نام نویسنده: رضا پرويزی
بخش مقاله ITiran – در بخش اول از اين مقاله بصورت خيلى مختصر به بحث پيرامون سابقه، تعريف و طبقه بندى جرايم رايانه اى و اينترنتى از ديدگاههاى مختلف پرداختيم. از اين بخش به بعد سعى خواهيم كرد با انتشار ترجمه متن كنوانسيون بين المللى مبارز با جرايم رايانه اى كه در اواخر سال 2001 ميلادى در شهر بوداپست به امضاى اعضاى اتحاديه اروپا و چهار كشور صنعتى ديگر جهان رسيده و آخرين اقدام قانونگذارى در اين زمينه به شمر ميرود، خوانندگان محترم را بيش از پيش با مفهوم جرم رايانه اى و چالشهايى كه حقوق جزا در رويارويى با آن پيش رو دارد ، آشنا نماييم.
كنوانسيون جرايم رايانه اى
گزارش توجيهى ( تصويب شده در 8 نوامبر 2001)
1. اين كنوانسيون و گزارش توجيهى آن در يكصد و نهمين اجلاس وزراى شوراى اروپا در هشتم نوامبر سال 2001 به تصويب رسيد و در تاريخ 23 نوامبر 2001 در كنفرانس بين المللى جرايم رايانه اى توسط سران كشورها امضاء شد.
اين گزارش توجيهى تفسير جامع و كامل و مطمئنى از كنوانسيون مذكور نيست . هر چند ممكن است داراى چنان ماهيتى باشد كه بتواند بهره بردارى از متن كنوانسيون را تسهيل نمايد.
مقدمه
1. انقلاب فن آورى اطلاعات به طور بنيادين جوامع را دستخوش تغيير و تحول كرده و احتمالا” در آينده قابل پيش بينى نيز, اين روند ادامه خواهد يافت . انجام بسيارى از مشاغل راحت تر شده است .قبلا” فقط روشهاى كار چند بخش خاص از جامعه تحت تاثير فن آورى اطلاعات قرار گرفته بود, ولى اكنون به سختى مى توان بخشهايى از جامعه را يافت كه تحت تاثير آن قرار نگرفته باشند .فن آورى اطلاعات تقريبا” به نحوى همه جنبه هاى فعاليتهاى انسان را تحت تأثير قرار داده است .
2 . ويژگى برجسته فن آورى اطلاعات , تاثيرى است كه بر تكامل فن آورى ارتباطات راه دور گذاشته و خواهد گذاشت . ارتباطات كلايك هم چون انتقال صداى انسان , جاى خود را به مبادله مقادير وسيعى از داده ها , صوت , متن , موزيك , تصاوير ثابت و متحرك داده است . اين تبادل و تكامل نه تنها بين انسانها بلكه ما بين انسانها و كامپيوترها و همچنين بين خود كامپيوترها نيز وجود دارد .اتصالات مدارى(circuit-switched )جاى خود را به شبكه هاى بسته اى packet – switched داده است.
حال ديگر توانايى يا عدم توانايى برقرارى يك ارتباط مستقيم چندان حائز اهميت نيست ,بلكه كافيست كه داده ها وارد شبكه اى بشوند كه در آن آدرس فرستنده و مقصد , يا هر فردى كه قرار است داده ها در اختيار وى قرارگيرد، مشخص باشد تا آنها بتوانند به داده ها دسترسى داشته باشند.
3. استفاده وسيع از پست الكترونيك و دستيابى به اطلاعات از طريق وب سايتهاى متعدد در اينترنت نمونه هايى از اين پيشرفتها مى باشند كه جامعه را به طور پيچيده اى دگرگون ساخته اند .
4. سهولت در دسترسى و جستجوى اطلاعات موجود در سيستمهاى كامپيوترى توأم با امكانات عملى نا محدود در مبادله و توزيع اطلاعات, بدون توجه به فواصل جغرافيايى , منجر به رشد سرسام آور مقدار اطلاعات موجود و آگاهى كه مى توان از آنها بدست آورد, شده است .
5. اين اطلاعات موجب افزايش تغييرات اجتماعى و اقتصادى پيش بينى نشده گرديده است ، اما پيشرفت هاى مذكور حائز جنبه خطرناكى نيز مى باشند كه پدايش انواع جديد جرايم و هم چنين بهره بردارى از فن آورى جديد در ارتكاب جرايم سنتى بخشى از آن بشمار مى رود .بعلاوه عواقب و پيامدهاى رفتار مجرمانه مى تواند خيلى بيشتر از قبل و دور از تصور باشد چونكه محدوديتهاى جغرافيايى يا مرزهاى ملى آن را محدود نمى كنند . انتشار اخير ويروسهاى كامپيوترى مخرب در سر تا سر دنيا دليلى بر اين واقعيت مى باشد . به كار گيرى معيارهاى حمايت و حفاطت از سيستم هاى كامپيوترى مستلزم وجود هماهنگى با اقدامات پيشگيرانه و بازدارنده از رفتار مجرمانه مى باشد .
6. فن آورى جديد مفاهيم قانونى موجود را دچار چالشهايى ساخته است. اطلاعات و ارتباطات راه دور ه راحت ترين وجه در جهان جريان پيدا كرده و مرزها ديگر موانعى بر سر اين جريان به شمار نميروند . جنايتكاران غالبا” در مكانهايى به غير از جاهايى كه آثار و نتايج اعمال آنها ظاهر ميشود , قرار دارند , با اين حال كارآيى حقوق داخلى منحصر به قلمرو خاصى مى باشد و راه حل مشكلات بوجود آمده بايستى توسط حقوق بين المللى ارائه شود , كه انجام آن مستلزم اتخاذ و به كار گيرى ابزارهاى مناسب حقوق بين المللى مى باشد . هدف كنوانسيون بوداپست رويارويى با اين چالش , با احترام به حقوق بشر در جامعه اطلاعات نوين، مى باشد .
كار مقدماتى
7. كميته اروپايى مشكلات جنايى (CDPC) در اجراى مصوبه شماره 211196/103 CDPC/در نوامبر 1996 تصميم به تشكيل كميته كارشناسان جهت برخورد با جرايم رايانه اى گرفت . پايه و اساس تصميم CDPC توجيهات و استدلالات زير مى باشد : 8.. پيشرفت هاى سريع در حوزه فن آورى اطلاعات ارتباط مستقيم با تمامى بخشهاى جامعه مدرن دارد .
انسجام سيستمهاى اطلاعات و ارتباطات راه دور كه صرف نظر از فواصل جغرافيايى كار ذخيره و انتقال همه انواع اطلاعات را مقدور ساخته , طيف وسيعى از احتمالات جديد را فراهم نموده است . اين پيشرفتها با ظهور شبكه ها و ابر شاهراههاى اطلاعات از جمله اينترنت گسترش پيدا كرده است , كه از طريق آنها هر فردى قادر خواهد بود كه به تمامى خدمات اطلاعات الكرونيك گذشته از اينكه در كجاى اين جهان مستقر شده اند دسترسى داشته باشد .كاربران از طريق اتصال به سرويسهاى اطلاعات و ارتباطات نوعى فضاى عام به نام ((سايبر اسپيس )) را پديد مى آورند كه براى اهداف قانونى به كار ميرود , اما اين فضا ممكن است مورد سوء استفاده نيز واقع شود . جرايم در محيط رايانه اى ممكن است بر عليه ثبات موجوديت و قابليت اطمينان به سيستمهاى كامپيوترى در شبكه هاى ارتباط راه دور ارتكاب يابند يا اينكه از خدمات ارائه شده در جهت ارتكاب جرايم سنتى استفاده شود .ماهيت فرا مرزى چنين جرايمى مثلا “در صورتيكه از طريق اينترنت ارتكاب يابند , در تضاد با صلاحيت سرزمينى نيروهاى پليس مى باشد .
9. بنابر اين حقوق جزا بايستى اين پيشرفتهاى تكنولوژيكى , كه فرصتهاى بسيار پيچيده اى جهت سوء استفاده از تسهيلات سايبر اسپيس و وارد آوردن آسيب به منافع قانونى , فراهم مى آورند را در نظر داشته باشد. با احتساب ماهيت عمومى وجهانى شبكه هاى اطلاعاتى , يك اقدام بين المللى هماهنگ براى رويارويى با چنين سوء استفاده هايى لازم بود . با عنايت به توصيه شماره 9 (89 ) كه منجر به نزديكى مفاهيم ملى مرتبط با اشكال خاصى از سوء استفاده از كامپيوتر مى گردد , نه تنها وجود يك سند بين المللى اتصال دهنده مى تواند كار آيى لازم در مبارزه با اين پديده هاى جديد را ايجاد نمايد لكه چارچوب چنين سندى است كه علاوه بر معيارهاى همكارى بين المللى , بايستى مسائل مربوط به قوانين آيين دادرسى و اساسى و همچنين موضوعاتى كه ارتباط نزديكى با كاربرد تكنولوژى دارند, مطرح شود.
10. به علاوه كميته CDPC در گزارشى كه به تقاضاى خودش توسط “پروفسور كاسپرسن” تهيه شده است به اين نتيجه رسيده بود كه بايستى سند قانونى ديگرى , مثل كنوانسيون , كه كارآيى آن از توصيه بيشتر است , ايجاد شود . چنين كنوانسيونى نه تنها بايستى به مسائل حقوق جزايى ماهوى بپردازد , بلكه بايد مسائل آيين دارسى كيفرى و همچنين مقررات و توافقنامه هاى حقوق جزايى بين الملل را نيز مد نظر قرار دهد . قبلا يز نتيجه مشابهى در گزارش ضميمه توصيه شماره 9 (89 ) R (2) در ارتباط با حقوق اساسى و توصيه شماره 13(95) R(3) در ارتباط با مشكلات آيين دادرسى مربوطه به فن آورى اطلاعات را مى شد ملاحظه نمود .
11. حدود اختيارات خاص كميته جديد به صورت زير بود :
. i با عنايت به توصيه شماره 9 (89 )R پيرامون جرايم كامپيوترى و توصيه شماره 13 (95 ) R در رابطه با مشكلات آيين دادرسى كيفرى مرتبط با فن آورى اطلاعات , كميته بايد به صورت ويژه در زمينه موضوعات زير بررسى نمايد :
ii . جرايم رايانه اى به ويژه مواردى كه با استفاده از شبكه هاى ارتباطات راه دور مثل اينترنت , ارتكاب مى يابد , نظير مبادلات مالى غير قانونى , نقض حقوق پديد آورندگان و همچنين اقداماتى كه شأن و كرامت انسانى را مورد تهديد قرار مى دهد و همچنين تخلف از قوانين حامى كودكان .
iii. ساير مسائل حقوق جزاى ماهوى كه در تعيين رويكردى عام در زمينه تعاريف , مجازات ها و مسئوليت عاملين در محيط مجازى از جمله مسئوليت تأمين كنندگان خدمات اينترنت كه براى گسترش همكارى بين المللى لازم مى باشد .
iv . استفاده و همچنين امكانپذير بودن استفاده فرا مرزى و كاربرد عملى اختيارات اجبارى در محيط تكنولوژيكى مثل شنود ارتباطات , مراقبت الكترونيكى در شبكه هاى اطلاعات مثلا” از طريق اينترنت , تفتيش و توقيف در سيستمهاى پردازنده اطلاعات ( از جمله سايتهاى اينترنتى ) غير قابل دسترس ساختن موارد غير قانونى , لزوم تدوين تعهداتى خاص براى ارائه كنندگان خدمات و مد نظر قرار دادن مشكلات و مسائلى كه بواسطه اقدامات ويژه مرتبط با امنيت اطلاعات مانند رمز نگارى پديد مى آيد .
v. مسئله صلاحيت در جرايم فن آورى اطلاعات، مثلا تعيين مكانى كه جرم ارتكاب يافته است ، در تعيين اينكه كدام قانون بايد اعمال شود و همچنين مشكل اعتبار امر مختوم در حالت وجود صلاحيت هاى متعدد و مسئله نحوه بر طرف كردن تعارضهاى مثبت در صلاحيت ها و نحوه اجتناب از تعارض هاى منفى صلاحيت ها .
vi. مسائل مربوط به همكاريهاى بين المللى در پى جويى جرايم واقعه در محيط مجازى و ارتباط نزديك با كميته كارشناسان عملياتى كنوانسيون هاى اروپايى در زمينه جزايى (PC-OC ) .
اين كميته مى بايستى تا حتى الامكان سند قانونى اتصال دهنده اى را براى موارد 1 تا 5 با تاكيد ويژه بر مسائل بين المللى و در صورت مقتضى توصيه هاى جانبى در ارتباط با موضوعات خاص تهيه نمايد: اين كميته ممكن است پيشنهاداتى در رابطه باساير موضوعات مرتبط با پيشرفتهاى فن آورى ارائه دهد .
12. علاوه بر تصميم CDPC ، كميته وزرا كميته جديدى را به نام كميته متخصصين جرايم سايبراسپيس( PC-CY )بر اساس تصميم شماره583 (97) Dec /Del/ CM اتخاذ شده در پانصد و هشتاد وسومين نشست (583) جانشينان وزراء(در 4 فوريه 1997) تشكيل داد.كميته PC-CYكار خود را در آوريل 1997 شروع كرد و مذاكراتى را پيرامون پيش نويس كنوانسيون جرايم سايبراسپيس به عمل آورد. اين كميته در چارچوب حدود اختيارات خاص خود مصمم بود تا كارش را تا 31 دسامبر 1999 به اتمام رساند .
از آنجائيكه كميته تا آن زمان هنوز در شرايطى نبود تا كاملا” از مذاكرات خود پيرامون مسائل خاصى كه در پيش نويس كنوانسيون وجود داشت نتيجه گيرى نمايد . به همين دليل ادامه كار آن توسط تصميم شماره 679(99) Del/CM/Dec جانشينان وزراء تا تاريخ 31 دسامبر 2000 تمديد گرديد . وزراى دادگسترى اروپايى دوباره حمايت خود را توسط قطعنامه شماره (1 ) كه در 21 كنفرانس آنها ب تصويب رسيده بود (پراگ ژوئن 1997) اعلام داشتند و به كميته پيشنهاد كردند تا از كار به عمل آمده توسط CPPC پيرامون جرايم سايبراسپيس در جهت تقريب مقررات و شرايط حقوق جزاء به همديگر واستفاده از وسايل موثر پى جويى چنين جرايمى پشتيبانى مى كنند .
علاوه بر اين قطعنامه شماره 3 بيست و سومين (23) كنفرانس وزراى دادگسترى اروپا طرفهاى مذاكره كننده راتشويق ميكرد تا تلاشهاى خود را با ديدگاه يافتن راه حلهاى مناسب دنبال كنند تا تعداد زيادى از كشورها قادر باشند در اين كنوانسيون شركت نمايند و نياز به وجود يك سيستم سريع و موثر همكارى بين المللى ، با تكيه بر نيازهاى خاص مبارزه با جرايم سايبراسپيس را مطابق با زمان درك كنند.كشورهاى عضو اتحاديه اروپا حمايت خود را از فعاليت PC-CY از طريق اتخاذ يك موضع مشترك كه در ماه مه سال 1999اعلام داشتند .
13. كميته PC-CY 10جلسه را مابين آوريل و دسامبر 2000 به طور كامل و15 پيش جلسه گروه پيش نويس برگزار نمود.به دنبال خاتمه مدت مهلت اعطايى به كميته,متخصصين و كارشناسان تحت حمايت كميته CDPC سه جلسه بيشتررا جهت تكميل پيش نويس كنوانسيون ويادداشت توجيهى تشكيل دادند و پيش نويس كنوانسيون را با كمك و نظر انجمن پارلمانى مورد بررسى قرار دادند . كميته وزراء در اكتبر 2000 از انجمن مذكور در خواست كرد تا نظراتش را پيرامون پيش نويس كنوانسيون ارائه دهد كه انجمن در دومين بخش جلسه عمومى خود درآوريل 2001 آنرا تصويب كرد .
14. بدنبال تصميم اتخاذ شده ازجانب كميته PC-CY نسخه اوليه پيش نويس كنوانسيون از حالت محرمانه خارج شده و درآوريل 2000 منتشر گرديد كه كه بدنبال آن پيش نويسهاى متوالى ديگر نيز پس از هر اجلاس عمومى منتشر شد تا كشورهاى مذاكره كننده را قادر سازد با تمامى طرفهاى ذينفع مشورت نمايند . اين فرآيند مشاوره مفيد واقع گرديد .
15. پيش نويس كنوانسيون تصحيح شده و اتمام يافته ويادداشت توجيهى آن جهت تاييد در پنجاهمين جلسه عمومى در ژوئن 2001 تسليم كميتهCDPC شد كه بدنبال آن متن پيش نويس كنوانسيون به كميته وزراء جهت تويب و امضاء تسليم گرديد .
