نام نویسنده: مراد على صدوقى
ديپلماسى ديجيتال ايران – مقدمه : با تحول جهان و محيط بين المللى ، دولتها نيازمند آن هستند که روش ها (پارادايم ها ) ابزارهاى اجراى روابط بين المللى خود و همچنين تعقيب و پيشبرد منافع ملى را مورد باز انديشى قرار دهند . امروزه ، محيطى که در آن جمهورى اسلامى ايران به تعقيب روابط بين المللى و منافع خود مى پردازد از چند بعد مهم دچار تحول شده است :
– تغيير در شرايط توليد ، انتشار و دسترسى به اطلاعات در اثر پيشرفت هاى دهة اخير در فنآورى ارتباطى و اطلاعتى ، اين تحول هم پتانسيل آن را دارد که انحصار دستگاه سياست خارجى بر حجم و جريان اطلاعات خارجى نسبت به کشور را تحليل برد و هم با ايجاد شرايط اضافه بار اطلاعاتى ، تصميم گيرى در عرصه سياست خارجى را تا حد زيادى پيچيده مى سازد . دليل اين پيچيدگى ، افزايش عدم قطعيت (Uncertainty) است .
– جهانى شدن و تحولات تکنولوژيکى جمهورى اسلامى ايران را در شرايطى قرار داده است که با نوعى عدم موازنه عظيم در ميزان و سرعت پذيرى آن از بازيگران خارجى و نيروهاى اجتماعى جهانى و ميزان تاثير گذارى آن بر محيط خارجى مواجه است .
– جهانى شدن و تحولات تکنولوژى اطلاعاتى ، باعث افزايش بى سابقه حجم روابط خارجى نسبت به سياست خارجى (روابط خارجى تعقيب شده از سوى دولت ) شده است . اين روابط خارجى در بسيارى از جهات مى تواند اهداف سياست خارجى را با مانع مواجه سازد .
– دستور کارهاى( Agenda ) ديپلماسى به گونه اى قابل ملاحظه افزايش يافته است در مواجهه با اين تحولات محيطى ، دستگاههاى سياست خارجى (وزارت خارجه) بسيارى از کشورها به عنوان يک سازمان ، دست به اتخاذ استفاده از ICT براى اصلاح ساختار و رويه هاى عملياتى خود زده اند . حاصل اين تلاش ، پروژه اى است به نام (( ديپلماسى الکترونيک )) که با نامهاى ديگرى مانند ديپلماسى مجازى و غيره بيان گرديده است .
هدف اين تلاش و ابتکار ، اجتناب از ((شکاف کارکردى )) ( Performance Gap )) از طريق اصلاح بروکراسى ها و رويه هاى عملياتى است . هدف ديپلماسى الکترونيک عبارت از ((تعاملى کردن )) ، کارآمد کردن و پاسخگو کردن دستگاه سياست خارجى است . از اين طريق ، وزارت امور خارجه قابليت Network Readiness پيدا مى کند .
تعاريف و ادبيات وسيعى در طى ماهها و سالهاى اخير پيرامون ((ديپلماسى الکترونيک )) توليد شده است . اما اين مفهوم کمتر عملياتى شده است .
اجراى ديپلماسى الکترونيک نيازمند اقداماتى در دو سطح زير مى باشد :
1- ايجاد زير ساخت هاى لازم براى اجراى ديپلماسى الکترونيک : بر اساس تجربيات کشورهاى پيشرفته در اين حوزه ، ايجاد زير ساخت هاى ازم دربرگيرنده موارد زير مى باشد :
الف) کامپيوترى ، شبکه اى و خود کار کردن رويه هاى عملياتى در درون دستگاه وزارت امور خارجه است . معمولاٌ براى رسيدن به اين هدف ، تيم هاى طراحى مربوطه دست به ايجاد يک شبکه داخلى (Intranet ) يا شبکه محلى LAN ) مى زنند . اين اولين قدم در اجراى پروژه ديپلماسى مجازى است . وزارت امور خارجه جمهورى اسلامى ايران اکنون اين مرحله را اجراء کرده است ، اما گستره اتصال (Connectivity ) ، کاربردها ( Application ) و قابليت اتکايى آن بايد افزايش يابد . اگر سيستم نتواند به گونه اى مديريت شود که کاربردها دايماٌ قطع و وصل شوند ، اعتماد به آنها براى انجام امور به طور شبکه اى کاهش مى يابد .
ب) ايجاد يک شبکه خارجى يا Extranet که مى تواند از طريق خطوط کابلى ، از طريق پروتکل هاى اينترنت يا از طريق اتصالات ماهواره اى صورت گيرد . اما امنيت لازمه ، ايجاب مى کند که سرور آن در داخل باشد . اين مرحله ، در حقيقت امکان دسترسى شبکه اى سفارتخانه هاى کشور در خارج و همچنين ديگر دولت ها به ادرات مرکزى وزارت خارجه در داخل فراهم مى سازد . پروژه مبتنى کردن وزارت خارجه بر ICT اکنون در تلاش براى انجام اين مرحله است . (Foreign D . To Embassy ) و ( State To State )
ج) ايجاد اتصال شبکه اى با دستگاه دولت و ديگر نهادهاى مرتبط در داخل کشور و از طريق متصل کردن شبکه داخلى وزارت خارجه به شبکه لى اطلاعات است . معمولاٌ در اکثر کشورهاى پيشرفته يک زير ساخت اطلاعاتى شبکه اى ملى ( National Information Infrastructure ) وجود دارد که شبکه محلى وزارت خارجه بدان متصل مى شود .
د) ايجاد وب سايتهاى وزارتخانه اى تعاملى براى انجام و ارائه تمام خدمات قابل ارائه روى شبکه به عموم مردم در داخل و خارج . ( State To Customer )
2- طراحى و فعال سازى کاربردهاى ICT در اجراى ديپلماسى :
اين مرحله از مهمترين مراحل طراحى ديپلماسى ديجيتال است . هر قدر کاربردهاى بيشترى با استفاده از نرم افزارهاى پيشرفته طراحى شود ، اجراى ديپلماسى ديجيتال يا الکترونيک عملى تر مى گردد .
از جمله اين کاربردهاى مهم مى توان به موارد زير اشاره نمود :
– Video Conferencing و Virtual Meeting : با آن که گفته مى شود بهترين شيوه انجام مذاکرات به عنوان يکى از کارکردهاى مهم دستگاه سياست خارجى از طريق همان گفتگوهاى چهر به چهره است ، اما در بسيارى از موارد مى توان از اين شيوه براى انجام مذاکرات و دايدارهاى رسمى استفاده کرد .
– ايجاد جوامع مجازى از طريق پست الکترونيک و ليست سرور : يکى از مهمترين کاربردهايICT در ديپلماسى عبارت از ايجاد جوامع مجازى تخصصى است . با اين کار ، وزارت خارجه مى تواند Forum هايى براى بحث ، گفتگو و مباحثه علمى و همچنين تبادل نظر بين متخصصان سياست خارجى در رابطه بااهداف سياست خارجى فراهم کند .
– ايجاد بانک اطلاعات در رابطه با مناطق عمده جهان و دولت هاى داخل آن به ويژه در مناطق و کشورهايى که جمهورى اسلامى ايران دارى منافع ملى قابل توجهى در آنجاست .
– ايجاد سفارت خانه هاى مجازى در کشورها و مناطقى که ايجاد سفارت خانه و اعزام پرسنل مربوطه به آنجا مقرون به صرفه نيست . از اين نوع سفارتخانه ها مى توان در مناطق درگير جنگ و منازعه ، در کشورهاى دور افتاده و … استفاده نمود .
حتى مى توان از طريق ايجاد نوعى سفارتخانه مجازى در درون سفارتخانه هاى فيزيکى در خارج از کشور بسيارى از زير ساخت هاى فيزيکى و انسانى را در آنجا تقليل داد که خود باعث کاهش هزينه مى گردد .
– ايجاد تيم هاى ويژه مجازى ( Virtual Task Force ) براى انجام بعضى ماموريتها .
– ايجاد وب سايتهاى تعاملى براى ارائه خدمات مختلف به عموم مردم داخل و خارج از زمينه هاى مختلف از طريق شبکه .
بدون ترديد بسيارى از کاربردهاى ديگر وجود دارند که مى توان آنها را فعال کرد .
مزيت هاى استفاده از ICT در ديپلماسى را مى توان بدين شرح برشمرد :
1- انتقال اطلاعات در بين فواصل عظيم در زمان کوتاه ، انتقال دستورها و دستورالعملها از دفاتر مرکزى به نمايندگى هاى واقع در خارج و دريافت گزارش ها از آنها در زمان کوتاه . 2- امکان طراحى اقدام هماهنگ درسطوح کاملاٌ متفاوت .
3- امکان مديريت موضوعت جهانى . در طى تاريخ ، وظيفه ديپلماسى عمدتاٌ پيشبرد منافع ملى و اجراى روابط بين المللى بوده است . اما امروزه ضرورت دارد که ديپلماسى بخشى از تلاش خود را صرف موضوعات جهانى تاثير گذار بر کشور بکند .
4- مديريت وابستگى متقابل در عصر حاضر .
5- حفظ تناسب دستگاه ديپلماسى در شرايط و محيط بين المللى جديد .
6- کاربرد ICT در وزارت امور خارجه ، سفرا و نمايندگان کشور در خارج را نسبت به تحولات داخلى در زمان واقعى آگاهتر مى سازد .
7- امکان کاهش پرسنل و ليست ها در خارج و همچنين کاهش نياز به سفرهاى برگشتى سفرا و نمايندگان از خارج به داخل کشور براى انجام امور در ادارات مرکزى وزارت خارجه .
شايد وزارت خارجه ديگر چندان نيازى نداشته باشد که براى مشورت و رايزنى با نماينده يا سفير خود در يک کشور ، از او بخواهد که به وزارت خارجه مراجعت کند .
بطور کلى ، تمام اين شرايط زمانى تحقق مى يابد که اولاٌ زير ساختها به گونه اى مناسب طراحى و مهندسى شده باشند ، کاربردهاى ICT با استفاده از نرم افزارهاى پيشرفته فعال شده باشند و مهمتر از آن اينکه مديران ارشد وزارت خارجه و کشور خود بخشى از انقلاب اطلاعات و در مسير Network Readiness باشند .
در جهان حاضر ، ” سرعت ” و ” اتصال ” ( Connectivity ) ، پيش شرايط لازم براى دستگاه ديپلماسى در محيط جديد است . به علاوه ، ارزش سازمانها ز جمله وزارت خارجه را با سرعت ، اتصال و بازبودن منطقى مى سنجد نه با انسداد و محرمانگى .
حفظ امنيت و حوزه هاى سرى ، نيازمند تقويت و مديريت امنيت شبکه اى است .
در حال حاضر ، مهمترين موضوع براى طراحى ديپلماسى الکترونيک در وزارت خارجه ، طراحى و اجراى يک Extranet قوى ، قابل اتکاء و ايمن است که بتواند امکان تعامل شبکه اى را بين شبکه داخلى وزارت خارجه و نمايندگى هاى آن در خارج و همچنين بين نمايندگى هاى کشور در کشورهاى مختلف و همچنين بين وزارت خارجه و دولت هاى ديگر را فراهم سازد .
ذکر اين نکته ضرورى است که طراحان پروژه ديپلماسى الکترونيک بايد به اين نکته توجه کنند که دپلماسى الکترونيک بدان معنا نيست که بتوان هر چيزى را از ادارات مرکزى وزارت خارجه به صورت الکترونيک انجام داد .
