷ درصد است).
• فرصت براى صعود
در كشور ما ايران واقعيت اين است كه توجه به دسترسى ديجيتالى به تازگى رشد قابل توجهى داشته است و اينك به مدد طرح هاى حمايتى و بودجه هاى اختصاصى بسيارى از نهادها و سازمان هاى دولتى در انديشه توسعه الكترونيكى و ديجيتالى هستند.
اين روزها صحبت از ايجاد پرونده الكترونيكى براى همه ايرانيان است به اين ترتيب هر شخصى با مراجعه به هر پزشكى پرونده الكترونيكى كه شامل سوابق بيمارى و درمان اوست را در اختيار پزشك مى گذارد و به اين ترتيب ضمن آنكه بسيارى از كارهاى اضافه و درمان هاى هزينه بر حذف مى شود راه براى تحقيق دقيق بيمارى ها و شكل درمان آنها در كشور باز ى شود. همچنين در اين ميان خبر از ايجاد پرونده ديجيتالى براى همه كارمندان دولت نيز به گوش مى رسد ، حالا تقريباً همه وزارتخانه ها يك سايت اينترنتى دارند كه اطلاعات مربوط به آن وزارتخانه در آن قرار دارد و برخى حتى پيش رفته اند و برخى كارهاى ساده مراجعان خود را از اين طريق انجام مى دهند. بليت تئاتر و سينما در تهران (حداقل) از طريق اينترنت هم رزرو مى شود و هر چند به دليل فقدان زيرساخت هاى تجارت الكترونيك هنوز نمى توان پولى را از طريق شبكه جا به جا كرد اما به نظر مى رسد به آن زمان نيز نزديك مى شويم كه فروشگاه هاى اينترنتى كه هم اكنون به تعداد نسبتاً زيادى روى اينترنت گسترد شده اند بتوانند تبادلات مالى را هم از همين طريق انجام دهند. با وجود برخى محدوديت ها سايت هاى خبرى متعددى از روى شبكه به اطلاع رسانى مى پردازند و حداقل براى ۶ ميليون كاربر ايرانى فضاى مناسب اطلاع رسانى ايجاد شده است. از سوى ديگر دولت نيز اعتقاد به رشد گسترده در زمينه تكنولوژى اطلاعات و فراهم كردن زيرساخت هاى ارتباطى دارد. بر اساس گزارش ربع قرن تلاش وزارت ICT تا سال ۱۳۸۲ حدود سه و نيم ميليون تلفن همراه در كشور وجود داشته است.
همچنين ايجاد ۲۶۸۳۲ خط اصلى فيبر نورى ، ايجاد ۲۳۴۸ پورت براى خطوط پرسرعت ، و همچنين حدود ۷۵۰ مگابيت پهناى باند (به همراه ۵ ميليون كاربر اينتنتى كه قبلاً اشاره شد و اگر بشود آن را به حساب عملكرد اين وزارتخانه گذاشت) از جمله فعاليت هايى است كه در اين زمينه انجام گرفته است. اما جالب آنجاست كه گزارش آمادگى ديجيتالى بر ميزان تاثير ابزارهاى ايجاد شده بيش از خود آنها تاكيد دارد. اين گزارش تاكيد مى كند كه صرفاً يك رفتار توسعه اى و مثبت براى توسعه اينترنت كافى نيست و دولت ها با داشتن تاثير اساسى و قدرتمند بر فعاليت هاى روزانه مصرف كنندگان و فعاليت هاى تجارى بايد نقش فعال ترى را در اين زمينه بپذيرند و برنامه هاى آموزشى متعددى را ترويج داده و قوانين مربوطه در اين باره تدوين كنند. بر اين اساس اقدامات هوشمندانه يك دولت در رشد مداوم كشورهاى شمال اروپا، سنگاپور، هنگ كنگ و كره جنوبى موثر بوده است و در عين حال موجب كسادى و ركود بازارهاى توانايى به لحاظ الكترونيكى اما ناهماهنگ مثل بازارهاى ايالات متحده و استراليا را موجب شده است. اين دو بازار(آمريكا) از مرتبه سوم به رده ششم جدول و استراليا از مرتبه ۹ به رده دوازدهم جدول نسبت به سال گذشته سقوط كرده اند.
بررسى چنين رفتارى در حقيقت مى تواند به شكل توسعه ديجيتالى در كشور ما نيز كمك كند. يك كارشناس در اين زمينه اعتقاد دارد: به رغم تمام فعاليت هايى كه طى چند سال اخير در زمينه رشد تكنولوژى ارتباطى در كشور انجام گرفته شاهد آن هستيم كه در مقايسه با جامعه بين الملل از وضعيت مناسبى برخوردار نيستيم در حقيقت نگاه توسعه نگر ما بيشتر صرف حضور در اين عرصه شده و كمتر جنبه هاى گسترش گسترده آن را در بر گرفته است. به همين دليل شما شاهد آن هستيد كه توسعه ديجيتالى در كشور ما مثل ديگر جنبه هاى توسعه صرفاً در شهرهاى بزرگ انجام گرفته و شهرهاى كوچك و روستاها از اين مواهب برخوردار نيستند در حالى كه حداقل تكنولوژى ديجيتال مى تواند توسعه را از روستاها و حتى مناطق محروم آغاز كند همچنانكه هم اكنون بسيارى از روستاييان هندى با استفاده از ابزارهاى اطلاع رسانى از خدمات پزشكى و كشاورزى متناسبى برخوردار شده اند.
••
به اعتقاد صاحبنظران توسعه ديجيتالى نه فقط وظيفه وزارت ICT بلكه بايد متمم كار تمام نهادهاى دولتى و غيردولتى باشد. شكى نيست كه در زمينه ايجاد زيرساخت مشكلات متعددى وجود دارد اما از طرف ديگر قضيه بخش هاى ديگر دولت هنوز براى قدم گذاشتن در اين مسير آماده نيستند. براى نمونه بانك هاى دولتى هنوز نتوانسته اند از سيستم هاى ديجيتالى هوشمند براى ارتباط غيرمستقيم مشتريانشان بهره بگيرند.
هم چنين سرويس هايى چون بيمه ، شهردارى ، دادگسترى و بهداشت هم صرفاً برنامه هاى داخلى خود را پيش مى برند و هنوز به نظر نمى رسد ايجاد سرويس ها و خدمات عمومى ديجيتالى در دستور كار اين نهادها قرار داشته باشد ، هر چند برخى بودجه هايى كه به نهادهاى دولتى در اين زمينه اعطا شده تا اندازه اى به سرعت دادن و آشنا كردن با قابليت هاى ICT انجاميده است اما هنوز يك طرح كلى و جامع براى رسيدن به جامعه اطلاعاتى و استفاده از ابزارهاى ديجيتالى وجود ندارد.
يك كارشناس فناورى اطلاعات مى گويد: آنچه تاكنون در كشور ما در زمينه فناورى اطلاعات انجام شده در حقيقت شبيه ارائه چند نمونه از يك محصول براى فروش گسترده آن است. در حقيقت به جز مواردى معدود ساير فعاليت هاى انجام گرفته در اين زمينه چندان جدى و حداقل در سطح ملى نيست. به نظر مى رسد براى رشد در اين زمينه وجود يك برنامه ملى مشخص جهت تعيين اهداف و استراتژى حركت به سمت جامعه اطلاعاتى ضرورى است.
به هر حال با توجه به رشد درخواست براى استفاده از سيستم هاى ديجيتالى در كشور كارشناسان پيش بينى مى كنند با رشد گسترده تقاضا براى استفاده از قابليت هاى تكنولوژى هاى ديجيتالى ناخودآگاه سيستم ها نيز به اين سمت كشيده مى شوند اما به نظر مى رسد پيش از آنكه مجبور به استفاده از ابزارهاى ديجيتال شويم بهتر باشد كه خود استفاده صحيح از آن را برگزينيم.
