نام نویسنده: مينا صباغي
دنیای اقتصاد – پيشرفت علم و تكنولوژي روز به روز دستاوردهاي جديدي را وارد عرصه زندگي بشر مي‌كند، دستاوردهايي كه باعث تسهيل امور انسان، اين موجود رفاه‌طلب مي‌شود.
روبات اين پديده تقريبا نوظهور يكي از دستاوردهاي پيشرفت فن و تكنولوژي به دست بشر است.
شايد تا ساليان گذشته تصور وجود وسيلهاي كه مانند يك غلام حلقه به گوش، اوامر انسان را اجرا كند، فوتبال‌بازي كند، خيلي از كارهاي شخصي و روزانه او را انجام دهد و… براي انسان حكم يك خيال خام يا آرزو را داشت، اما امروز اخبار زيادي از گوشه و كنار جهان در مورد اختراع روباتهاي هوشمند جديد كه براي كارهاي تخصصي خاص طراحي شده‌اند به گوش مي‌رسد، بدون اينكه شنوندگان اين اخبار را دچار بهت يا شگفتي كند.
طراحي روباتي براي نگهداري از بيماران و سالمندان، روباتي براي انجام كارهاي نظافتي، روباتي هم براي سرگرمي و…
به هر حال برخي از اين روباتها با ظاهر انسان‌نما، برخي نيز به شكل ماشين‌هاي متحرك، بعضي از آنها هم مانند انسان‌هاي با احساس پا به عرصه گذاشته‌اند.
روبات چيست؟
كلمه «روبات» توسط كارل چاپك (karel cha pek)، نويسنده نمايشنامه علمي و تخيلي در سال 1921 ابداع شد.
ريشه كلمه «robothic» به معني كارگر است، البته پيش از آن يونانيان مجسمه متحركي ساخته بودند كه نمونه اوليه چيزي بوده كه ما امروزه روبات مي‌ناميم.
امروزه معمولا از كلمه «روبات» به معني هر ماشين ساخت بشر كه بتواند كار يا عملي را كه به طور طبيعي توسط انسان انجام دهد، استفاده مي‌شود.
اما در تعريف ديگر، روبات وسيلهاي مكانيكي است براي انجام وظايف مختلف يك ماشين كه مي‌تواند براي عمل به دستورات مختلف برنامه‌ريزي شود و يا يك سري اعمال ويژه انجام دهد، مخصوصا آن دسته از كارها كه فراتر از حد توانايي‌ها طبيعي بشر باشند.
در مجموع روبات، يك گماشته مكانيكي است كه با حركت يا ظاهرش مفهومي از خود يا ارباب خود را انتقال مي‌دهد.
ايران، سرزمين بدون روبات
روباتها برحسب نوع كاربردشان به انواع مختلف، روباتهاي صنعتي، خدمات‌رسان، سرگرمي، انسان‌نما، امداد و نجات، روباتهاي هدايت خودكار، خانگي و پزشكي تقسيم مي‌شوند كه برحسب نوع كار و فعاليتشان قابليت برنامه‌ريزي را دارا هستند.
در زمينه انواع روباتهاي نام برده شده، نوع صنعتي آن كاربردي‌تر است.
مجيد محمدي‌مقدم، رييس بخش مكانيك دانشكده فني و مهندسي دانشگاه تربيت مدرس كه يكي از فعالان در زمينه طراي روبات است، مي‌گويد: «استفاده از انواع روبات در ايران چندان مشهود نيست، چراكه بايد يك نياز بالقوه يا بالفعل در زمينه استفاده از اين وسيله در كشور وجود داشته باشد كه تاكنون اين احساس نياز به صورت جدي شكل نگرفته است. ولي ميزان استفاده‌اي كه از روبات در حال حاضر در كشور وجود دارد به نوع صنعتي، آن باز مي‌گردد. به طوري كه طي 5 يا 6سال اخير برخي از كارخانه‌هاي خودروسازي به استفاده از روباتهاي صنعتي روي آورده‌اند.»
وي با بيان اينكه ايران روبات‌ساز نيست، ادامه مي‌دهد: «در حال حاضر ميزان استفاده‌اي كه از روبات داريم، در حد صنعتي است كه آن نيز فقط به چند كارخانه سراميك‌سازي و خودروسازي محدود مي‌شود كه دستگاه‌هاي خود را از خارج وارد مي‌كنند.»
البته در زمينه توليد روبات در كشور ما، يك خط توليد يا كارخانه‌اي خاص كه بتواند توليد انبوه داشته باشد وجود ندارد و اگر هم ساخت روباتي صورت مي‌گيرد به صورت موردي و آن هم توسط برخي از مراكز پژوهشي دانشگاه‌ها انجام مي‌شود.
به عبارتي ديگر روبات‌هايي كه در برخي كارخانه‌هاي توليد خودرو در كشور استفاده مي‌شود، كاملا وارداتي هستند.
به اعتقاد محمدي مقدم، صنايع داخلي ما به آن حد از اتوماسيون نرسيدند كه به استفاده از روبات به تعداد انبوه نياز داشته باشند، از اين رو راه‌انداي خطوط توليد روبات نيز به طور جدي شكل نگرفته است. از طرفي با حجم مصرف كمي كه اين وسيله در ايران دارد، توجيه اقتصادي در زمينه راه‌اندازي خطوط توليد روبات وجود ندارد.»
ژاپني‌ها مصرف‌كنندگان اصلي
در بين كشورهاي جهان حدود 10-15 كارخانه صنعتي در زمينه توليد انواع روبات فعاليت مي‌كنند كه در اين بين كشورهاي آمريكا، ژاپن، آلمان و سوئد جزو توليد‌كنندگان اصلي به شمار مي‌آيند. جالب اينكه در اين بين كشور ژاپن علاوه بر توليد‌كننده، به عنوان يكي از مصرف‌كنندگان اصلي انواع روبات نيز محسوب مي‌شود. از اين رو مردم ژاپن بيش از هر زمان ديگري به زندگي با روباتها روي آورده‌اند، به طوري‌كه استفاده از روباتهاي هوشمند تحول بي‌سابقه‌اي در صنايع، به ويژه صنعت خودروسازي اين كشور ايجاد كرده است. وجود كارخانه‌هايي با نام «تاريك» در ژاپن يكي از مواردي است كه با اتوماسيون شدن كارخانه‌هاي صنعتي در اين كشور رواج يافته است. اين نوع كارخانه‌ها در تاريكي كامل و بدون هيچ روشنايي در محيطي به صورت كاملا روباتيكي كار مي‌كنند و از آنجايي كه برق مصرفي براي استفاده از روشنايي ندارند به كارخانه تاريك معروفند.
انواع روباتهاي صنعتي و خدماتي بسته به نوع و تخصص فعاليتشان بين 30 تا 150هزار دلار قيمت دارند از همين رو اين نوع دستگاه‌ها به صورت شبانه‌روز (24ساعته) مورد استفاده قرار مي‌گيرند و در غير اين صورت توجيه اقتصادي را براي مصرف‌كنندگان به همراه نخواهد داشت.
روباتهاي محافظ
همه روباتها داراي سه مشخصه اصلي حركت و پويايي، قابليت برنامه‌ريزي جهت انجام كارهاي مختلف و همچنين قابليت انجام وظايف به صورت خودكار هستند.
همچنين قانوني در مورد استفاده از روباتها مطرح شده مبني بر اينكه روباتها نبايد هيچ‌گاه به انسان‌ها صدمه بزنند، بايد دستورات انسان‌ها را بدون سرپيچي از قانون اول اجرا كنند و بدون نقض قانون اول و دوم از خود محافظت كنند.
محمدي‌مقدم همچنين در زمينه مزاياي استفاده از روباتها مي‌گويد: روباتيك و اتوماسيون در بسياري از موارد مي‌توانند ايمني، ميزان توليد، بهره و كيفيت محصولات را افزايش دهند، ضمن اينكه مي‌توانند در موقعيت‌هاي خطرناك كار كنند و با اين كار جان هزاران نفر را نجات دهند، همچنين نيازهاي انساني براي آنها مفهومي ندارد و هيچ‌گاه خسته نمي‌شوند. مرخصي و حقوق هم نمي‌خواهند. دقت بسيار بالا و انجام چند كار به طور همزمان در يك لحظه از ديگر مزاياي انواع روبات به شمار مي‌آيند.
از طرفي اين دستگاه‌ها معايبي هم به همراه دارند به طوري كه در موقعيت‌هاي اضطراري توانايي پاسخگويي ندارند كه اين موضوع مي‌تواند بسيار خطرناك باشد. همچنين هزينه بر هستند و قابليت‌هاي محدودي دارند يعني فاقد خلاقيت هستند.
به غير از انواع روباتهاي صنعتي كه حجم بالاي ميزان استفاده را در كشورهاي پيشرفته دارا هستند، به روباتهاي سرگرمي، نظافت و خدماتي مي‌توان اشاره كرد كه روز‌به‌روز در كشورهاي اروپايي، آمريكايي و ژاپن در حال افزايش هستند، به طوري كه در حال حاضر جاروبرقي روباتيك و پرستار روباتيك از روباتهاي پرفروش بازاري‌هاي خارجي به شمار مي‌آيند.
محمدي مقدم در اين زمينه توضيح مي‌دهد: «استفاده از روباتهاي پرستار كه در بيمارستا‌ن‌ها، وظايف مراقبت از بيمار و دارو دادن را بر عهده دارند، روباتهاي موزه كه نقش راهنماي موزه را ايفا مي‌كنند و همچنين جاروبرقي روباتيك از جمله روباتهاي پرطرفدار در كشورهاي پيشرفته محسوب مي‌شوند. البته جاروبرقي روباتيك به ايران نيز وارد شده اما به تعداد محدود و انگشت‌شمار. البته اين روبات براي نمونه در مراكز دانشگاهي و برخي پژوهشكده‌ها در نظر گرفته شده است.
به گفته وي بيشتر اسباب‌بازي‌هاي روباتيك محصول كشور ژاپن هستند كه با مارك سوني نيز در اين زمينه فعاليت مي‌كند.
احتمال ورود اين نوع اسباب‌بازي‌ها تا 3-2 سال آينده به بازار داخل موضوع ديگري است كه وي به آن اشاره مي‌كند و مي‌گويد: كشور ايران از لحاظ علمي در زمينه توليد انواع روباتهاي صنعتي كمبودي نداشته اما از لحاظ تكنيكي و تكنولوژي و امكانات اوليه با توليدكننده‌‌هاي اصلي فاصله زيادي دارد. به اعتقاد وي توليد انواع روبات سرگرمي و اسباب‌بازي از مواردي است كه ايران مي‌تواند تا 4 يا 5سال آينده به راحتي در اين زمينه سرمايه‌گذاري كرده و خط توليد داشته باشد، چرا كه بستر و زمينه استقبال از اين نوع روباتها در بين مردم وجود دارد.
«محسن مرادي»، سرپرست حوزه روباتيك پژوهشكده تكنولوژي دانشگاه شريف در مورد ميزان فعاليت ايران در حوزه روبات مي‌گويد: بحث استفاده از روبات و صنايع روباتيك طي چندسال اخير در ايران مطرح شده و تا رسيدن به مرحله صنايع كاملا روباتيك فاصله زيادي دارد.
در كشور ما كارخانه يا خط توليدي كه به طور اختصاصي در حوزه روبات فعاليت كند، وجود ندارد و تنها توليدات روباتيكي ما در چند دانشكده فني صورت مي‌گيرد و آن نيز برحسب نياز و تقاضاي تعداد محدودي كارخانه توليد‌كننده خودرو است.
به گفته وي بودجه كافي و مناسب براي مراكز دانشگاهي و پژوهشي از سوي دولت در نظر گرفته نمي‌شود. مرادي همچنين توليد موردي روباتهاي صنعتي را در ايران به صرفه نمي‌داند و معتقد است هزينه نمونه اوليه و توليد تعداد محدود روباتها توسط دانشگاه‌ها نسبت به كشورهاي ديگر 3 تا 4برابر بيشتر است. از اين رو توجيه اقتصادي ندارد.
وي همچنين در زمينه نحوه تهيه قطعات به كار گرفته شده در روبات‌هايي كه در كشور توليد مي‌شوند، مي‌گويد: بيشتر قطعاتي كه در پروژه‌هاي دانشگاهي در زمينه طراحي و توليد روبات به كار گرفته مي‌شود، وارداتي هستند و توليد داخل نيست، ولي به راحتي در بازار داخل يافت مي‌شوند.
آينده روباتيك
بسياري از مردم از اينكه روزي روزگاري روباتها به جاي آنها كار كنند و شغل خود را از دست دهند، نگرانند.
جمعيت روباتها به سرعت در حال افزايش است. اين رشد توسط ژاپني‌ها كه روباتهاي آنها تقريبا دو برابر تعداد روباتهاي آمريكا است، هدايت شده است.
همه ارزيابي‌ها بر اين نكته تاكيد دارند كه روباتها نقش فزاينده‌اي در جوامع مدرن ايفا خواهند كرد. آنها به انجام كارهاي خطرناك، تكراري، پرهزينه و دقيق ادامه مي‌دهند تا انسان‌ها را از انجام آنها باز دارند.
