تشعشع کدام بیشتر است؛ دکل مخابرات یا لوازم خانگی

نگرانی‌های عمومی از مضرات ممکن تشعشع لوازم برقی خانگی و همینطور تشعشع دکل مخابرات با وجود رواج اجتناب‌ناپذیر ابزارها و لوازم الکترونیکی، موضوعی است که این روزها در رسانه‌ها به بهانه‌های مختلف به آن پرداخته می‌شود. این ابزارها گرچه زندگی انسان را راحت و دلپذیر کرده‌اند، اما همزمان بسیاری ملاحظات و امکان مضرات و تاثیرات جانبی هم دارند که لازم است، عموم مردم شناخت کافی از آن داشته باشند.

ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی مانند جارو برقی، سشوار (موخشک کن)، تلویزیون، رادیو، مودم WiFi، دکل مخابرات مانند دکل ایرانسل، دکل همراه اول و رایتل، دکل‌های انتقال برق، موبایل و مایکروفر به محیط اطراف خود تشعشع امواج و میدان‌هایی الکترومغناطیسی ساطع و القا می‌کنند. اثرات جانبی میدان‌ها و امواج الکترومغناطیسی ساطع شده از این ابزارها و تبعات زندگی در مجاورت تجهیزاتی مانند دکل مخابرات و امکان مضرات دکل در تحقیقات زیادی مورد پژوهش قرار گرفته‌اند.

دسته بندی لوازم خانگی به لحاظ تشعشع امواج الکترومغناطیسی

همگیِ لوازم خانگی موجود در منازل لزوماً از خود پرتو یا امواج الکترومغناطیسی ساطع نمی‌کنند. در یک طبقه بندی علمی این لوازم را می‌توان به ۵ دسته تقسیم کرد که لوازم منزل جزو یکی از این دسته‌ها یا ترکیبی از این دسته‌ها هستند.

برای مثال اگر یک دستگاه برقی، دچار اتصالی باشد و بدن انسان با آن تماس پیدا کند با توجه به اختلاف پتانسیل محل تماس با زمین و بفرض مقاومت الکتریکی کم بدن، یک جریان الکتریکی قوی می‌تواند از بدن انسان عبور کند که در این مکانیزم کمیّت‌ الکتریکی جریان مستقیماً و بصورت هدایت از بدن عبور کرده و بدن انسان را مورد تهدید قرار می‌دهند.

در دستگاه هایی مانند اطو، پنکه، کولر، سشوار یا موخشک کن، جارو برقی، چرخ گوشت، بشرط سالم بودن این دستگاه‌ها، هدایت الکتریکی از بدن رخ نخواهد داد و این دستگاه تنها در اطراف خود میدان الکتریکی و مغناطیسی یا هر دو را تولید می‌کنند که با مکانیزم القای الکتریکی یا القای مغناطیسی یا هردو، بدن انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

 البته سشوار برعکس ظاهر کوچک و ساده و فریبنده خود، علاوه بر القای میدان الکتریکی و مغناطیسی، تابش الکترومغناطیسی با فرکانس بسیار زیاد در طول موج نور مرئی نزدیک به مادون قرمز نیز از خود ساطع می کند که در لوله خروجی هوای گرم و در مجاورت فیلامنت گرمکن آن که تا دهانه سشوار ادامه دارد، بخصوص وقتی که سرعت دمیدن باد گرم روی مقدار کم تنظیم شده باشد، قابل مشاهده است.

در دستگاه هایی همچون رادیوهای جیبی، مودم‌های WiFi، تجهیزات موبایل از قبیل گوشی های هوشمند Smart-Phone یا گوشی های عادی  Feature-Phone یا تبلت یا لپ تاپ ها، به شرطی که کمی از آنها فاصله بگیریم، نه تنها از طریق القای میدان‌های الکتریکی و القای میدان‌های مغناطیسی بدن ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بلکه از خود امواج الکترومغناطیسی در فرکانس رادیویی RF نیز ساطع می‌کنند که کمیت فیزیکی اخیر، از طریق تابش پرتوهای الکترومغناطیسی بدن ما را تحت تاثیر قرار می دهد.

برخی از لوازم مانند لامپ های رشته‌ای، لامپ های مهتابی، لامپ های کم مصرف مهتابی فشرده و همینطور بخاری‌های برقی دارای فیلامنت و Solarium ها علاوه بر تولید میدان‌های مغناطیسی در اطراف خود، پرتوهایی با فرکانس بسیار بالاتر از امواج RF تولید می‌کنند که در طیف مرئی نور قرار داشته معمولا بصورت نور مادون قرمز و گاهی هم بصورت نور بنفش دیده می شوند.

تفاوت تشعشع یونیزان و تشعشع غیر یونیزان

براساس فرکانس کار و تاثیر بیولوژیک میدان‌های الکتریکی، مغناطیسی و امواج الکترومغناطیسی، تشعشع الکترومغناطیسی در مجموع به دو دسته تشعشع یونیزان و تشعشع غیریونیزان تفکیک می‌شود. تشعشع یونیزان تشعشعی است با انرژی کافی آن چنان که در حین تعامل با یک اتم، تشعشع به سادگی قادر به جابه‌جایی الکترون‌های مقید از مدار یک اتم باشد. در واقع امواج این تشعشع دارای انرژی کافی برای غلبه بر انرژی مهارکننده اتم ها یا مولکول‌ها بوده به نحوی که در نتیجه اتم، باردار یا یونیزه شود و باعث ایجاد تعدادی یون می گردد.

حال تصور کنید اتم یا مولکول مورد نظر ما بخشی از یک بافت زنده مثل دست، یا مغز باشد، مسلم است که یونیزه شدن بافت زنده (متشکل از سلولهای زنده) در یک برهه زمانی قابل قبول، منجر به تخریب بافت زنده (یا مرگ سلولهای زنده) خواهد شد.

شرط یونیزان بودن امواج، آن است که طول موج آن، کوتاه‌تر (یا فرکانس موج آن بیشتر) از یک دهم طول موجِ (یا 10 برابر فرکانسِ) انتهای طیف مرئی با امواج مافوق بنفش بشود که UV نامیده می شود. بنابراین نور با فرکانس فراتر از 10 برابر فرکانس امواج مافوق بنفش، اشعه X و اشعه گاما و همه انواع تابش‌های ذرات حاصله از رسوب رادیواکتیو مثال‌هایی از تشعشع یونیزان هستند. علامت هشدار دهنده برای این امواج مشابه شکل زیر است:

در طرف دیگر از طیف کلی تابش ها، امواج فرکانس رادیویی RF، میدان‌های با فرکانس بشدت پایین ELF نور مادون قرمز IR، نور مرئی و نور مافوق بنفش UV (بخاطر دارید که 10 برابر فرکانس UV، مرز یونیزان بودن پرتو است) مثال‌هایی از تشعشع الکترومغناطیسی غیر یونیزان هستند که قادر به تخریب بافت زنده نیستند. علامت دعوت به احتیاط برای این امواج مشابه شکل زیر است:

تشعشع دکل مخابرات از نوع تشعشع غیریونیزان است

امواج الکترومغناطیسی در باند فرکانسی RF یا فرکانس رادیویی که طیف آن از 30 کیلوهرتز تا 300 گیگاهرتز را در بر می گیرد، در دسته دوم یعنی امواج غیر یونیزان قرار می‌گیرند که بافت زنده در معرض این امواج دچار تخریب نمی شود و چنانچه شدت تابش و زمان پرتوگیری در حد مجاز قرار داشته باشد، تنها باعث افزایش محدود در دمای ناحیه‌ای می‌شود که در معرض تابش قرار گرفته است، و پس از برطرف شدن منبع تابش، دمای ناحیه به حال قبل بر می گردد.

به جدول زیر نگاه کنید. امواج غیر یونیزانی که از گوشی موبایل نسل 2 ساطع می شود دارای انرژی فوتون 0.41 میلی الکترون ولت است، و با توجه به اینکه نور مرئی دارای انرژی فوتون 3.3 الکترون ولت است، می توان با تقسیم این دو عدد بر هم اذعان داشت که انرژی فوتونهای ساطعه از گوشی موبایل تنها یک 8000 ام انرژی نور مرئی غیر یونیزان، و یک 292000 ام اشعه X با طول موج 10 نانومتر یونیزان است، حالا تا تفاوت بین  انرژی امواج یونیزان با غیر یونیزان را بیشتر درک می کنید:

در بررسی مضرات دکل مخابرات توجه به اینکه امواج ساطع شده از دکل مخابرات مانند دکل ایرانسل، دکل همراه اول و رایتل جزو امواج غیریونیزان بوده و با توجه به فرکانس کار که بین 900 تا 2650 مگاهرتز قرار دارد، دارای طول موج بین 33 تا 11 سانتی متر هستند اهمیت زیادی دارد. در واقع انرژی تشعشعی امواجی که مثلا از دکل ایرانسل منتشر می شود دارای قدرت بسیار کمتری نسبت به انتهای طیف الکترومغناطیس هستند و امکان مضرات دکل را بسیار کاهش می دهد. 

اگر به جدول فوق نگاه کنید خواهید دید که اندازه طول موج در فرکانس های رادیویی پخش تلویزیونی آنالوگ VHF با طول ساختمان‌های شهری برابری می‌کند. این امواج برای انسان نامرئی هستند. طیف RF، وسیله انتقال محتوای آنالوگ و دیجیتال در فضای آزاد بوده و ابزاری برای پخش موسیقی از رادیوهای محلی و همچنین رسیدن صدا و تصویر به تلویزیون‌ها می‌شوند. همچنین انتقال سیگنال‌ها به گوشی‌ همراه شما از طریق دکل مخابرات مانند دکل همراه اول یا دکل ایرانسل در همین رده قرار می‌گیرند. البته امواج تلفن‌ همراه و تشعشع دکل مخابرات دارای طول موج کوتاه‌تری در قیاس با امواج ابتدای طیف RF  هستند؛ اما در قیاس با امواج مایکروویو طول موج بلندتری دارند برای مثال نسل 2 موبایل دارای طول موج 16 تا 33 سانتیمتر، نسل 3 حدود 14 سانتیمتر، و نسل 4 حدود 11 سانتی‌متر هستند.

عدم شناسایی ارتباط تشعشع دکل مخابرات با سلامتی سلو‌ل‌های زنده

مطالعات آزمایشگاهی، امکان مضرات دکل مخابرات مانند دکل ایرانسل و تاثیر امواج RF که در ارتباطات تلفن همراه مورد استفاده قرار می گیرند را از لحاظ آسیب رساندن بر DNA مورد بررسی قرار داده اند. اکثر این مطالعات نشان داده‌اند که تشعشع امواج RF که از آنتن های نصب شده روی دکل‌ مخابرات مانند دکل ایرانسل یا دکل همراه اول و رایتل ساطع می شوند، به اندازه کافی انرژی ندارند تا به طور مستقیم به DNA آسیب برسانند. از این رو روشن نیست که چگونه گوشی های تلفن همراه و دکل‌ مخابرات ممکن است باعث آسیب رساندن بر سلول‌های بدن موجود زنده شوند، بعبارت دیگر حقیقت داشتن چنین فرضیه ای قابل مدل شدن با یک متدولوژی علمی نیست، اگرچه تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد.

 با جمع‌بندی این موارد می توان گفت تعامل کمیت‌های میدان الکتریکی، میدان مغناطیسی و امواج الکترومغناطیسی چه در طیف نور مرئی و چه در طیف فرکانس های رادیویی، که از وسایل عمومی مردم که داخل منازل وجود دارد ناشی می شوند، چه بصورت القا یا تشعشع باشد  غیریونیزان محسوب می شوند. غیریونیزان بودن این القاها یا تشعشعات و نیز رعایت استانداردهای ایمنی در ساخت این وسایل و نظارت دائم بر تجهیزات ارتباطی مانند دکل مخابرات و اندازه‌گیری تشعشع و امکان مضرات دکل باعث می‌شود کارشناسان ضرری برای سلامت در آنها تشخیص ندهند. اما در عین حال رعایت ملاحظات اشاره شده در بخش‌های بالایی از حیث مدت زمان استفاده از وسایل (مثلا سشوار) و همچنین استاندارد بودن این وسایل بعنوان لوازم خانگی یا تجهیزات مخابراتی از سوی کارشناسان توصیه می‌شود.