DW – در آخر هفته اى كه گذشت، خانه فرهنگهاى جهان در شهر برلين ميزبان برگزارى کنفانس دو روزه اى جهت بررسى تأثير رسانه هاى ارتباطى جديد در کشورهاى عربى بود. در اين کنفرانس، نقش رسانه هاى ارتباطى جديد مانند اينترنت، برنامه هاى تلويزيونى ماهواره اى و نيز تلفن هاى همراه را براى کشورهاى عربى و اسلامى منطقه خاورميانه و نزديک، انقلابى در زندگى روزمره مورد ارزيابى قرار گرفت.
رسانه هاى ارتباطى جديد، در يک دهه گذشته، سيماى کل جهان را دستخوش دگرگونى نموده اند، اما ى ترديد تغييراتى به مراتب اساسى تر را بويژه در کشورهاى اسلامى پديد آورده اند.
در کشورهايى که نقش سنت و مذهب در آنها هنوز بسيار نيرومند است و پاسدارى از ارزشهاى کهن اهميت زيادى دارد و جامعة مدنى از قوام يافتگى چندانى برخوردار نيست، رسانه هاى ارتباطى جديد، اين امکان را ايجاد کرده اند، تا در مقياسى چشمگير، به محدوديت هاى سياسى و اجتماعى ناشى از مناسبات اقتدارگرايانه سنتى در اين جوامع خدشه وارد شود و گستره ها و همايشهاى تازه اى براى مشارکت لايه هاى مختلف اجتماعى در روندهاى روحى و فرهنگى و سياسى فراهم گردد.
طبق ارزيابى کارشناسان شرکت کننده در اين کنفرانس، درست در زمانى که تأملات جدى براى يافتن راهها و اشکال تقويت جامعه مدنى و گسترش دمکراسى و حقوق بشر در حوزه کشورهاى اسلامى در جريان است، نقش رسانه هاى ارتباطى جديد، در ژرفابخشى به اين فرآيند، اهميتى فوق العاده مى يابد.
اينترنت و ساير وسائل ارتباطى صوتى و تصويرى ماهواره اى، از قبيل تلفنهاى همراه و کانالهاى تلويزيونى آزاد، بويژه براى نسل جوان کشورهاى اسلامى اين امکان را فراهم ساخته اند که ارتباطات خصوصى خود را گسترش بخشند و آن را فراسوى کنترل اجتماعى و خانوادگى تحکيم کنند. اين امر به شکل گيرى و تقويت فرديت جوانان يارى مى رساند و تقسيم بندى ها و مرزبندى هاى سنتى جامعه بر پايه جنسيت را تضعيف مى نمايد. کافه هاى اينترنتى که در کشورهاى اسلامى گسترش بيسابقه اى يافته اند، به مراکز جديدى براى افکار عمومى تبديل شده اند و فضاهاى تازه اى براى ارتباطات اجماعى ميان دختران و پسران ايجاد مى کنند.
از اواسط دهه ۹۰ ميلادى، بيش از ۱۰۰ کانال تلويزيونى ماهواره اى در کشورهاى عربى تأسيس شده است. اين کانالها که در همه کشورهاى عربى برنامه پخش مى کنند و مراکز برخى از آنها در اروپا يا آمريکا قرار دارد، رقيب جدى کانالهاى تلويزيونى محلى به حساب مى آيند و نقش کانونى دولتها را در داشتن انحصار وسائل ارتباط جمعى تضعيف مى نمايند.
فاطمه مرنيسى، جامعه شناس مراکشى که در دانشگاههاى اروپا و آمريکا نيز تدريس کرده است، طى سخنرانى افتتاحيه خود در کنفرانس يادشده، از جمله به نقش اينترنت و برنامه هاى تلويزيونى ماهواره اى در کشورهاى منقه اشاره کرد و گفت که: کشورهاى اسلامى اکثرا” از ترکيب جمعيتى بسيار جوانى برخوردارند. براى نمونه ۸۰ در صد جمعيت کشور مراکش را جوانان زير ۲۵ سال تشکيل مى دهند.
اگر سانسور دولتى نقش وحشتناکى در عقب نگه داشتن مردم اين منطقه داشته است، ارتباطات جديد و ماهواره اى، سلطه اين سانسور را در هم شکسته است. از طريق رسانه هاى ارتباطى جديد، انحصار دولت در امر خبررسانى و نيز اقتدار معنوى نخبگان فکرى در امر آموزش اين جوامع فروريخته، تکثرگرايى و ايده هاى دمکراسى گسترش يافته و اين تفسير ليبرال از اسلام که دين را فقط در هماهنگى با خواسته هاى مردم و نيازهاى يک جامعه مدرن مى توان تقويت کرد، کم کم جاى خود را باز نموده است. با اين حال، هنوز از طرف نيروهاى محافظه کار در اين کشورها که رسانه هاى ارتباطى جديد را، هجومى عليه ارزشهاى سنتى تفسير مى کنند و نگران از دست رفتن اخلاق و معنويات هستند، مقاومت بسيارى وجود دارد.
به گفته مرنيسى، تکثرگرايى ناشى از تأثيرات اينترنت و ارتباطات ماهواره اى، به تحکيم جامعه مدنى در کشورهاى اسلامى يارى مى رساند و بويژه براى زنان اين کشورها، نقشى رهايى بخش از زير سلطه مناسبات مردسالارانه ايفاء مى کند. در نمونه مصر که مهمترين کشور عربى است، مى توان به وضوح ديد که از ۸۰ هزار نفرى که در عرصه ارتباطات مدرن اشتغال دارند، نزديک به نيمى از آنان را زنان تشکيل مى دهند. اين امر با توجه به اينکه بيش از ۴۰ در صد جمعيت کشورهاى عربى را زنان تشکيل مى دهند، از اهميت درجه اول برخوردار است و افقهاى تازه اى براى رشد فرهنگى در اين کشورها مى گشايد.
