ایران و جامعه اطلاعاتی – معاونت مطبوعاتى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى پيش نويس پيشنهادى ميثاق اصول اخلاقى حرفه روزنامه نگارى را براى بررسى در اختيار نمايندگان نهادهاى روزنامه نگارى کشور قرار داد. اين ميثاق روز ۲۹ بهمن ماه در سالن همايش هاى معاونت سينمايى وزارت فهنگ و ارشاد اسلامى به بحث گذاشته خواهد شد.
متن کامل ميثاق به اين شرح است:
ضرورت تأمين حق همگان براى دسترسى آزادانه به اطلاعات و برخوردارى از آگاهى هاى صحيح و ضرورى درباره رويدادها و افكار عمومى، براى آزادى مطبوعات و ساير وسايل ارتباط جمعى در جوامع معاصر، جايگاه برجسته اى پديد آورده و نقش اجتماعى روزنامه نگاران را بيش از پيش، مورد توجه قرار داده است. به همين لحاظ، اهميت حفظ وحراست آزادى مطبوعات و ساير رسانه ها و ايجاد شرايط مطلوب فعاليت روزنامه نگاران، ايجاب مى كند كه در فرايند جست وجو، جمع آورى، تهيه و تدوين اخبار و اطلاعات عينى مورد نياز همگان وهمچنين اتقال و انتشار آنها، موانع محدوديت وجود نداشته باشند و دست اندركاران مطبوعات و ساير رسانه هاى عمومى بتوانند بر اساس آزادى هاى بنيادى عقيده وبيان و اطلاعات، كه آزاد مطبوعات را هم در برمى گيرند و در قوانين اساسى و اسناد حقوقى بين المللى پيش بينى شده اند، وظايف حرفه اى خود را انجام دهند.
به بيان روشن تر، حق دسترسى آزادانه همگان به اطلاعات، از ضرورت شناخت شرايط محيط زندگى، براى رفع نيازهاى اجتماعى و نگهبانى از مصالح و منافع عمومى، سرچشمه گرفته است و تحقق آن، مستلزم آن است كه امكانات تأسيس و فعاليت آزاد مطبوعات و ساير رسانه ها، تأمين و تضمين شوند. به همين جهت با توجه به آن كه آزادى مطبوعات و حق همگان براى برخوردارى از اطلاعات، با تدارك و اخبار و گزارش هاى مورد انتقال و انتشار، به وسيله نشريات دوره اى و رسانه هاى ديگر و از طريق روزنامه نگاران حرفه اى تحقق مى يابند. وظيفه اصلى روزنامه نگاران آن است كه اطلاعات صحيح، جامع و كامل در مورد تمام موضوع ها و مسائل مربوط به نيازهاى اجتماعى و منافع و مصالح عمومى، در اختيار مردم بگذارند و به عبارت ديگر، موظفند تمام اطلاعاتى را كه شهروندان براى مشاركت فعال در زندگى يك جامعه مردم سالار به آن ها نياز دارند، آماده سازند و به آنان عرضه كنند.
بنابراين رسالت اجتماعى روزنامه نگاران، براى آگاهى دهى درباره وقايع و مسائل زندگى جمعى و بازتاب تعامل عقلايى افكار و عقايد همگانى و تشريح و تفسير و نقد آنها، بر حق دسترسى آزادانه همگان به اطلاعات و بر مبناى آن، بر آزادى مطبوعات و ساير رسانه ها، استوار است.
در عين حال، آزادى روزنامه نگاران براى دستيابى به اخبار و اطلاعات و انتقال و انتشار آنها، ضرورتاً داراى محدوديتهايى است كه بايد نسبت به رعايت آنها، متعهد و مسوول باشند. پيش بينى وظايف و مسئوليت هاى اجتماعى روزنامه نگاران در قوانين و مقررات حقوقى و مجموعه هاى اصول و معيارهاى اخلاقى حرفه اى روزنامه نگارى، به همين منظور، صورت مى گيرد. اما در كار پراهميت روزنامه نگاران، تحقق وظايف و مسؤوليت هاى اجتماعى آنان در صورتى امكان پذير است كه شرايط استقلال و شرافت حرفه اى آنها تأمين شده باشند وبه اين منظور، توجه به حقوق و امتيازهاى معنوى واجتماعى روزنامه نگاران نيز ضرورى است.
حقوق و امتيازهاى روزنامه نگار
1. روزنامه نگار با توجه به رسالت اجتماعى خود بايد از حق دستيابى آزادانه به همه منابع خبرى و آزادى انجام بررسى ها و تحقيق هاى ضرورى درباره تمام رويدادهاى زندگى عمومى، برخوردار باشد. بنابراين محرمانه بودن امور عمومى يا خصوصى، جز موارد استثنايى مشخص شده از طريق قوانين و مقرارت ملى، نمى تواند در برابر وى مطرح شد.
2. اصل استقلال عمل تحريريه مطبوعات و ساير رسانه هاى همگانى، از امتيازهاى معنوى مهم روزنامه نگارى است و هيچ نوع فشار و اجبار درون سازمانى (از سوى صاحبان و مديران) يا برون سازمانى (از سوى مقامات دولتى و مؤسسات اقتصادى)، براى اثرگذارى بر چگونگى مندرجات و محتويات آنها قابل قبول نيست.
3. روزنامه نگار حق دارد در انجام كار حرفه اى خويش از پيروى هر شيوه اى كه با خط مشى رسمى نشريه يا رسانه ديگر محل كار او پيش بينى شده با پيمان جمعى كار حرفه اى وى، مغايرت داشته باشد، خوددارى كند.
4. روزنامه نگار را نمى توان مجبور كرد كه بر خلاف اعتقاد و وجدان خود، به اقدامى حرفه ا دست بزند و عقيده اى ابراز دارد. به همين لحاظ، اعمال هر گونه فشار حرفه اى و سياسى در مورد چگونگى فعاليت وى، ممنوع است.
5. «قيد وجدانى» حرفه روزنامه نگارى، كه در قوانين و مقررات مربوط به استقلال اين حرفه و يا در اصول اخلاقى آن پيش بينى مى شود، مستلزم آن است كه بتواند در صورت تعطيل، واگذارى يا فروش مؤسسه مطبوعاتى يا رسانه اى محل كار خود و يا تغيير خط مشى آن، به صورتى كه به شرافت حرفه اى يا حيثيت اجتماعى او لطمه وارد كند، استعفاء دهد و غرامت دريافت نمايد.
6. استقلال عمل هيأت تحريريه مطبوعات يا رسانه هاى همگانى ديگر ايجاب مى كند كه از هر گونه تصميم مهمى كه زندگى مسسه مطبوعاتى يا رسانه اى محل كار آن را تحت تأثير قرار مى دهد، مطلع شود. اين هيأت پيش از تصميم نهايى راجع به هر اقدام مربوط به تركيب اعضاى تحريريه ـ استخدام، اخراج، انتقال و ارتقاى روزنامه نگاران ـ مورد مشورت قرار مى گيرد.
7. مشاركت روزنامه نگاران در مالكيت و مديريت مؤسسات مطبوعاتى و رسانه اى و موافقت آنان براى انتخاب مسؤولان و مديران تحريريه، كه در بسيارى از كشورهاى جهان اعمال مى شود، از لوازم مهم و ضرورى استقلال حرفه روزنامه نگارى به شمار مى آيد.
8- روزنامه نگار با توجه به نقشها و مسؤوليت هاى اجتماعى خود، نه تنها حق استفاده پيمان جمعى كار روزنامه نگارى، بله حق برخوردارى از قرارداد شخصى تضمين كننده تأمين مادى و معنوى كار حرفه اى و نيز دريافت دستمزد مناسب و منطبق با نقش اجتماعى خويش در جهت حفظ استقلال اقتصادى خود را داراست.
8. آزادى روزنامه نگاران براى تأسيس انجمنها و اتحاديه هاى حرفه اى، مشاركت آزادانه در فعاليت هاى اين تشكل ها و برخوردارى از حمايتهاى صنفى آن ها، كه در جهت تأمين و تضمين حقوق مادى و معنوى حرفه روزنامه نگارى صورت مى گيرد، از حقوق مسلم اعضاى اين حرفه شناخته مى شود.
9. تشكيل نهاد مستقل نظارت بر صدور كارت هويت حرفه اى روزنامه نگاران، به منظور تعيين سلسله مراتب شغلى و مسؤوليتها و مقام هاى تحريريه اى آنان كه با همكارى انجمن ها و اتحاديه هاى روزنامه نگارى از يك سو و سازمان هاى صنفى صاحبان و مديران مؤسسات مطبوعات و رسانه اى از سوى ديگر، اداره مى گردد از حقوق مهم روزنامه نگاران محسوب
مى شود.
10. كمك مؤسسات مطبوعاتى و مؤسسات رسانه اى ديگر به آموزش تخصصى روزنامه نگاران و شركت دادن منظم و پياپى آنان در دوره هاى بازآموزى حرفه اى، كه معمولاً در پيمانهاى جمعى كار اعضاى هيأت تحريريه هم پيش بينى مى شود، بايد براى پيشرفت سطح كيفى فعاليت روزنامه نگارى مورد حمايت قرار گيرد.
11. حمايت از حقوق آفرينندگى فكرى روزنامه نگاران، كه معمولاً در قوانين موضوعه مربوط به حقق مؤلف و مالكيت معنوى و در پيمان هاى جمعى كار حرفه روزنامه نگارى نيز بر آن تأكيد مى گردد، بايد در تأمين و تضمين حقوق مادى و معنوى آنان در اين زمينه، طرف توجه خاص واقع شود.
12. ارج گذارى به مشاركت زنان در كار حرفه اى روزنامه نگارى، مقابله با هرگونه تبعيض در استخدام و ارتقاى شغلى روزنامه نگاران زن، تشويق و گسترش همكارى آنان، با هيأت هاى تحريريه مطبوعات و ساير رسانه ها به تقويت استقلال اين حرفه كمك مى كند.
13. براى تأمين و حفظ آزادى و استقلال حرفه روزنامه نگارى، حمايت حقوقى از امنيت و آسايش شغلى روزنامه نگارى و جلوگيرى از تهديد جسمى و جانى آنان، از طريق قوانين ملى و مقررات حقوقى منطقه اى و بين المللى، اهميت فراوان دارد.
14. اصول اخلاقى مندرج در اين ميثاق از منابع عمده تصميم گيرى
شوراى عالى رسانه ها ورسدگى به تخلفات اخلاقى و حرفه اى روزنامه نگارى است.
15. اين ميثاق به تأييد اعضاى حرفه روزنامه نگارى و نهادهاى حرفه اى و صنفى آنها مى رسد و شوراى عالى رسانه ها مسؤول نظارت بر اجراى آن است.
وظايف و مسئووليت هاى روزنامه نگار
1. روزنامه نگار براى كسب آگاهى در مورد وقايع و مسائل اجتماعى و تشريح و تحليل و نقد و تفسير آزادانه آنها، بر مبناى حق همگان براى شناخت حقايق، بايد به واقعيتهاى عينى توجه كند و اخبار و اطلاعات صحيح ودقيق و مقاله ها و تفسيرهاى منطقى و منصفانه در اختيار خوانندگان بگذارد.
2. در كار روزنامه نگارى، خبر بايد به منزله يك خدمت اجتماعى و نه يك كالاى بازرگانى، نگريسته شود. به همين جهت، روزنامه نگار در انجام وظايف حرفه اى خويش نه تنها در برابر صاحبان و مديران مطبوعات، بلكه در مقابل جمع وسيع خوانندگان و منافع و مصالح عمومى جامعه نيز مسئووليت دارد و اين مسئووليت اجتماعى ايجاب مى كند كه در شرايط و اوضاع و احوال مختلف، هميشه بر اساس وجدان اخلاقى خاص خود عمل نمايد.
3. روزنامه نگار بايد به صحت عمل حرفه اى خويش توجه ويژه داشته باشد و تنها اخبار و اطلاعاتى را كه منشاء و منبع آنها مشخص است، منشر كند و در صورت لزوم قيد رعايت احتياط نسبت به صحت آنها را نيز يادآور شود.
4. سرقت ادبى، مخدوش ساختن متنها و سندها و حذف اطلاعات اساسى مربوط به رويدادها، بايد دركار روزنامه نگارى هميشه مذموم و مطرود باشند و براى به دست آوردن اخبار و اسناد و عكسها، شيوه هاى نادرست و غيرقانونى، بكار گرفته نشوند.
5. روزنامه نگار وظيفه دارد، زمان دقيق انتشار اخبار و گزارش ها يا تفسيرها و مقاله هايى را كه طبق تصميم دست اندركاران و افراد ذى آنها بايد در ساعت ها يا روزهاى آينده منشر شوند، رعايت كند واز چاپ و پخش پيش از موقع آن ها، پرهيز نمايد.
6. شرات حرفه اى روزنامه نگار ايجاب مى كند كه از پذيرش هر گونه پاداش مادى غيرقانونى و نامشروع، براى پيشبرد مقاصد خصوصى مغاير با منافع و مصالح عمومى، خوددارى كند.
7. روزنامه موظف است شغل روزنامه نگارى را با كار بازرگانى يا فعاليت تبليغ سياسى، به هم نياميزد و از آگهى دهندگان هيچ دستور و پاداش مستقيم يا غير مستقيمى نپذيرد.
8. آزادى و استقلال حرفه روزنامه نگارى مستلزم آن است كه روزنامه نگار از قبول هر گونه فشار و تهديد براى انتشار يا عدم انتشار مطالب و يا تغيير محتويات آنها، خوددارى كنيد و هميشه از خط مشى عمومى هيأت تحريريه و اصول شرافت حرفه اى خويش، تبعيت نمايد.
9. روزنامه نگار بايد كمك به برخوردارى همگان از اخبار و اطلاعات صحيح و مؤثر، هر مطلب منتشر شده اى را كه نادرستى آن مشخص مى شود، تصحيح كند و به حق جواب خوانندگان وافراد ذى نفع در مورد مندرجات و محتويات نشريات و ساير رسانه ها، احترام بگذارد.
10. احترام به استقلال و حاكميت ملى، نظم وامنيت عمومى و همچنين آسايش، سلامت وآرامش روانى جامعه و دفاع از منافع و مصالح همگانى و حراست نهادهاى قانونى حكومت مردمى، از وظايف اجتماعى مهم روزنامه نگار بشمار مى روند.
11. روزنامه نگار بايد به اصول دينى و معتقدات مذهبى، آداب و سنن قومى و ملى، مبانى اخلاق حسنه و عفت عمومى، هميشه احترام بگذارد و هر گونه گرايش به تبعيض جنسيتى، نژادى، عقيدتى و قومى و تبليغ خصومت آميز در اين زمينه ها و همچنين تشويق و تحريك به جنگ تجاوز كارانه و توسعه طلبانه نسبت به كشورهاى ديگر، خوددارى كند.
12. كوشش در راه حفظ صلح و آرامش بين المللى و همزيستى مسالمت آميز ملتها، مقابله با گسترش وسايل و ادوات كشتار جمعى، مانند سلاح هاى هسته اى و شيميايى و ميكروبى، جلوگيرى از آلودگى محيط زيست و مبارزه عليه سلطه فرهنگى و ارتباطى جهانى از
رسالت هاى مهم روزنامه نگارى است.
13. روزنامه نگار بايد براى پاسداشت ارزشهاى جهانى بشريت و از جمله اصول دموكراسى، حقوق بشر، آزادى هاى بنيادى حق توسعه سياسى، اجتماعى و اقتصادى و فرهنگى كشورها و پشتيبانى از جنبشهاى آزادى بخش و همچنين گوناگونى زبان ها و فرهنگها، احترام خاص قائل شود و براى تنش زدايى در روابط منطقه اى و بين المللى و كمك به گفت و گوى فرهنگها و تمدنها، از هيچ كوششى دريغ نورزد.
14. احترام به حيثيت شخصى و حريم خصوصى افراد، خوددارى از توهين و تهمت و افترا نسبت به اشخاص، حمايت خاص از حقوق زنان، كودكان و نوجوانان و جلب كمك به سالمندان و بيمران و نيازمندان از وظايف مهم روزنامه نگاران محسوب مى شوند.
15. روزنامه نگار موظف است ضمن دفاع از آزادى خبر و تفسير و انتقاد، اسرار حرفه اى خود را حفظ كند و از افشاى اطلاعات و اخبارى كه به صورت محرمانه به دست مى آورد، به جز مواردى كه با حكم دادگاه مشخص مى شوند، خوددارى نمايد.
