نام نویسنده: شهرام شريف
شرق – مجلس به جشنى خودمانى مى‌ماند كه در جايى غريب گرفته‌اند. ميهمانان سر ميزها نشسته‌اند و ميزبانان روى سن مشغول نواختن و پايكوبى‌اند. آنها به هر زبان و آهنگى كه بلدند ميزبانان را به شعف مى‌آورند، آهنگ‌هايى با ريتم تند ا شرق آسيا گرفته تا آوايى از طبل‌هاى مبهم در قلب آفريقا. از موسيقى عربى و تركى و آذرى تا رقص اسپانيولى و سرانجام به سقوطى ناگهانى راك اندرول!
بعد از شامى كه آن نيز با ويترينى از غذاهاى سراسر جهان تزيين شده، ميهمانان كه خود از سراسر جهان در اين شب در اين نقطه گردهم آمده‌اند روى سن دعوت مى‌شوند، اين دعوت بيشتر به شوخى كوچكى مى‌ماند تا به خاطره‌اى در ماه‌ها بعد به ياد آيد. در ميان آن سياهان و سفيدان و چشم‌هاى بادامى و انبوه لباس‌ها، چهره ى تر و تميز و اتو كشيده ى پيرمردى با ريش‌هاى نسبتا بلند جلب توجه مى‌كند. نگاه‌ها و لبخندهاى ميهمانان پيرمرد را دوره كرده است، چون آدمى كه گويى در هياتى غير متعارف در جايى به غير جاى خود قرار گرفته، تند و تيز در چشم مى‌زند.
پيرمرد كسى نيست جز مردى كه او را پدر اينترنت مى‌نامند و ميهمانان نيز همه وابستگانى از نهادهاى اصلى كنترل و مديريت اينترنت در جهانند كه در شب افتتاح اجلاس آيكان (ICANN) در كوالالامپور در ضيافت شام خوش آمدگويى دولت مالزى شركت كرده‌اند.
اين ميهمانى و آن رقص بى‌شك نمادى از مديريت امروزه نيز هست: ناموزون و گونه گون.
اين چهره شوخ ، آن تربيت جدى
چهره شوخ و مست اينترنت با آن گستردگى و عظمتش به هيچ رو به فرزند خوانده يك پروژه نظامى مانند نيست. از خوى و روى خشك و جدى كه معمولا يك چهره نظامى در ذهن متبادر مى‌كند چيزى در اينترنت، يا حداقل در روى صحنه، به چشم نمى‌آيد اما همه مى‌دانند اين بستر بزرگ كه چون تارهاى عنكبوتى بر سراسر جهان تنبيده شده اگر از نظمى نظامى گونه برخوردار نبود نمى‌توانست به چنين استوارى دست يابد .
اينترنت حالا دهه چهلم عمر خود را مى‌گذراند. زمانى در اواخر دهه 1960 در قالب پرونده‌اى با مهر “خيلى محرمانه” به عنوان پروژه‌اى از آژانس پروژه‌هاى تحقيقاتى پيشرفته (ARPA) در اتاق‌هاى ساختمان وزارت دفاع آمريكا دست به دست مى‌شد. اين پروژه سرانجام با هدف ايجاد تسهيلات بين دانشمندان نظامى در نقاط مختلف آمركا به مرحله اجرا در آمد هر چند عده‌اى نيز معتقدند هدف اصلى ايجاد آن بهره‌گيرى ارتش آمريكا از يك ابزار اطلاع رسانى به سرعت و دقيق در سراسر آمريكا بود تا در مقابل تهديد حملات موشكى شوروى سابق توان تبادل سريع اطلاعات نظامى آمريكايى‌ها را بالا ببرد، از اين رو حتى كسانى هستند اينترنت را فرزند جنگ سرد نيز مى‌نامند.
اما پس از آنكه شبكه آرپا، آرپانت، كمى گسترده شد اعضاى كميته آن به اين انديشه فرو شدند كه مى‌توان از اين ابزار نظامى براى ايجاد ارتباطات كامل‌تر بين افراد بهره گرفت. وقتى مزاياى اين شبكه مشخص شد تقاضاهاى تحقيقاتى و علمى براى اتصال به آن نيز افزايش يافت. در اواخر دهه 1980 سازمان علمى ملى (NSF) پايه گذارى شد كه زمينه اتصال 10 سوپر كامپيوتر را با خطوطى به سرعت 5/1 مگابيت، با امكان توسعه تا 45 مگابيت، در ثانيه فراهم كرد. تا اين زمان اينترنت تنها در دست دانشگاه‌ها و افراد علمى بود اما پس از آن، طرح‌هاى اتصال شبكه ناحيه‌اى به NSF ارائه شد كه بعضى از اين شبكه‌هاى محلى شروع به فروش اكانت يا شماره حساب به افراد عادى و تجارى كردند و اين در حقيقت آغازى بود بر شكست انحصار علمى و نظامى اينترنت.
ديرى نپاييد كه مردم نيز به اينترنت علاقه نشان دادند. سازمان‌هاى تجارى و اقتصادى به اين شبكه روى آوردند و اينترنت روز به روز با سازمانهى روبه گسترش بزرگتر و بزرگتر شد. اينترنت كم‌كم و در طى سال‌ها چهره صرف تحقيقاتى و نظامى خود را از دست داده و بيشتر چهره تجارت و بازرگانى و سرگرمى به خود گرفته است. اما بعد از آرپانت، اينترنت چگونه رشد كرد و چگونه اين حجم ميلياردى كامپيوتر دقيق و بى‌وقفه كار مى‌كند؟ آيا آمريكايى‌ها كه خود را صاحب اصلى اينترنت مى‌دانند همچنان كنترل و نفوذ خود را بر اين شبكه حفظ كرده‌اند؟
سهم خواهى از سهم ديگران
اينترنت طى سال‌هاى گذشته در تمام نقاط جهان پهن شده است. روز به روز خدمات بيشترى روى آن قرار مى‌گيرد و لحظه به لحظه وابستگى كشورها و سازمان‌ها و شرت‌ها به آن بيشتر مى‌شود. حالا حتى برخى كشورها كه به تازگى اينترنت را تجربه مى‌كنند نقش قابل توجهى را در آن ايفا مى‌كنند و لذا سهم بيشترى را از كنترل و مديريت آن مى‌خواهند. كشورهاى عربى در انديشه ايجاد «اينترانت اعراب» هستند آنها مى‌خواهند با ثروتى كه پاى اين شبكه مى‌ريزند چيزى بيشتر يك از مصرف كننده صرف به نظر آيند و از اين رو در اجلاس آيكان در مالزى پيشنهادهايى را ارائه دادند كه تعجب و حتى خشم آمريكايى‌ها را برانگيخت، در يك مورد حتى «وين سرف» كه رياست جلسه را بر عهده داشت خطاب به آنها گفت: “چيزى را كه شما (اعراب) مى‌خواهيد انجام دهيد ربطى به پروژه IDN يا بين‌المللى‌سازى دامين‌هاى اينترنتى ندارد و بايد اينترنت را از نو بنا كرد!”
«وين سرف» كه يك دانش آموخته دانشگاه UCLA است به خاطر تلاش‌هايى كه در جريان ابداع پروتكل ICP/IP (پروتكلى كه هم‌اكنون اينترنت روى آن بنا شده) در اتصال شبكه‌هاى مستقل آريانت انجام داد لقب «پدر اينترنت» را بر دوش مى‌كشد، او مدتى مشاور فناورى اطلاعات كلينتون بود و گفته مى شود مشورت‌هاى او بود كه آمريكايى‌ها را به چنين جايگاهى در جهان مجازى رسانده است.
آمريكايى‌ها براى رسيدن به جايگاه فعالى مديريت اينترنت در جهان تلاش‌هاى پيدا و پنهان زيادى انجام داده‌‌اند. آنها ابتدا «يانا» – IANA – موسسه ثبت اداد اسم‌ها را تشكيل دادند كه مستقيما تحت نظارت دولت آمريكا به فعاليت مى‌پرداخت، در سال 1985 بعد از توافقات ميان وزارت اقتصاد و «يانا»، اين سازمان قدرت كنترل مديريتى اينترنت را نيز در دست گرفت و مسووليت آى‌پى‌آدرس‌ها (IP address) تعيين پورت‌هاى مورد نياز اينترنت نيز به آن سپرده شد. «يانا» تا سال 1994 اين مسووليت را حفظ كرد و از اين زمان به بعد صاحبان اينترنت به اين نتيجه رسيدند كه براى توسعه اين شبكه در جهان راهى جز بينالمللى سازى آن نيست.
مسووليت‌ها تقسيم و تحويل نهادهاى زيرمجموعه شد. آيكان مسووليت دامين‌هاى اينترنتى و كنترل و نظارت بر «سرورهاى ريشه» – Root server – را برعهده گرفت، حالا ( با پديد‌آمدن آيكان كه وجهى بينالمللى و كمتر آمريكايى حداقل در مقايسه با يانا داشت ) آمريكايى‌ها مى‌توانستند با اين اقدام بگويند دموكراسى بر حكومت اينترنت حاكم است.
آيكان خود به زيرمجموعه‌‌هاى مختلف تقسيم شد و در هيات مديره اصلى آن اعضاى غيرآمريكايى وارد شدند تا اين حاكم اينترنت چهره‌اى بينالمللى به خود بگيرد.
«آرين» در آمريكا، كانادا و آلاسكا، ، «رايپ» در اروپا و خاورميانه ، آى‌پى‌نيك، ريكابلك‌نيك و اخيرا هم افرنييك- وظايف تقسيم آى‌پى آدرس‌ها را در سراسر جهان برعهده گرفتند اما در قسمت دامين هر چند مديريت اصلى و سياست‌گذارى در اختيار آيكان باقى ماند ولى اين سازمان دو بخش GNSO يا كميته‌اى براى ارائه و سياست‌گذارى دامينهايى با پسوند عمومى (gTLD) مثل com .، .net و .org و cNSO براى دامينهايى با پسوند كشورى ccTLD مثل .ir ، .us ، .Fr ايجاد كرد.
همچنين آيكان ضمن حفظ و استحكام ارتباط با حلقه‌هاى فنى و دانشگاهى مثل انجمن مهندسان اينترنت، به پيشنهادهاى فنى در عرصه مديريت اينترنت ( مثل آى سى نسخه 6) توجه نشان داد.
بدون جانشين
سال گذشته در جريان و قبل از اجلاس جهانى جامعه اطلاعاتى بحث مديريت اينترنت به جديت از سوى كشورهاى در حال توسعه مطرح و مذاكرات مفصلى نيز در اين‌باره انجام شد. بسيارى از كشورهاى آفريقايى و آسيايى تاكيد كردند كه مديريت اينترنت بايد به صورتى بينالمللى و خارج از كنترل يك كشور خاص باشد.
آنها – دولت‌ها – بيشتر به اين مى‌انديشند كه با توجه به آمريكايى بودن شركت‌هاى رهبرى‌كننده اينترنت در جهان آمريكايى‌ها ممكن است در شرايط خاص سياسى و يا نظامى خواسته‌هاى خود را بر اين شبكه تحميل كنند. نمونه آنچه در سومالى اتفاق افتاد و آمريكا درهاى اينترنت را به روى اين كشور بست و يا تحريم‌هايى كه در حوزه تكنولوژى اطلاعاتى با كشورهايى چون ليبى، ايران و كره شمالى صورت گرفته بود و حداقل اجازه معاملات را از شهروندان اين كشورها ستانده بود.
نشست‌هاى WSIS به تعيين يك گروه كارى براى پيگيرى “حكومت اينترنتى بينالمللى” منجر شد هرچند بسيارى از كارشناسان همان موقع هم معتقد بودند در شرايط فعلى جايى به جز آيكان نمى‌تواند مديريت اينترنت را بر عهده داشته باشد. اين پاسخ – البته خوشايند – براى آمريكايى‌ها اعتبار بيشترى داشت تا اين كه مثلا گفته شود:
با اين حال خود آمريكايى‌ها هم مى‌دانند در روند كه خود پيشرو در آن هستند نمى‌توان ابزارى چون اينترنت را در يك انحصار منطقه‌اى نگاه داشت از اين‌رو سياست آنها بر نمايش بين‌المللى‌سازى مديريت اينترنت هم پاسخى به تقاضاى روزافزون جهان امروز است.
رييس آيكان هم‌اكنون يك استراليايى‌الاصل است و در هيات‌مديره اصلى نيز افرادى حتى از آفريقا و آسيا ديده مى‌شوند اما جالب آنکه اغلب اين اشخاص نه از خود كشورها بلكه از داخل ايالات متحده انتخاب شده‌اند و ياسالهاست در اين کشور زندگى مى کنند.
پل تومى بيش از 20 سال در آمريكا زندگى كرد و سوابق بسيارى در همكارى با شركت‌هاى آمريكايى دارد و کمتر استراليايى محسوب مى شود و ديگر اشخاص نيز وضعى كم و بيش مشابه دارند.
پيگيرى پروژه‌هايى چون IDN يا بين‌المللى‌سازى دامين‌هاى اينترنتى هم به نوعى پاسخ‌هاى ديگرى از نوع آمريكايى است.بر اساس اين پروژه حتى اگر دامين‌هى اينترنتى شكل و چهره زبان‌هاى ديگر جهان را بگيرند همچون دامين‌هاى لاتين در مجموعه سيستم فعلى آيكان قرار مى‌گيرند.
مديريت اينترنت و تلاش‌هايى كه از سوى كشورهاى مختلف براى حضور در اين عرصه صورت مى‌گيرد، رقص ناموزونى را ذهن مى‌آورد كه به‌رغم گيرايى همچون نمايشى صرفا در روى صحنه است. براساس توافقاتى كه بين و صورت گرفته، “يانا” مى‌تواند در شرايط خاص مديريت اينترنت را از چنگال خارج كند. اين به معنى حفظ قدرت بلامنازع آمريكايى‌ها بر اين عرصه است كه به‌رغم چهره بيرونى دموکراتيک به يك ديكتاتورى در خفا مانند است.
