نام نویسنده: : فرنود حسنى
بخش مقاله ITiran – سالها پيش کشور ما با توجه و تاکيد بر شعار کشاورزى محور توسعه شاهد تلاش هاى گستردهاى براى خروج از بن بست هاى توليد و رسيدن به دروازه هاى خود کفايى بود.اما عدم توجه اصولى و جامع براى شناخت ظرفيتها و قابليتهاى موجود که مبتنى بر آينده نگرى هاى اقتصادى،سياسى و اجتماعى باشد باعث شد سياست هاى نادرست و ناهماهنگ در ساختارها و زير بخش هاى کشاورزى ايران تاثير مخرب حود را بگذارد. برنامه ريزى هاى مقطعى و موردى کشور ما را از قابليت يک کشور صادر کننده تا حد يک وارد کننده محصولات کشاورزى پايين آورد.
.حذف و هضم ايران در بازارهاى کشاورزى جهان روندى بود که يک شبه رخ نداد بلکه با توليد محصولاتى که کشور ما در صادرات آنها حرف اول را مى زد توسط ساير کشور ها ايران به مرور در عرصه تجارت کشاورزى از بازارهاى بين المللى به کنارى رانده شد. محصولاتى چون پسته، زعفران، برنج، فرش و…. روزگارى نه چندان دور با نام ايران شناخته مى شدند اما امروزه کشورهايى مثل پاکستان و هند گوى سبقت را از ما ربوده اند و با هماهنگ کردن خود بر اساس ساختار و نياز بازار سهم ما را به خود اختصاص داده اند.باز خورد اين مسائل در کشاورزى ما نقش منفى و تاثير بدى داشت و فشار آن بر تمام اجزا توليدى و توزيعى بخش کشاورزى على الخصوص کشاورزان و روستا نشينان وارد شد. و موجب فرو پاشيدن ارکان اقتصاد روستايى ايران گرديد.
از سوى ديگر عدم برنامه ريزى يکپارچه و هماهنگ در توليد موجب شد تا کشور على رغم شرايط مساعد و مناسب براى دستيابى به توليدا بالا(موقعيت مساعد ايران از نظر طول و عرض جغرافيايى) به شدت تحت نوسانات بازار داخلى و خارجى قرار بگيرد.گرايش دسته جمعى کشاورزان يک منطقه به توليد محصولى که در يک سال با کمبود آن از قيمت بالايى برخوردار شده باعث توليد بيش از حد آن محصول در سال بعد مى شود تا جايى که حتى برداشت آن از روى زمين از نظر اقتصادى به صرفه نيست اين نقيصه از آنجا ناشى مى شود که تنظيم سطح توليد براى بازار مصرف هيچگاه به طور جدى مورد توجه سياستگذاران قرار نگرفته است.پيش بينى عوامل موثر در توليد کشاورزى اگر چه امرى است پيچيده؛ اما غير ممکن نيست.
همانطور که مى دانيم يکى از مهمترين شاخصها و معيا هاى توسعه به مفهوم عام آن(توسعه پايدار) گسترش سطح دانش و اطلاعات در هر يک از ارکان و بخش هاى يک جامعه پيشرو و پويا ست.نقش و تاثير کشاورزى در توسعه پايدار و همه جانبه به عنوان يکى از ارکان استراتژيک کشور غير قابل انکار است.
انجام برنامه ريهاى ملى و فرا ملى و استفاده هرچه بهتر از ظرفيتهاى ناشناخته کشاورزى و همچنين گسترش استفاده بهينه از قابليت هاى موجود اين بخش نيازمند ايجاد يک تحول اساسى و نگرش جامع به پديده اطلاع رسانى است.پرداختن به اين موضوع امکان برنامه ريزى هاى دقيق و جامع و جزءنگر را در تمام سطوح و زير بخش هاى کشاورزى فراهم مى آورد.
تحقق نگرش علمى و اقتادى بر توسعه کشاورزى نيازمند بررسى و تجزيه و تحليل دقيق تمامى مسائل و عوامل موثر در بالاترين حد ممکن است . کشور ما به عنوان يکى از کشورهاى در حال توسعه، از نظر شاخص هاى کاربرد فناورى ارتباطات و اطلاعات در زمره کشورهاى در حال توسعه فناورى ارتباطات و اطلاعات قرار دارد. توجه اخير سياستگذاران در گسترش شاحصهاى ICT از جمله افزايش سرانه خطوط تلفن همراه و ثابت، افزايش تعداد رايانه هاى شخصى، اتوماسيون امور ادارى، افزايش تعداد کاربران اينترنت و …. زمينه هاى لازم را در جهت بالا بردن استانداردهاى توسعه ICT فراهم کرده است.
بهره گيرى مناسب از امکانات و شاخص هاى ذکر شده مى تواند تاثير شگرفى در اقتصادى تر شدن کشاورزى ايران داشته باشد در اين مجال سعى مى شود با ذکر شاخص هاى موثر در توليد علمى و عملى کشاورزى که موجبات کاهش و يا ازبين رفتن احتما لات را فراهم مى کند تاثير فناورى ارتباطات و اطلاعات در کاربردى تر شدن اين شاخص ها مورد بررسى قرار گيرد.
شاخص هايى که يک کشاورزى مدرن و علمى مى تواند بر تکيه بر فناورى ارتباطات و اطلاعات از آنها متاثر شود و نهايتاٌ به هدف اصلى که همان افزايش کمى و کيفى توليد است شامل شود شامل:
1)هواشناسى علمى و پيشرفته
2)اطلاعات دقيق از نوسانات قيمت نهاده ها
3)امکان سنجى و نياز سنجى بازارهاى مصرف ملى و بين المللى
4)ترکيب روش هاى علمى و عملى
5) اطلاعات صادرات و واردات از طريق بخش خصوصى و دولتى
6)آموزش و ترويج مناسب و پيشرفته
7) اهداف و سياستهاى کلى کشور مى باشد.
امروزه هواشناسى کشاورزى يکى از مهمترين پايه هاى انتخاب نوع زراعت و اعمال روش هاى کاشت مى باشد بارها شنيده ايم که زراعت هاى ما در اثر خشکسالى و يا سيل از بين رفته اند و يا بذر هاى تازه کاشته شده و محصولات برداشت نشده در اثر سرمازدگى نابود شده اند .
تلفيق هواشناسى کشاورزى مبتى بر تکنولوژى ارتباطات و اطلاعات اين امکان را مى دهد که مجامع و سازمان هاى ذيصلاح با کسب دقيق ترين اطلاعات هواشناسى از دقق ترين دستگاه هاى اندازه گيرى، ماهواره هاى هواشناسى- تحقيقاتى و ارتباطات مخابراتى در کوتا هترين زمان ممکن قوى ترين پيش بينى ها را در مورد اوضاع جوى و ميزان بارندگيها و تاثير آن در زراعت ها و پيشنهادات تخصصى در مورد کاشت، داشت و برداشت هر يک از محصولات فصل داشته باشند.پردازش اين اطلاعات جامع و انتقال آن به وسيله دستگاهها ى مخابراتى و الکترونيکى که در ICT پيش بينى شده است مى تواند بخش اعظمى از شرايط را تحت کنترل و اختيار کشاورز قرار دهد. محصولات کشاورزى در اقتصاد رو به جهانى شدن به مانند نفت تابع شرايط مختلف اقتصادى و حتى سياسى دستخوش نوسانات قيمت مى شوند.
بورس هى عمده کشاورزى دنيا در تغييرات قيمت محصولات نقش موثرى دارند.. مسائلى چون تغييرات دفعى آب و هوا ، تحريم هاى اقتصادى، تغييرات در تعرفه هاى گمرکى و … از جمله عوامل موثر در نوسانات بازار هستند از سوى ديگر نهاده هاى کشاورزى خود داراى نوسانات و تغييرات قيمت هستند و اين موجب پيچيده تر شدن مسئله قيمت گذارى محصول خروجى مى شود در اين جا تلفيق ICT و نظام جامع اقتصاد کشاورزى مى تواند موثر ترين کمک در راه رسيدن به يک کشاورزى شفاف و دور از تنش هاى بازار باشد اگر اطلاعات جامع و به روزى از قيمت نهاده ها در اختيار کشاورزان قرار گيرد و آنها بدانند که کشور در يک سال چه ميزان واردات و از چه نوع محصولى خواهد داشت و از ميزان نياز داخل به هر محصولى آگاه باشند بدون شک خواهيم توانست استراتژى هدايت توليد ملى را از سطح کوچک ترين مزارع پيش ببريم و اين هدف فقط با هدايت جامع توليدکنندگان و تلفيق کليه عوامل موثر در کشاورزى امکان پذير است .
در اينجا از مسئله اى که در سالهاى اخير با صورت بغرنج و لاينحل درآمده به عنوان مثالى ياد مى شود؛ نوسان متقابل ما بين ميزان توليد پياز و قيمت آن با ميزان توليد سيب زمينى و قيمت آن امرى است که حتى سياستگذاران کشاورزى هم ديگر به آن عادت کرده اند، در يک سال آنقدر پياز توليد مى شود که باعث افت شديد قيمت آن مى شود و در مقابل چو توليد سيب زمينى کاهش يافته قيمت آن بالاا مى رود و در سال ديگر دقيقاٌ بر عکس همين قضيه پيش مى آيد.
اما شايد خيلى دور از دهن نباشد که همه اين موارد با يک نظام هماهنگ و يکپارچه برنامه ريزى شده بر اصول ICT قابل رفع و هدايت است شناخت و تعيين ظرفيتهاى زراعى و کشاورزى هر منطقه از کشور و تلفيق دقيق اين ظرفيتها با ساير شرايط حاکم برآن منطقه از قبيل آب و هوا ، مکانيزاسيون و … مى تواند هر ساله در ابتداى فصل زراعى کشاورز را براى انتخاب نوع محصولى که بالاترين بازده اقتصادى را براى کشور دارد يارى کند ضمن اينکه اکثر شرايط را تحت کنترل و اختيار کشاورز قرار مى دهد مهمترين چالش در کشاورزى نقش صادرات و واردات و عوامل موثر بر آن و همچنين سياستهاى کلى کشور در امر کشاورزى است سالهاست که اکثر کارشناسان مسائل اقتصاد کشاورزى داد سخن برآورده اند که ايران با تکيه بر توانايى ها و قابليت هاى خود مى تواند دراکثر موارد توليد کشاورزى به خود کفايى برسد به گونه اى که کشور را از واردات محصولات مهمى چون گندم، ذرت يا مرغ بى نياز کند و از فشار هاى اقتصادى و سياسى وارد شده از حانب کشورهايصادر کننده آن بکاهد.
اخيراٌ با توجه دولت به پديده ICT و به جريان افتادن طرح دولت الکترونيکى جاى اميدوارى بسيارى پيش آمده تا هر يک از وزارتخانه ها و سياستگذاران با توجه به کارکرد خود فناورى ارتباطات و اطلاعات را در ساختار برنامه ريزى هاى خود تزريق کنند و از نتايج آن بهره ببرند وزارت جهاد کشاورزى به عنوان سيا ستگذارى و راهبرى بخش کشاورزى مى تواند با برنامه ريزى اصولى به جمع آورى، پردازش و رسانش اطلاعات نقش مهمى را باز مى کند ضمن اينکه با اتصال به ساير سازمان ها و ارگان هاى تاثير گذار در اين بخش از جمله وزارت بازرگانى و وزارت ارتباطات و فناورى کليه زير ساختهاى شکل گيرى ICT را در ساختار کشاورزى ايران فراهم کند .
توجه به آموزش و ترويج با تکيه بر قابليتهاى ICT از ديگر راهکارهاى رسيدن به توسعه همه جانبه در کشاورزى مى باشد راهبرى کردن تحقيقا دانشگاهى و توجه به نوآورى هاى علمى از يک سو و انتقال به هنگام تکنيکهاى جديد توليدى با تکيه بر پايه هاى فناورى ارتباطات و اطلاعات مى تواند کشاورزى ايران را ظرف چند سال آينده متحول کند و زمينه هاى عملى شعار «کشاورزى محور توسعه» را فراهم نمايد.
*کارشناس شبکه اطلاع رسانى کشاورزى ايران
