نام نویسنده: شهرام شريف
دنیای اقتصاد – نمايش نخستين ماهواره ايران با عنوان مصباح و اعلام زمان پرتاب آن در اواخر مهرماه، به نوعى مى‌‌تواند نمادى از بلندپروازى‌هاى علمى و فنى ايران از يك‌سو و حركت به سمت تكميل زيرساخت‌هاى مخابراتى از سوى ديگر باشد.
جعبه مكعبى شكل سياهى كه پنج شنبه در يك محفظه شيشه‌اى در محل مركز تحقيقات مخابرات به نمايش در آمد، تحقق يكى از آرزوهاى 30 سال اخير مقامات ايرانى براى حضور در فضاى بالاى جو و استفاده از تكنولوژى ماهواره در موقعيتى است كه اين پرنده‌هاى دور پرواز آسمان پيرامون زمين را پر كرده‌اند و سرويس‌هاى مختلفى را ارائه مى‌‌كنند.
ماهواره 75 كيلوگرمى مصباح كه در انگليسى به Lantern ترجمه شده تاكنون بيش از 10ميليارد تومان هزينه به همراه داشته و تا مهر ما پس از حمل به پايگاهى در شمال مسكو به فضا پرتاب و در فاصله 560 مايلى زمين مستقر خواهد شد.
اين ماهواره براى پيش‌بينى وضعيت آب و هوا، كنترل شبكه‌هاى انرژى – نفت، گاز و برق – و همچنين مديريت بحران و حوادث طبيعى و همچنين برخى سرويس‌هاى مخابراتى به كار خواهد رفت.
هر چند كاركردهاى مصباح در مقايسه با يك ماهواره معمولى و همچنين به نسبت هزينه انجام شده در مقايسه با اجاره چنين سرويس‌هايى روى ماهواره‌هاى خارجى بسيار اندك به نظر مى‌‌رسد اما از اين نظر كه در انتقال تكنولوژى ساخت ماهواره و تربيت نيروى متخصص در داخل كشور نقش به سزايى دارد، مى‌‌تواند در آينده و براى روژه عظيم‌ترى كه با نام ماهواره زهره در دستور كار است، بسيار حايز اهميت باشد. در واقع شايد بتوان گفت آنچه همگان از يك ماهواره با كاربردهاى متعدد انتظار دارند، در پروژه ماهواره 130ميليون دلارى زهره تجلى خواهد يافت، ماهواره اى كه قرار است تا دو سال آينده در مدار 34 درجه قرار بگيرد كه يكى از سه نقطه مدارى است كه سال‌ها است در اجاره ايران بوده و هزينه گزافى براى حفظ آن پرداخت شده است. قرارداد ماهواره زهره به گفته وزير ارتباطات تا هفته آينده نهايى مى‌‌شود، ساخت آن نيز تا دو سال آينده به پايان مى‌‌رسد و در مصارفى گسترده‌تر سرويس‌هاى متعدد مخابراتى و تلويزيونى را ارائه خواهد داد.
هر چند به نظر مى‌‌رسد كه تكميل پروژه مصباح و زهره در ماه‌هاى پايانى دولت خاتمى سرعت گرفت اما در واقع نخستين تلاش‌هاى جدى براى حضور ايران در فضا به سال 1356 باز مى‌‌گردد كه در اين سال ايران سه نقطه مدارى را در فضا درخواست كرد كه در سال 1365به تصويب رسيد اما تا سال 1375 به علت مخالفت جدى دستگاه‌هاى اقتصادى كشور به دليل گران بودن هزينه خريد ماهواره و عدم توجيه اقتصادى تصميم‌گيرى در مورد خريد يا ساخت ماهواره به تعويق افتاد. در سال 1375 با ابلاغ مصوبه شوراى عالى امنيت ملى، وزارت ارتباطات ملزم به حفظ نقاط مدارى و خريد اولين ماهواره شد و در ادامه تلاش‌هاى زيادى براى خريد ماهواره صورت گرفت، اما محدود بودن سازندگان و پيچيدگى نوع قراردادها و همچنين تحريم‌هاى موجود باعث شد كه اين پروژه به يكى از پر تاخيرترين پروژه‌هاى مخابراتى ايران تبديل شود.
به جز اين در قانون وظايف و اختيارات وزارت ارتباطات و فناورى اطلاعات نيز موضوع توسعه فناورى فضايى در كشور مورد توجه قرار گرفته و در ماده 8 و 9 اين قانون ايجاد سازمان فضايى كشور و توسعه و تكميل طرح‌هاى فضايى ذكر شده است.
به‌رغم چنين فعاليت‌هاى فنى و تاكيدات قانونى موضوع دستيابى به تكنولوژى ماهواره مخالفانى نيز در داخل و همچنين در خارج دارد، هزينه سنگين، فراهم بودن تكنولوژى‌هاى جايگزين، غير ملى بودن – با توجه به مشاركت شركت‌هاى خارجى – ، انعقاد قراردادهاى يك طرفه با شركت‌هاى روسى و همچنين كاهش سرمايه گذارى كشورها در زمينه ماهواره طى سال‌هاى اخير در اين عرصه از جمله انتقادهايى است كه به پروژه‌هاى فضايى ايران از داخل وارد مى‌‌آيد. پاسخ مقامات مخابراتى و فضايى كشور به اين انتقادها عمدتا اشاره به دستيابى به تكنولوژى اين دانش و فراهم كردن امكان ارتباطى مستقل و امن براى كشور است. بر اين اساس ارزيابى موافقان عمدتا بر اين نكته استوار است كه با توليد ماهواره‌هاى متعدد هم هزينه ساخت ماهواره كاهش مى‌‌يابد و هم روش‌هاى درآمدزايى آن براى كشور گشوده خواهد شد. همچنين موضوع محدوديت پخش ماهواره‌اى كه براى چندين شبكه اسلامى از جمله المنار طى سال‌هاى اخير به وجود آمده و لزوم بهره‌گيرى از خدمات تلويزيونى بدون هراس از برخوردهاى سياسى نيز يكى از دلايلى است كه موافقان ماهواره بر آن تاكيد مى‌‌ورزند.
از سوى ديگر اعلام خبر حركت ايران به سمت پروژه‌هاى فضايى تا اندازه اى حساسيت‌هاى برخى كشورهاى مخالف ايران – از جمله رژيم صهيونيستى – را نيز برانگيخته است. مقامات اين كشور يك سال قبل اعلام كرده بودند كه ايران پروژه‌هاى فضايى و موشكى خود را به شكل آشكار پيش مى‌‌برد و در اين راه اهداف صلحآميز را دنبال نمى‌‌كند. همچنين اعلام خبر ايجاد يك سازمان فضايى مشترك بين ايران و چين براى تاسيس بزرگ‌ترين مركز فضايى پس از مركز فضايى اروپا نيز نگرانى‌هاى اقتصادى و سياسى برخى كشورها را به همراه داشته است. با توجه به فضايى كه هم اكنون در فضاى سياسى – بين‌المللى عليه ايران وجود دارد، به نظر مى‌‌رسد طرح چنين مطالبى با هدف جلوگيرى از دسترسى ايران به اين تكنولوژى صورت مى‌‌گيرد، اين در حالى است كه مقامات ايرانى بارها بر استفاده‌هاى صلحآميز از تكنولوژى ماهواره تاكيد كرده‌اند.
به هر حال وجود چنين معادلاتى نشان مى‌‌دهد دسترسى به تكنولوژى ماهواره براى ايان ساده‌تر از دستيابى به تكنولوژى‌هاى انحصارى ديگر نخواهد بود و مسايل مهم و اتفاقات پيش بينى نشده اى نيز مى‌‌تواند در اين مسير پر هزينه قرار گيرد اما اين موضوع نيز بديهى است كه اگر ايران بتواند به تكنولوژى ساخت ماهواره دست پيدا كند در واقع نخستين كشور منطقه و شانزدهمين كشور جهان خواهد بود كه راه‌هاى ورود و استفاده از فضا براى سهولت در ارتباطات را آموخته است.
