استفاده از فناورى اطلاعات در تهيه برنامه توسعه چهارم كشور

نام نویسنده: دکتر على اکبر جلالى

بخش مقاله ITIran -خلاصه: اخيرا رياست محترم جمهور از صاحبنظران و متخصصان كشور دعوت كرده‌اند تا در تهيه و تدوين محورهاى مطالعاتى و تحقيقانى برنامه چهارم توسعه كشور مشاركت نمايند. از آنجا كه مشاركت جمع وسيعى از متخصصان و صاحبنظران برا تهيه برنامه چهارم توسعه كشور بدون استفاده از ابزار فناورى اطلاعات امكانپدبر نخواهد بود و كوچكترين كم‌توجه‌اى در برنامه‌ريزى توسعه چهارم ممكن است فاصله ديجتالى ما را با جهان توسعه يافته زيادتر نموده و خسارات جبران ناپذيرى براى كشور بهمراه داشته باشد، روشى را براى مديريت و مشاركت خبرگان در تهيه اين برنامه با استفاده از فناورى اطلاعات پيشنهاد مى‌كنم. اميدوارم اين پيشنهاد مورد بررسى مسئولين سازمان مديريت و برنامه‌ريزى كشور قرار گيرد و درصورت مفيد بودن زمينه اجرايى آن با استفاده از بخش خصوصى فراهم شود.
امروزه با استفاده از فناورى اطلاعات مى‌توان به راحى زمينه مشاركت بخش بزرگى از متخصصان جامعه را در ارائه طرحها، پيشنهادات و مديريت مجازى برنامه‌هاى زيربنايى و كلان كشور فراهم نمود. بعنوان يك پيشنهاد مشخص، برنامه توسعه چهارم كشور را مى‌توان با عنوان طرح ملى “”برنامه توسعه چهارم كشور بصورت باز و پويا”” به آسانى با استفاده از فناورى اطلاعات تهيه و تدوين نمود.
در اين مقاله به نحوه اجراى عملى اين پيشنهاد و مزاياى آن بصورت كلى پرداخته مى‌شود، و درصورت پذيرش ديدگاه كلى اين مقاله توسط مسئولين، زمينه اجرايى آن در غالب طرحى فراهم خواهد شود. اميد است كه اين مقاله بتواند كمك نمايد تا بستر لازم جهت استفاده از تخصص و تربه متخصصان و دانشمندان عزيز كشورمان در برنامه توسعه چهارم با استفاده از فناورى اطلاعات فراهم شود. تهيه و تدوين محورهاى مطالعاتى و تحقيقانى برنامه چهارم توسعه كشور در عصر دانش و در فضاى سايبر نياز به خلاقيت و نوآورى در روشها و ديدگاه‌هاى باز و تغيير روشهاى مديريت سنتى در برنامه‌ريزيهاى كلان كشور را دارد. در صورت درك اينگونه پيشنهادات و بكارگيرى آنها امكان مشاركت متخصصان علاقمند داخل و خارج كشور و استفاده از تجربيات جهانى در برنامه‌ريزيهاى كلان كشور براحتى ميسر خواهد شد.

مقدمه:
در عصر دانش و فناورى اطلاعات بسر ميبريم. بزودى جهان وارد موج چهارم يعنى دياى مجازى مى‌شود، دنيايى كه تمام امور اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى و سياسى آن متفاوت از وضعيت جهان امروز خواهد بود. مديريت برنامه‌ريزى در عصر دانش، فضاى مجازى و دنياى سايبر داراى پيچيدگيهاى خاص خود بوده و كاملا با روشهاى سنتى برنامه‌ريزى متفاوت خواهد بود. ما نيز بايد شرايط جديد جهان متكى به دانش را درك كنيم و با فاصله گرفتن از روشهاى سنتى مديريت برنامه‌ريزى كه معمولا متكى به افراد و اطلاعات محدود مى‌باشند، با روشهاى نوين برنامه‌ريزى هزاره سوم آشنا شويم و با تهيه و تدوين برنامه‌هاى توسعه پيشرفته و جهانى، جامعه را براى زندگى در فضاى جديد آماده نمائيم. در عصر جديد، مديران كلان كشور بايد بتوانند از تخصص و دانش عمومى جامعه در برنامه‌ريزيهاى كلان به نحو موثرى استفاده كنند و با استفاده از ابزار فناورى اطلاعات از تجربيات مفيد كشورهاى پيشرفته و متخصصان ايرانى خارج از كشور بهره‌مند شوند. متاسفانه در كشور ما مكانيزم و بستر لازم براى استفاده از حجم بزرگ اطلاعات و تجربيات جهانى وجود ندارد و از اين سرمايه رايگان جهانى استفاده نمى‌شود و اغلب تصميم‌گيريهاى كلان و برنامه‌ريزيهاى توسعه كشور حاصل تفكر جمع محدودى از متخصصان جامعه كه اصطلاحاْ به آنها كارشناس خبره مى‌گوئيم انجام مى‌شود.
اغلب متخصصان كشور هم اين كارشناسان خبره را نمى‌شناسند. شرايط جديد جهان در عصر دانش و پيچيدگى برنامه‌ريزيهاى كلان كه به علت تغييرات سريع در بسيارى از پارامترهاى مهم برنامه‌ريزى بوجود مى‌آيد روشهاى جديدى را در مديريت برنامه‌ريزيهاى توسعه و كلان كشور مى‌طلبد و روشهاى سنتى برنامه‌ريزى ديگر قابل استفاده نمى‌باشند. روش پيشنهادى اين مقاله مى‌تواند نقطه آغاز يك روش و يا ديدگاه جديدى در مديريت برنامه‌ توسعه چهارم كشور باشد و اگر حتى بصورت آزمايشى به مرحله اجرا در آيد، اثرات ويژه آموزشى و فرهنگى خود را براى مديران كشور خواهد داشت و در آينده نمونه‌هايى از اين نوع پيشنهادات به عنوان يك روش رسمى بكار گرفته خواهد شد. از آنجا كه در اين روش امكان استفاده از نظرات بخش بزرگى از صاحبنظران و متخصصان داخل و خارج از كشور و همينطور استفاده از تجربيات كشورهاى موفق در زمينه‌هاى مختلف وجود خواهد داشت نتيجه حاصل به مراتب علمى‌تر، منطقى‌تر و قابل اجرا‌تر از روش سنتى برنامه‌ريزى خواهد بود.

اصل پيشنهاد و نحوه انجام آن:
در يك زمان محدود، سايتى تحت عنوان “”برنامه توسعه چهارم كشور بصورت باز و پويا”” توسط بخش خصوصى طراحى مى‌شود. در اين سايت صفحات متفاوتى از اطلاعات شامل برنامه‌ريزيهاى توسعه اول، دوم، سوم و اهداف بسيار كلان پيشنهادى برنامه توسعه چهارم بصورت خلاصه و كمل بهمراه ساير اطلاعات عمومى مورد نياز افراد مراجعه كننده قرار ميگيرد. با اضافه نمودن لينكهاى جديدى كه توسط مراجعه كنندگان معرفى خواهند شد و اضافه نمودن اطلاعات مناسب ديگر، اين سايت از نظر اطلاعات در مدتى بسيار كوتاه مرجع مناسبى خواهد شد.
در اين سايت صفحاتى براى ثبت نظرات و پيشنهادات مراجعه كنندكان و انتقال اطلاعات و تجربه آنها بصورت پويا پيش بينى مى‌شود. مجموعه اطلاعات و پيشنهادات رسيده توسط كميته‌ها و شورهاى تخصصى مجازى كه افرادش مى‌توانند همان پيشنهاد كنندگان و مراجعين باشند با روشى مناسب تجزيه و تحليل شده و پيشنهادات مناسب، خلاق و عملى به يك رده بالاتر كه در آن مسئولين رسمى سازمان مديريت و برنامه‌ريزى كشور حضور دارند منتقل و در آنجا با توجه به وزن دهى به پيشنهادات امكان استفاده از آنها بررسى مى‌شوند. اين مسير بررسى بايد بگونه‌اى طراحى شود كه پيشنهاد كننده دليل رد يا قبول پيشنهاد خود را بداند تا با اعتماد به نفس بيشترى به همكارى ادامه دهد. به هر صورت در بخش طراحى نرم افزار مربوط به برنامه پيشنهاد دهندگان، بايد مسائل مختلفى ديده شود كه شرح همه آنها از حوصله اين مقاله كه يك پيشنهاد كلان است خارج مى‌باشد. در هر حال مى‌توان برنامه نرم‌افزارى مناسبى كه به راحتى بر روى شبكه وب قابل استفاده باشد براى اين كار تهيه نمود و به مرور زمان آنرا توسعه و تكميل نمود.
با فرض تهيه برنامه نرم‌افزارى مناسب و تهيه سخت‌افزار مورد نياز بگونه‌اى كه مراجعه كننده به راحتى به اطلاعات مورد نياز خود دسترسى داشته و بتواند به سادگى پيشنهادات خود را مطرح و از نتيجه آن مطلع شود فضاى لازم براى ايجاد يك مديريت پويا در فضاى سايبر براى تهيه و تدوين برنامه توسعه چهارم فراهم شده است. در اين فضا پيشنهاد مراجعه كننده با سند وارد سيستم مى‌شود و سيستم بصورت خودكار آنرا بررسى مى‌نمايد و تا حد ممكن تشخيص مى‌دهد كه پيشنهاد تكرارى نباشد و چارچوب تعيين شده در آن رعايت شده باشد. در صورت قبول پيشنهاد توسط سيستم، به پيشنهاد دهنده رسيد پيشنهادش داده خواهد شد تا بتواند آنرا پيگرى و يا احتمالا در فرصتهاى بعدى پيشنهادش را اصلاح نمايد. پيشنهاد رسيده سپس بر اساس كليد واژه‌هاى دريافت شده از طرف پيشنهاد دهنده به كميته‌هاى تخصصى مربوطه مجازى ارسال مى‌شود و مورد بررسى و توجه مسئولين رسمى در مرحله بعدى قرار ميگيرد.
سيستم بايد بگونه‌اى طراحى شود كه امكان بروزكردن گزارشهاى آن و ارسال پاسخهاى خودكار به پيشنهاد كنندگان در آن وجود داشته باشد. همينطور سيستم بايد بگونه‌اى عمل نمايد كه مديران رسمى سازمان مدريت و برنامه‌ريزى كشور بتوانند با صرف زمان محدود از نوع پيشنهادات بصورت روشن آگاه شده و تاثير آنرا در “برنامه توسعه چهارم كشور بصورت باز و پويا” تشخيص دهند. مقصود از كلمه “پويا” در پيشنهاد آن است كه برنامه توسعه چهارم بايد امكان تغيير بصورت روزانه را داشته باشد و هيچگاه حتى بعد از تصويب نهايى نيز قطعى نشود. همينطور هدف از كلمه “باز” در اين عنوان آن است كه پيشنهادات داده شده از طرف افراد و گزارش برنامه چهارم توسعه همواره باز هستند و در هر زمان دلخواه امكان تغيير در آنها توسط پيشنهاد دهندگان و مسئولين نهايى تهيه‌كنندگان گزارش وجود خواهد داشت. گزارش باز فرهنگ جديدى است كه از توسعه فناورى اطلاعات بدست آمده و امكان انجام آن مانند نرم‌افزارهاى باز (Open Source) اخيراْ در جهان متداول مى‌شود. روش كار به اين صورت است كه موضوعى در روى شبكه قرار ميگيرد و افراد مختلف نظرات خود را مى‌دهند و امكان تغيير آن موضوع در همه وقت فراهم است.
براى تشويق و مشاركت بيشتر افراد متخصص و علاقمند، جايزه‌هاى ويژه‌اى به افرادى كه پيشنهاداتشان در برنامه توسعه چهارم اثر بگذارد تعلق خواهد گرفت. از آنجا كه يك ايده، تئورى و يا پيشنهاد ممكن است باعث ميلياردها تومان صرفه‌جوئى و يا درآمد براى كشور شود، به نسبت اثر آن پيشنهاد در برنامه توسعه چهارم كشور، ميزان جايزه توسط كميته ويژه‌اى تعيين مى‌شود. پيشنهاد مى‌شود كه ميزان جايزه بزرگ و چشمگير باشد و انگيزه لازم را در افراد و سازمانهايى كه فقط در مقابل دريافت حق‌الزحمه كار مى‌كنند كه حق آنها نيز است، بوجود آورد.

بعضى از مزاياى اجراى اين پيشنهاد:
الف) مزاياى فرهنگى و اجتماعى:
اعتماد عمومى در جامعه نسبت به برنامه‌هاى توسعه كشور: نظرخواهى پويا و باز از شهروندان عادى و متخصصان سبب مى‌شود تا آنها حضور خود را حتى در برنامه‌هاى توسعه آينده كشور موثر بدانند كه اين باعت اعتماد عمومى جامعه خواهد شد و در امنيت ملى نقش موثرى دارد و به اجراى عملى برنامه كمك خواهد كرد.
اعتماد جوانان به آينده: وقتى جوانان خود بتوانند ايده‌ها و نظراتشان را در برنامه‌هاى توسعه فرداى كشور ببينند، با نشاط و اميد ضمن ارائه پيشنهادات، خود را براى فرداى بهترى آماده مى‌كنند. اين كار باعث بالا رفتن اعتماد به نفس آنها شده و انگيزه تلاش علمى و مشاركتى آنها را افزايش مى‌دهد. توجه داشته باشيم و اين واقعيت را بپذيريم كه جوانان امروزى از طريق اينترنت با جهان در ارتباط هستند و دانش عمومى مناسبترى از بسيارى از مديران سنتى ما كه به روزمرگى مشغول هستند دارند. لذا بعضى از پيشنهادات آنها مى‌تواند كمك نمايد تا فاصله تفكر بين دو نسل قديم و جديد كه يكى از مشكلات جهان امروز است كم شود.
مشاركت وسيع متخصصان: ساختار و مكانيزم ادارى و مديريت جامعه ما اجازه اظهار نظر به افراد و متخصصان خارج از حوزه‌هاى كارى را بصورت محدودى امكانپذير مى‌كند. روش پيشنهادى “برنامه توسعه چهارم كشور بصورت باز و پويا” بر روى شبكه وب، فرصت نامحدودى را به همه متخصصان علاقمند بوجود مى‌آورد تا در هر زمان دلخواه و در هر كجاى دنيا بتوانند نظرات، پيشنهادت و تجربيات خود را كه قطعاْ ارزشمند هستند در خدمت جامعه قرار دهند و باعث توسعه و ارتقاء وضعيت كيفى كشور گردند.
بالا رفتن تجربه و تخصص مسئولين رسمى: آشنا شدن با نظرات، پيشنهادات، اطلاعات و تجربيات ساير متخصصان كشور و تجربيات جهان به مسئولين برنامه‌ريزى كشور كم خواهد كرد تا تصميمات مناسبتر، دقيقتر و عملى‌ترى را در برنامه توسعه چهارم كشور اتخاذ نمايند. بالا بردن فرهنگ عمومى استفاده از فناورى اطلاعات در كشور: مسئولين و مردم با آگاهى از وجود چنين امكانات با ارزشى كه فناورى اطلاعات در خدمت بشر قرار داده است متوجه توانمندى اين پديده ارزشمند هزاره سوم شده و از آن استفاده مناسبترى در مديريت، برنامه‌ريزى، كسب و كار، دانش و تجربه خواهند نمود.

ب) مزاياى اقتصادى:
رشد اقتصاد كشور: برنامه‌ريزى پويا و باز توسعه چهارم كشور با استفاده از ابزار فناورى اطلاعات كه با همكارى مردم انجام مى‌شود زمينه فعاليت پخش بزرگترى از جامعه را بعلت اطلاع از برنامه‌هاى آينده در فعاليتهاى اقتصادى همراه خواهد نمود و باعث رشد اقتصادى كشور خواهد شد. از طرفى اينگونه برنامه‌ها، علم و شناخت جامعه را از جهان زياد خواهد نمود و وسيله‌اى مى‌شود تا مردم از برنامه‌هاى توسعه ساير كشورها نيز آگاهى پيدا كرده و از فرصتهاى اقتصادى خارج از كشور هم بهره‌مند شوند. استفاده از توصيه‌هاى بخشهاى اقتصادى خصوصى باعث تحرك و واقعى‌تر شدن برنامه‌هاى توسعه اقتصادى كشور كه معمولا توسط كاركنان دولت كه آشنايى عملى با بازار و اقتصاد بخش خصوصى را ندارند خواهد شد.
صرفه‌جويى و جلوگيرى از دوباره‌كارى: بسيارى از طرحهايى كه م امروز در كشور براى اولين بار انجام مى‌دهيم ممكن است سالها قبل در ساير كشورهاى جهان انجام شده باشد و ممكن است بعضى از آنها هم موفق نبوده‌اند. داشتن اين اطلاعات مى‌تواند باعث صرفه‌جوييهاى كلان و جلوگيرى از دوباره‌كارى در كشور شود. بعنوان مثال امروزه در آمريكا متوجه شده‌اند كه بسيارى از شبكه‌هاى ارتباطى اطلاع رسانى آنها اشتباه بوده است، و حالا مشغول اجراى طرحهاى جديد رساندن فيبر نورى به منازل هستند. اين اطلاع و تجربه بايد در اختيار برنامه‌ريزان توسعه چهارم كشور قرار گيرد در غير اين صورت كارهاى اشتباه گذشته كشورهاى جهان را ممكن است تكرار كنيم.

جمع بندى:
ايجاد وب سايت مناسب براى استفاده از نظرات و پيشنهادات متخصصان داخل و خارج از كشور و استفاده از تجربيات جهانى در تهيه و تدوين برنامه توسعه چهارم كشور بصورت باز و پويا بر روى شبكه جهانى پيشنهاد اين مقاله مى‌باشد.
بسيارى از روشهاى برنامه‌ريزى سنتى كشورهاى جهان در آستانه هزاره سوم در حال تغيير مى‌باشد و استفاده از روشهاى و ابزار نوين در دستور كار برنامه‌ريزان جهان قرار گرفته است. در كشور ما نيز امكان تهيه و پيگيرى اجراى برنامه توسعه چهارم با استفاده از فناورى اطلاعات به سادگى قابل انجام است. حتى اگر اينگونه روشها جديد برنامه ريزى پويا و باز برنامه توسعه كشور بصورت آزمايشى و براى موارد خاصى در كشور ما انجام شود تاثيرات مهمى در آينده خواهد داشت و اميد و نشاط را در جامعه بوجود مى‌آورد. عدم توجه به اينگونه پيشنهادات و پروژه‌ها و تاخير در تصميم گيريهاى ملى در جهانى كه در هر چند ماه حجم دانش آن دو برابر مى‌شود خسارات جبران ناپذيرى براى كشورمان خواهد داشت.
جهان فردا، جهان مجازى خواهد بود كه متاسفانه نه تنها كشور ما بلكه بعضى از كشورهاى توسعه يافته هم از درك آن عاجز هستند. اگر ما وارد اينگونه طرحها نشويم راه استفاده از دانش و تجربيات جهانى و همكارى جمعى و كار گروهى را كه مولفه‌هاى مهم مديريت جهان آينده است را فرا نخواهيم گرفت و در نتيجه كشورى عقب مانده خواهيم شد.
ما بايد از پروژه‌هاى جديد در فضاى سايبر استقبال كنيم و با تمرين استفاده مناسب از فناورى اطلاعات، زمينه رشد و تعالى كشور را فراهم سازيم. ما افراد متخصص تجربه ديده و تجربيات انجام پروژه‌هاى عملى موفقى در اين زمينه‌ها نداريم و از پروژهايى مانند پروژه شهر الكترونيك كيش كه با هزينه اندك مى‌توانست آزمايشگاه توسعه فناورى اطلاعات و هاب دانشمندان فناورى اطلاعات كشور و نقطه تماس ما با جهان سايبر باشد حمايت نكرديم. اگر از آن پروژه حمايت كرده بوديم امروز بسيارى از تجربه‌هاى عملى در اين زمينه را در كشور داشتيم و براى انجم چنين پيشنهادى تحت عنوان “برنامه توسعه چهارم كشور بصورت باز و پويا” حداقل، بستر لازم سخت‌افزارى و نرم‌افزارى فراهم بود. متاسفانه در سطح مسئولين كلان كشور متخصصان فناورى اطلاعات بسيار كم داريم و همين موضوع باعث شده تا بسيارى از متخصصان و دانشمندان كشورمان ما نتوانند تاثيرعلمى خود را در جامعه داشته باشند. اميدوارم اراده و عزم ملى در پشتيبانى از چنين پيشنهاداتى در جامعه تقويت شده و كشور ما هم بتوانند همزمان با جهان به رشد معقولى در اين زمينه دست يابد.