سخاروش – صرفنظر از اين که کامپيوتر شما چگونه توليد شده است و يا نرم افزارهاى نصب شده بر روى آن چگونه نوشته شده اند ، همواره احتمال بروز خطاء وجود داشته و ممکن است در آن لحظه امکان دسترسى به کارشناسان براى تشخيص خطاء و رفع مشکل وجود نداشته باشد . آشنائى با فرآيند عيب يابى و برخورد منطقى و مبتنى بر علم با اين مقوله مى تواند علاوه بر کاهش هزينه ها،صرفه جوئى در مهمترين منبع حيات بشرى يعنى زمان را نيز بدنبال داشته باشد .
نرم افزارهاى عيب يابى از جمله امکانات موجود و در عين حال بسيار مهم در اين زمينه بوده که مى توان از آنان به منظور عيب يابى يک کامپيوتر استفاده نمود .
نرم افزارهاى عيب يابى
براى عيب يابى کامپيوترهاى شخصى تاکنون نرم افزارهاى عيب يابى متفاوتى ارائه شده است . برخى از اينگونه نرم افزارها درون سخت ارار کامپيوترهاى شخصى ، برخى ديگر درون تجهيزات جانبى ( نظير کارت هاى الحاقى ) ، تعدادى ديگر به همراه سيستم عامل و برخى ديگر به عنوان محصولات نرم افزارى مجزائى عرضه شده اند .
POST ( اقتباس شده از Power On Self Test ) : برنامه فوق پس از روشن کردن هر نوع کامپيوتر شخصى به صورت اتوماتيک اجراء مى گردد . روتين هاى فوق درون حافظه ROM مادربرد و ROM موجود بر روى کارت هاى الحاقى ذخيره مى گردند.
نرم افزارهاى عيب يابى ارائه شده توسط يک توليد کننده خاص : تعداد زيادى از توليد کنندگان معتبر کامپيوتر به منظور عيب يابى کامپيوترهاى توليدى خود ، اقدام به پياده سازى و عرضه نرم افزارهاى عيب ياب مختص سيستم هاى خود مى نمايند .
نرم افزارهاى عيب يابى جانبى : به همراه تعداد زيادى از دستگاه هاى سخت افزارى ، نرم افزارهاى عيب يابى خاصى ارائه مى شود که مى توان از آنان به منظور تست صحت عملکرد سخت افزار مورد نظر استفاده نمود . به عنوان نمونه آداپتورهاى SCSI داراى يک برنامه عيب يابى مى باشند که درون حافظه ROM BIOS کارت تعبيه و با فشردن کليدهاى ctrl+A در زمان راه اندازى سيستم، امکان دستيابى و استفاده از آن وجود خواهد داشت . کارت هاى صدا و شبکه نيز معمولا” به همراه يک برنامه عيب يابى ارائه مى گردند که مى توان از آنان درجهت تشخيص صحت عملکرد وظايف محوله هر کارت استفاده بعمل آورد .
نرم افزارهاى عيب يابى ارائه شده توسط سيستم عامل : به همراه سيستم هاى عامل (نظير ويندوز) ، نرم افزارهاى عيب يابى متعددى ارائه شده است که مى توان از آنان به منظور شناسائى و مونيتورينگ کارآئى و عملکرد هر يک از عناصر سخت افزارى موجود در کامپيوتر استفاده نمود .
نرم افزارهاى عيب يابى آماده : تعدادى از توليد کنندگان نرم افزار به منظور عيب يابى کامپيوترهاى شخصى اقدام به ارائه نرم افزارهاى عيب يابى همه منظوره اى نموده اند. هر يک از نرم افزارهاى فوق داراى پتانسيل هاى مختص به خود بوده که مى توان با توجه به خواسته خود از آنان استفاده نمود .
برنامه عيب يابى POST
زمانى که شرکت آي.بي. ام در سال 1981 اولين کامپيوترهاى شخصى را ارائه نمود در آنان از ويژگى هائى استفاده شده بود که قبلا” مشابه آنان در ساير کامپيوترها به خدمت گرفته نشده بود . استفاده از برنامه اى موسوم به POST و Parity-checked حافظه ، نمونه هائى در اين زمينه مى باشند . پس از روشن کردن هر نوع کامپيوترى درابتدا و قبل از هر چيز ديگر ( نظير استقرار سيستم عامل درون حافظه ) ، برنامه POST به منظور بررسى تست صحت عملکرد عناصر اصلى سخت افزار موجود در يک کامپيوتر اجراء خواهد شد .
POST ، مشتمل بر مجموعه اى از دستورالعمل هاى ذخيره شده در تراشه ROM-BIOS مادربرد است که مسئوليت تست تمامى عاصر اصلى در زمان روشن کردن کامپيوتر را برعهده دارد . برنامه فوق قبل از استقرار هرگونه نرم افزار در حافظه ، اجراء خواهد شد .
برنامه POST چه چيزى را تست مى نمايد ؟
پس از روشن کردن کامپيوتر، برنامه POST به صورت اتوماتيک اجراء و مجموعه اى از تست هاى لازم به منظور بررسى صحت عملکرد عناصر اصلى در کامپيوتر را انجام مى دهد. تست حافظه ، پردازنده ، حافظه ROM ، مدارات حمايتى برداصلى و تجهيزات جانبى نظير اسلات هاى موجود بر روى برد اصلى ، نمونه هائى در اين زمينه بوده که توسط برنامه POST تست خواهند شد . اندازه برنامه POST بسيار کم بوده و صرفا” قادر به تشخيص خطاهاى بحرانى مى باشد . در صورتى که پس از انجام هر يک از تست هاى انجام شده توسط برنامه POST مشکل خاصى تشخيص داده شود ، پيام هاى خطاء و يا هشداردهنده اى که نشاندهنده نوع خطاء است ، ارائه مى گردد . پيامد وجود هر گونه خطاء در اين مرحله ، توقف فرآيند معروف بوتينگ ( استقرار سيستم عامل درون حافظه ) خواهد بود . خطاهائى که توسط برنامه POST تشخيص داده مى شوند را fatal error نيز مى گويند چراکه عملا” توقف فرآيند بوتينگ را بدنبال خواهند داشت .
نحوه نمايش نوع خطاء
ماحصل اجراى برنامه POST ، ارائه سه نوع پيام خروجى است : کدهاى صوتى ، کدهاى مبناى شانزده که برروى يک پورت I/O با يک آدرس خاص ارسال مى گردد و پيم هاى مبتنى بر متن که بر روى نمايشگر نمايش داده مى شوند . براى گزارش خطاهاى تشخيص داده شده توسط برنامه POST از سه روش زير استفاده مى گردد :
کدهاى صوتى ( Beep Codes ) : کدهاى فوق از طريق بلندگوى سيستم قابل شنيدن مى باشند .
کدهاى Checkpoint : کدهاى فوق ، کدهاى مبناى شانزده checkpoint مى باشند که براى يک پورت I/O با يک آدرس خاص ارسال مى گردند . براى مشاهده کدهاى فوق به يک برد خاص نصب شده در يکى از اسلات هاى ISA و يا PCI نياز مى باشد .
پيام هاى نمايش داده شده بر روى نمايشگر : پيام هاى خطاء فوق صرفا” پس از مقداردهى اوليه آداپتور ويدئو قابل نمايش بر روى نمايشگر و استفاده خواهند بود .
کدهاى صوتى برنامه POST
از کدهاى فوق صرفا” براى اعلام خطاهاى بحرانى استفاده مى گردد . خطاهاى فوق در ابتداى فرآيند راه اندازى کامپيوتر و زمانى که هنوز کارت ويدئو و ساير سخت افزارها وارد مدار عملياتى نشده اند ، محقق مى گردند . با توجه به اين که در اين مقطع نمايشگر در دسترس نمى باشد ، کد مربوط به هر يک از خطاهاى موجود به صورت مجموعه اى beep مشخص مى گردد . در صورتى که ماحصل اجراى برنامه POST موفقيت آميز بوده و مشکل خاصى وجود نداشته باشد ، پس از اتمام برنامه POST ، صرفا” يک صداى beep قابل شنيدن خواهد بود . در برخى سيستم ها ( نظير کامپيوترهاى کامپک ) پس از اتمام موفقيت آميز بنامه POST دو مرتبه beep نواخته مى شود . در صورتى که تست صحت عملکرد برخى عناصر با موفقيت توام نباشد ، براى اعلام نوع خطاء تعداد مشخصى beep که ممکن است کوتاه و يا بلند و يا ترکيبى از هر دو باشد ، نواخته مى گردد .
کدهاى Checkpoint مربوط به برنامه POST
کدهاى فوق ، اعداد مبناى شانزدهى مى باشند که توسط روتين هاى برنامه POST بر روى يک پورت I/O با يک آدرس خاص ( مثلا” آدرس 80h ) نوشته مى گردند . به کدهاى فوق ، کدهاى POST نيز گفته شده و امکان مشاهده و خواندن آنان صرفا” با نصب آدپتورهاى خاصى در يکى از اسلات هاى سيستم ، فراهم مى گردد . آداپتورهاى فوق در ابتدا توسط توليد کنندگان مادر برد و به منظور تست سخت افزارهاى توليدى استفاده مى گرديد . در ادامه شرکت هاى متعددى ( نظير ميکرو 200 و 2000 ، JDR Microdevice ) با توليد اينگونه کارت ها امکان استفاده از آنان را براى ساير تکنسين ها فراهم نمودند .
از کدهاى POST Checkpoint مى توان به منظور رديابى وضعيت سيستم در زمان فرآيند بوتينگ از زمانى که سيستم روشن مى گردد تا زمانى که برنامه bootstrap loader اجراء مى گردد ( آغاز استقرار سيستم عامل در حافظه )، استفاده نمود .
پس از نصب يک POST code reade درون يکى از اسلات هاى مادربرد و همزمان با اجراى برنامه POST ، يک عدد مبناى شانزده بر روى نمايشگر کارت نمايش داده خواهد شد . در صورت توقف غيرمنتظره سيستم ، با استفاده از کد نمايش داده شده مى توان خطاء موجود را تشخيص داد . در شکل زير يک POST card reader نشان داده شده است .
پيام هاى نمايش داده شده بر روى نمايشگر
پيام هاى نمايش داده شده بر روى صفحه نمايشگر ، پيام هاى مختصرى مى باشند که يک نوع خاص خطاء را گزارش مى نمايند . پيام هاى فوق صرفا” پس از مقداردهى کارت ويدئو و نمايشگر قابل نمايش و استفاده خواهند بود .
