شكاف ديجيتالى

نام نویسنده: فارين پاليسى

ديپلماسى ديجيتال ايران – سياستمداران، دست اندركاران تجارت و بازرگانى و مطبوعات جملگى عنوان كرده اند كه شكاف ديجيتالى بين جهان فقير در حال توسعه و غرب ثروتمند پيشرفته از عمده ترين چالش هاى توسعه قرن به شمار مى رود.
در واقع ۶/۹۹ درصد مردم آفريقا و جنوب آسيا در سال ۲۰۰۰ از دسترسى به اينترنت محروم بودند.
مجمع عمومى سازمان ملل در ژوئن ۲۰۰۲ اعلام داشت كه شكاف ديجيتالى احتمالاً اقتصادها و ملت هاى بسيارى از كشورهاى در حال توسعه را باز هم بيشتر در حاشيه قرار خواهد داد. گروه ۸ در سال ۲۰۰۰ در اكيناوا اعلام داشت كه همه مردم بايد بتوانند به شبكه هاى ارتباطى و اطلاع رسانى دسترسى داشته باشند.
بهترين انگيزه ها شايد علاقه به برابرسازى دسترسى جهانى به اينترنت را موجب گردد ولى قوى ترين منطق را سبب نمى گردد. در واقع، ابزارهاى ارتباط براى محروم ترين كشورهاى جهان اهميت عمده دارد و نمونه هاى بسيارى از كاربرى تأثيرگذار اينترنت در كشورهاى در حال توسعه مشاهده مى گردد. به طور مثال، اينترنت در آرژانتين براى آگاه ساختن كشاورزان از قيمت هاى محصولات، در هند براى ثبت اسناد، در اوگاندا جهت آموزش كودكان روستايى و در كنيا براى فروش صندل ها و پيكره هاى چوبى مورد استفاده قرار مى گيرد. ولى نمى توان چنين نتيجه گيرى كرد كه دسترسى جهانى به اينترنت يك هدف معقول است. بيان داستان هاى دلگرم كننده براى توجيه هزينه هاى بالاى دسترسى جهانى به اينترنت براى توجيه هزينه هايى كه احتمالاً در كشورهاى كمتر توسعه يافته در بالاترين سطوح آن قرار خواهد داشت، كافى نيست.
يكى از علل بالا بودن هزينه تأمين دسترسى گسترده به اينترنت براى كشورهاى كم درآمد اين است كه حدود ۶۹ درصد مردم آنها روستايى هستند. فراهم ساختن خدمات شبكه بندى شده اى چون برق و تلفن در مناطق روستايى هزينه هاى هنگفتى در بردارد و چون روستائيان عمدتاً فقير هستند توجيه اين هزينه ها از لحاظ درآمدهاى بالقوه، دشوار مى نمايد.
انرژى خورشيدى و پيوندهاى ماهواره اى از جايگزين هاى بالقوه به شمار مى رود ولى اين فناورى باز هم هزينه دسترسى به اينترنت را افزايش مى بخشد. به طور نمونه، در كاستاريكا يك مركز مخابراتى براى هر كامپيوتر قادر به اتصال به شبكه اينترنت، سالانه حدود ۱۰ هزار دلار هزينه كرد. در مقام مقايسه مى توان گفت كه يك فرد عادى كه با صرف روزانه يك دلار زندگى مى كند (كه حدود ۵/۱ ميليارد نفر از مردم جهان چنين وضعيتى دارند) در صورت دسترسى به وسايل ارتباطى، سالانه حدود ۱۰ دلار صرف آن خواهد كرد.
دسترسى يارانه اى عمومى، يك راه حل به شمار مى رود. ولى ميزان اين يارانه ها بايد بالا باشد. تأمين هفته اى يك ساعت دسترسى به يك مركز مخابراتى همچون مركز مورد اشاره در كاستاريكا، ممكن است براى هر نفر در سال حدود ۵۰ دلار هزينه داشته باشد كه تقريباً ده برابر هزينه عمومى سرانه بهداشتى در كشورهاى كم درآمد و ده برابر هزينه آموزش يك دانش آموز دوره ابتدايى است. براين اساس، يارانه جهانى براى هفته اى يك ساعت دسترسى به اينترنت براى تمام كسانى كه با روزى يك دلار امرار معاش مى كنند ممكن است به ۷۵ ميليارد دلار بالغ گردد كه بيش از كل كمك هايى است كه همه ساله به كشورهاى محروم اعطا مى گردد. با توجه به اين كه فراهم ساختن موجبات دسترسى گسترده به اينتنت كارى است پرهزينه و پيچيده، تلاش براى ارايه خدمات فراگير در اين زمينه يك اشتباه سنگين خواهد بود.
عده اى استدلال مى كنند كه امكان اين دسترسى را مى توان با هزينه اى به مراتب كمتر- شايد با هزينه هايى كه با ميانگين هزينه هاى بهداشت در كشورهاى كم درآمد برابرى كند- فراهم ساخت. با وجود اين، هزينه هاى دسترسى به اينترنت احتمالاً همچنان از مزاياى آن بيشتر خواهد بود زيرا شكاف ديجيتالى چيزى به مراتب بيشتر از عدم دسترسى فيزيكى را در برمى گيرد: اين امر به كمبودهاى مهارت و محيط اقتصادى گسترده تر نيز مربوط مى گردد.
به طور نمونه، بى سوادى از موانع عمده موجود فراروى كاربرى اينترنت است. در اتيوپى ۹۸ درصد كاربران اينترنت در سال ۱۹۹۸ داراى تحصيلات دانشگاهى بودند و اين در حالى است كه ۵/۶۴ درصد جمعيت اين كشور بى سواد هستند. در سطح جهان، اكثر كسانى كه با روزى يك دلار گذران زندگى مى كنند، سواد ندارند. به علاوه، آنان با يك زبان اقليتى در كشورهاى خويش تكلم مى نمايند تنها معدودى از ايشان قادرند به يك زبان جهانى عمده تكلم كنند. مثلاً، حدود ۱۷ ميليون تن از اهالى نيجريه به زبان «ايگبو» سخن مى رانند. در جست وجوهايى كه براى يافتن صفحات وب به زبان ايگبو داشتم، فقط به پنج سايت برخوردم: يك ترجمه اعلاميه جهانى حقوق بشر، يك ترجمه سند موسوم به چهار قانون عنوى (كه منشاء الهيات شناختى آن مشخص نبود) يك ترجمه هرم غذايى، يك كتابچه دو صفحه اى حاوى اصطلاحات زبان ايگبو و يك كتابچه دعا.
در شبكه اينترنت از يك سرويس ترجمه به زبان ايگبو خبرى نيست. لذا يك فرد ايگبو زبان فقط به همين پنج سايت محدود خواهد بود. هيچ كدام از سايت هاى مزبور داراى امكانات صدا و تصوير نبود، بنابر اين ايگبو زبان هاى بى سواد احتمالاً نخواهند توانست از آن بهره اى ببرند. پركردن شكاف هاى مهارت هاى زبانى و فنى و نيز سوادآموزى بنيادين دشوار خواهد بود چرا كه هزينه سرانه دانش آموزان مدارس كشورهاى فقير بسيار اندك است. بايد افزود كه بودجه سالانه هر دانش آموز در اين كشورها فقط ۵ دلار است.
حتى اگر ملت هاى فقير آنقدر شانس بياورند كه با سواد شوند و به يك زبان عمده جهان تكلم كنند، كاربرى ايشان از اينترنت در زمينه فعاليت هايى چون بازرگانى به علت نبود كارت اعتبارى، احتمالاً محدود خواهد بود چه برسد به اين كه بخواهند در محله هاى خود، مايحتاجشان را به كمك اينترنت تهيه كنند. محدوديت هاى مربوط به محتواى برنامه هاى اينترنت و توانايى استفاده از آن محتوا شايد به بهترين وجه نشان دهد كه چرا تاكنون فقط ۲/۲ درصد كاربران اينترنت در هند توانسته اند از طريق اينترنت به خريد و فروش كالا اهتمام ورزند.
به همين ترتيب، بررسى هاى انجام گرفته در خصوص شركت هاى تانزانيا نشان داد كه ۳۰ درصد اين شركت ها به اينترنت دسترسى دارند و از اين ميان كمتر از نيمى از آنها مرتباً از اينترنت استفاده مى كنند و نيز فقط ۹درصدشان اينترنت را ابزار كارآمدى براى بهبود توليدات خود مى دانند.
ارتباطات براى محرومان نيز حايز اهميت بسيار است.
يك سيستم منظم و رقابتى مخابراتى مى تواند هزينه ها را كاهش و دسترسى به آنها را افزايش بخشد. در موارد بسيار، گسترش دسترسى به تلفن از طريق برنامه هاى محدود، هدفمند و به دقت طراحى شده پرداخت يارانه، ارزش انجام آن را دارد. ولى پيگيرى دسترسى جهانى به اينترنت احتمالاً تخصيص نادرست منابع عمده واهد بود. به عنوان مقايسه مى توان گفت كه يك فناورى ديگر از وجود يك تفاوت ۷۰ برابرى در نرخ هاى دسترسى به اينترنت ميان هند و ايالات متحده خبر مى دهد و اقتصاددانان اين فناورى را به افزايش بارآورى نيز نسبت مى دهند. اما هيچ كس يك نيروى ضربت سازمان ملل براى برطرف ساختن شكاف موجود تشكيل نمى دهد. كشورهاى فقير با شكاف هاى جدى بسيار، از جمله شكاف هايى در زمينه هاى آموزش و پرورش، بهداشت و حمل و نقل روبه رو هستند. پرسشى كه براى كشورهاى فقيرتر مطرح مى شود اين است كه آيا نبود دسترسى به يك كالاى خاص مانع عمده اى فرا راه ثروتمند شدنشان قرار مى دهد؟ پاسخ اين پرسش در مورد فناورى ارتباطات و اطلاع رسانى مثبت اما در مورد به خصوص اينترنت منفى است.