نام نویسنده: مينو مومنى
شرق – ماندن دانش آموزان در خانه و نرفتن به مدرسه سال ها قبل يك عمل غيرمعمول به شمار مى رفت و جز در موارد نادر چنين غيبتى از سوى مدارس و مراكز آموزشى موجه شمرده نمى شد اما امروزه تكنولوژى وضعيتى را ايجاد كرده است كه دانش آموزان مى توانند در خانه بمانند و در همان حال در مدرسه نيز حضور داشته باشند.
تكنولوژى اطلاعات و شبكه هاى مبتنى بر آن از جمله اينترنت امروزه تغييرات فراوانى را در سيستم هاى آموزشى ايجاد كرده اند و عملاً اين تغييرات را از سطح به عمق مطالب و عناوين آموزشى كشانده اند. دانش آموزان امروزى و والدينشان ديگر نيازى به يافتن يك مجموعه آموزشى در نزديكى محل سكونت خود ندارند بلكه مى توانند از طريق اينترنت بهترين مجموعه آموزشى را انتخاب كرده و در آن ثبت نام كنند. طى سال هاى گذشته آى تى شيوه هاى متعددى را براى آموزش در اختيار متوليان اين بخش قرار داده و كشورهايى كه از قابليت بهره گيرى از اين تكنولوژى برخوردار بوده اند مراكز آموزشى خود را با اين شيوه ها منطبق كرده اند. تكنولوژى اطلاعات امروزه موضوع آموزش از راه دور را به گونه اى در اين مراكز گسترش داده كه نه تنها معضل بعد و فاصله مكانى از ميان رفته بلكه منابع غنى براى استفاده دانش آموزان و دانشجويان نيز فراهم شده و همچنين شيوه هاى نوينى نيز براى ارتقاى سطح آموزش ايجاد شده است.
• حضور آن لاين
نخستين پيش نياز بهره گيرى از تكنولوژى اطلاعات در آموزش داشتن زيرساخت هاى مناسب مخابراتى و كامپيوترى است. يكى از معمول ترين شيوه هاى آموزشى امروزه حضور آن لاين شاگردان در كلاس درس مجازى و به صورتى است كه استاد كاملاً و از طريق دوربين هاى ويديويى آنها را در نظر داشته باشد انجام مى گيرد. در اين سيستم دانش آموزان از طريق دوربين ويديويى كه به كامپيوتر متصل است با استاد ارتباط مى يابند و استاد از اين طريق آنها را كاملاً تحت نظر دارد. همچنين با استفاده از نرم افزارهاى خاص استاد سئوالات و مطالب مورد نظر خود را به صورت عمومى براى همه دانش آموزان و يا به صورت خصوصى براى بخش يا يكى از دانش آموزان مى تواند ارسال كند.
اجراى چنين سيستمى نيازمند پيش نيازهايى مثل مجهز بودن دانش آموزان به سيستم و خط ارتباطى پرسرعت و همچنين نرم افزار ويژه اى است كه روى تمامى سيستم هاى مورد استفاده دانش آموزان نصب شده باشد. بيعى است در چنين سيستم آموزشى استفاده از خطوط پرسرعت اينترنت يا ديگر شبكه ها ضرورى است و حداقل در كشورى مثل ايران بهره گيرى از چنين قابليت هايى (ويديويى، صوتى يا بهره گيرى از تصاوير با گرافيك بالا) با خطوط كم سرعت و با كيفيت پايين چنين پياده سازى هايى ناموفق خواهد بود. اينترنت پرسرعت امروزه يك عامل بالقوه براى مراكز آموزشى آن لاين به حساب مى آيد و به جز موارد استفاده متعددى كه از كنار آنها مى توان انجام داد سيستم هاى آموزشى نيز به صورتى از اين خط ارتباطى براى رفع نيازها و ارائه قابليت هاى خود استفاده مى كنند.
به همين دليل مديران آموزشى معمولاً تقاضاهاى متعددى مبنى بر ارتقاى سيستم هاى ارتباطى و تبادل اطلاعات را مطرح مى كنند و ارائه طرح هاى مدرن آموزشى را وابسته به ايجاد چنين بسترهاى مناسبى مى دانند. دكتر حسين پدرام مدرس آى تى دانشگاه مجازى اميركبير در اين زمينه معتقد است نبود پهناى باند مناسب برقرارى ارتباط آن لاين موثر ميان دانشجويان و استاد را دچار مشكل مى كند. به گفته اين استاد اما با سرمايه گذارى در ايجاد پهناى باند كافى براى ارسال تصاوير متعدد و متحرك به همراه متن براى دانشجو ديگر دچار مشكل نخواهيم شد.
• تغيير در محتوا
سيستم هاى نوين آموزشى كه مبتنى بر تكنولوژى ارائه مى شوند در واقع صرفاً ارائه نسخه آن لاين آموزش هاى گذشته نيستند. با توجه به تغيير ابزار آموزشى محتواى آموزشى نيز نيازمند تغييرات براى انطباق با چنين سيستمى است. در واقع يك سيستم نوين آموزشى صرفاً بهره گيرى از تكنولوژى براى ارائه محتواى سنتى نيست و در اين زمينه نياز به تغيير در محتواى دروس و منابع آموزشى نيز كاملاً ضرورى است. با اين حال چنين شكل آموزشى همچنين نياز به استانداردها و قواعد مشابه مشخصى دارد كه پيش تر بايد از سوى مراكز مافوق آموزشى تهيه و تدوين شوند. چنين استانداردهايى در واقع براى آن به كار مى روند كه دانش آموزان مراكز مختلف آموزشى منابع و شيوه آموزشى يكسانى را در اختيار داشته باشند و بر پايه اصول مشترك و پايه اى خاص پيش روند.به جز اين استفاده از پروتكل ها و قواعد فنى و همچنين نرم افزارهاى يكسان نيز مى تواند نظم و روند خاصى را بر مجموعه هاى آموزشى تحميل كند.نكته مهمى كه در موضوع آموزش آن لاين و يا بهره گيرى از آموزش مبتنى بر تكنولوژى اطلاعات وجود دارد عرضه مطالب آموزشى متناسب با مديوم ارائه دهنده است.
در آموزش هاى سنتى كتاب به عنوان يك مديوم قابليت ها و ابزار نسبتاً محدودى در اختيار مدرسان و دانش آموزان مى گذاشت و مطالب آموزشى نيز در اين قالب تعريف مى شد اما در مقابل در قالب مديومى مثل كامپيوتر و اينترنت ارائه محتوا را با توجه به قالب و گسترگى فضاى آن بايد مطابق با ابزار تغيير داد. امكانات آزمون هاى آن لاين و بهره گيرى از مطالب گرافيكى ديناميك و يا ارائه اطلاعات به لحظه از جمله مواردى است كه مى تواند محتواى متناسب با ابزار را در اختيار مراكز آموزشى قرار دهد. همچنين شيوه هاى نوين ارتباط با والدين و آگاه كردن آنها از وضعيت آموزشى فرزندان و رفع مشكلات احتمالى در اين زمينه نيز كاملاً كارسازتر به نظر مى رسند.
• اولين قدم
هر چند از ورود كامپيوتر و اينترنت به ايران سال ها مى گذرد اما استفاده از امكانات اين ابزارهاى ارتباطى سابقه كوتاهى در كشور دارد. شايد بتوان نخستين تلاش ها براى ارائه آموزش ها الكترونيك را ارائه سى دى هاى آموزشى خارجى _ مانند آموزش زبان و آموزش برنامه نويسى كامپيوتر_ دانست، در پى آن شركت هاى نرم افزارى نخستين نرم افزارهاى آموزشى را براى استفاده علاقه مندان ارائه دادند و به دنبال آن نرم افزارهاى آموزشى در ديگر رشته ها نيز به مرور توليد و عرضه شد. اما استفاده از تكنولوژى كامپيوتر در مدارس بيش از چند سال سابقه ندارد، از فعاليت هاى محدود برخى مدارس غيرانتفاعى كه بگذريم، طى چند سال اخير براساس همكارى اى كه ميان وزارت آموزش و پرورش و طرح تكفا صورت گرفته بودجه قابل توجهى براى تجهيز مدارس كشور به تكنولوژى اطلاعات مانند كامپيوتر و اينترنت و نرم افزارهاى آموزشى اختصاص يافته است. هر چند اين تجهيز هنوز در مراحل نخستين كار است و صرفاً در بهترين حالت امكان اتصال كاربران به اينترنت فراهم آمده اما بسيارى از كارشناسان آن را قدم هاى نخست براى حركت به سمت بهره گيرى از امكانات الكترونيكى در سيستم هاى آموزشى پايه مى دانند.
چند ماه قبل براساس توافقنامه اى كه ميان وزارتخانه هاى آموزش و پرورش و ارتباطات و فناورى اطلاعات صورت گرفت تجهيز مدارس كل كشور به خطوط اينترنت در دستور كار قرار گرفت، دو هفته قبل نيز مجلس شوراى اسلامى بر تجهيز كليه مراكز آموزش به اينترنت تاكيد كرد.
هر چند تجهيز به ابزارهاى تكنولوژيك م تواند قدم نخست خوبى در اين زمينه به حساب بيايد اما در واقع شايد تغيير در محتواى آموزشى و متناسب كردن آن با شكل آموزش الكترونيكى را بتوان قدم بعدى در اين زمينه دانست.
هم اكنون آموزش مجازى به صورت محدود توسط برخى از مراكز آموزشى به دانشجويان ارائه مى شود، همچنين برخى طرح هاى توسعه اى نيز براى تغيير سيستم آموزشى تعدادى از مدارس در حال اجرا است. چند ماه قبل عباس ذوقى پور عضو كميته آموزش الكترونيكى شوراى عالى اطلاع رسانى خبر از بررسى پروژه هوشمند كردن ۵۰ درصد دبيرستان ها در آموزش و پرورش داد. به گفته وى در صورتى كه اجراى اين پروژه به تاييد وزير آموزش و پرورش برسد آموزش در ۵۰ درصد دبيرستان ها در شهرهاى شيراز، تبريز، اصفهان و مشهد در مقطع اول نظرى به صورت هوشمند خواهد بود و با تحقق اين كار شاهد يك انقلاب آموزشى در ساختار آموزشى كشور خواهيم بود.
به گفته ذوقى پور كه خود نخستين مدرسه هوشمند در كشور را نيز راه اندازى كرده در اين مدارس كامپيوتر به كمك مديريت مدارس خواهد آمد اما خود وى تاكيد مى كند تا رسيدن به چنين سطحى در همه واحد هاى آموزشى به سال ها وقت نياز داريم.يكى ديگر از پروژه هايى كه در زمينه تجهيز كردن مدارس و مراكز آموزشى كشور به ابزارهاى تكنولوژيك در كشور اجرا مى شود طرح اسكول نت است. اجراى اين طرح كه از طرف افراد خير و نيكوكار و با هدف افزايش سطح آموزشى اجرا مى شود از سال ۱۳۷۷ و با ايجاد يك خط اينترنت از دانشگاه صنعتى شريف به يك سايت در يكى از مدارس جنوب شهر تهران آغاز شد. اين طرح روى اينترنت پايه ريزى شده و مدارس مى توانند با داشتن حداقل امكانات ارتباطى از قبيل رايانه و ارتباط با اينترنت از اين امكان استفاده كنند. براساس آمارها هم اكنون ۲۰۰ مدرسه در سطح ۱۶ استان كشور زيرپوشش شبكه مدرسه يا اسكول نت قرار گرفته اند.
• • •
به نظر مى رسد حركت به سمت تجهيز مدارس به سمت استفاده از تكنولوژى اطلاعات و استفاده از شبكه اينترنت آغاز شده اما بسيارى معتقدند كه چنين طرحى بدون يك برنامه جامع براى كل پايه هاى آموزشى و تغيير در شكل و محتواى منابع آموزشى نمى تواند به رشد و پيشرفت در اين عرصه بينجامد. يك ماه پيش اعلام شد كه يك دانشگاه نيوزيلندى ۲۰ ميليون دلار براى ارائه تسهيلات آموزشى بر پايه فناورى اطلاعات و ارتباطات سرمايه گذارى مى كند چنين اخبارى از كشورى چون نيوزيلند چندان غيرمنتظره نيست چراكه حداقل در اين كشور فناورى اطلاعات به عنوان يكى از سه حوزه اصلى از سوى دولت مورد توجه قرار مى گيرد. آيا مى توان انتظار داشت كه چنين بودجه هايى براى كل مراكز آموزشى كشورمان نيز در نظر گرفته شود.
