نام نویسنده: دكتر جي. اس. ياداو *
ایران و جامعه اطلاعاتی – انقلاب ارتباطات و اطلاعات به سرعت اقتصاد، فرهن و سياست جهان را دستخوش دگرگونى مى‌كند و جهان را عملا” به يك “دهكدة جهانى” تبديل مى‌كند. رخدادهايى كه در هر گوشة اين سياره رخ مى‌دهد، در كمترين زمان به سراسر جهان مخابره مى‌شود. تصميمات و كارهاى اقتصادى، بيش از پيش از پيامدهاى جهانى برخوردار شده‌اند.
اطلاعات و ارتباطات چنان به سرعت درون اقتصاد و جامعه انسجام مى‌يابند كه جهانى شدن و ظهور جوامع اطلاعاتى، واقعيتى اجتناب‌ناپذير جلوه مى‌كند. با اين حال، همة ملت‌ها، گروه‌ها و افراد به‌طور هماهنگ و برابر در مزاياى جهانى شدن و فن‌آورى‌هاى اطلاعاتى سهيم نيستند. از اين‌رو، در سراسر جهان دربارة اميد به ايجا طبيعتى آرمانى و بيم از افزايش شكاف ديجيتالى بحث‌هاى داغى درگرفته است كه نويد دنيايى موفق و آرام را مى‌دهد و هراس از برخوردهاى مدنى و فرهنگى را برمى‌انگيزد. به نظر من، واقعيت در همين نهفته است.
بى‌شك، فن‌آورى اطلاعاتى نيروى قدرتمندى به‌شمار مى‌آيد، اما معتقدم كه قوة ابتكار انسان قوى‌‌تر است و شيوة به‌كارگيرى فن‌آورى اطلاعاتى در حل مشكلات و مسائل از اهميت بسزايى برخوردار است. دانش، قدرت محسوب مى‌شود. هميشه همينطور بوده است، چه در دوران ما قبل تاريخ كه از آتش و سنگ به عنوان ابزار استفاده مى‌شد و چه در عصر مدرن علوم هسته‌اى و فضايى و فن‌آورى‌هاى مربو. با وجود اين، ويژگى مثال‌هاى فوق در قدرت يا دانش نهفته نيست، بلكه ريشه در اين واقعيت دارد كه چون تعداد نسبتا” معدودى از مردم از دانش برخوردار بودند، پس به توانايى و اختيار دست مى‌يافتند. انسان به تنهايى قادر به توليد دانش، تفكر مجرد و انتزاعى و ساخت ابزار و فن‌آورى هست. دانش از طريق ارتباطات و اطلاعات با ديگران تقسيم مى‌شود. بنابراين، توانايى نظارت بر اطلاعات و ارتباطات، رمز قدرت به شمار مى‌آيد.
بشر در طول تاريخ، از اين ظرفيت براى توليد دانش و تقسيم مزاياى آن براى دفع دشمن، جست‌و‌جوى غذا، كسب ثروت، تنظيم روابط انسانى و غيره بهره برده است. در ضمن، تاريخ يانگر كوشش بشر براى كنترل دانش وحتى ارتباطات و فن‌آورى به‌منظور برترى جويى بر سايرين ـ به عبارتى ، “ما” در تقابل با “ديگران” ـ است. مردم در برابر محدوديت، واكنش نشان مى‌دهند. پيشرفت‌هاى اخير ارتباطات و فن‌آورى اطلاعاتى نيز نظارت را ـ اگرنه غيرممكن ـ بسيار دشوار كرده است. ظهور اينترنت، شاهراه‌هاى اطلاعاتى و همگرايى فن‌آورى‌هاى اطلاعات /ارتباطات، پيشرفتى انقلابى به‌شمار مى‌آيد. بدين ترتيب، كنترل دانش به سختى صورت مى‌پذيرد و مردم سراسر جهان به شرطى توانا خواهند شد كه فن‌آورى “نوين” را به شكلى مبتكرانه به‌كار بندند.
عصر اطلاعات
در نتيجه، نسيم تغييرات كه اكنون سراسر دنيا را درمى‌نوردد، نويد بخش دنيايى آزاد خواهد بود. امروز، پيشرفت بشر در حوزة فن‌آورى ارتباطات چنان دگرگونى بنيادى در زندگى پديد آورده است كه بسيارى از جامعه‌شناسان سخن از طلوع عصرى نوين مى‌گويند: “عصر اطلاعات”.
امروزه، رسانه‌ها از اعتبارى بى‌سابقه برخوردارند. رسانه‌ها به عنوان رويكردى نهادينه براى ايجاد آگاهى و اطلاع‌رسانى به تودة مردم پايه‌گذارى شدند و حال، مبدل به ابزارى براى تسلط بر زندگى ما شده‌اند. به جاى اينكه شكلى از بيان فرهنگى باشد، خود تبديل به يك فرهنگ شده است. قرار بود گزارشى از نحوة زندگى مردم تهيه كند، اما خودش مبدل به نحوة زندگى شده است. علاوه بر اين، يكى از مهم‌ترين صنايع دوران ما به‌شمار مى‌رود.
در حال حاضر، جوامع بسيارى در حال گذار از جوامع پيشرفته صنعتى به “جوامع اطلاعاتى” برخوردار از فن‌آورى رايانه‌اى، شبكه‌هاى ارتباطى و ساير اشكال ارتباطى پيشرفته بين فردى و سازمانى هستند. برخى از كشورهاى غربى وارد عصر اطلاعات شده‌اند. در ايالات متحد، بيش از 46 درصد نيروى كار درگير فعاليت‌هاى اطلاعاتى هستند و بيش از 55 درصد درآمد كارگرى را به خود اختصاص داده‌اند.
كمپانى‌هاى چند مليتى IT در جريان ايجاد وب گسترده شبكه‌هاى الكترونيكى ـ “شاهراه‌هاى اطلاعاتى” ـ متشكل از رشته‌هاى اپتيكى و رايانه‌اى هستند. اين شبكه، كالاها و خدمات فراوانى را در دفتر يا منزل شما ارائه مى‌دهد، خدماتى چون تصاوير ويديويى، مكالمات تلفنى، اطلاعات انبوه در حوزه‌هاى گوناگون مورد استفاده كاربران يا مشتريان. بدين‌ترتيب، دگرگونى شيوة كار، زندگى و تفريح مردم را نويد مى‌دهد.
به دليل سقوط شديد قيمت‌ها، تصور گسترش همه جانبة ارتباطات امكان‌پذير است. برآورد مى‌شود كه هر سال، قيمت ريز پردازنده 22% ، حافظة رايانه 40% و تجهيزات ارتباطى 11% كاهش يابد. تا سال 2010 ـ حتى شايد زودتر ـ قيمت يك سيستم رايانه خانگى تقريبا” برابر با قيمت كنونى يك اتومبيل مى‌شود. از اين رو، مردم عادى نيز ـ هم‌چون كشورهاى پيشرفته ـ توانايى خريد آن را پيدا مى‌كنند. پيشگامان عرصة فن‌آورى‌هاى نوين ارتباطى، ظهور انقلابى فراگير را در زمينة فراوانى و تنوع اطلاعات پيش‌بينى كرده‌اند.
متن کامل این مقاله را در سایت ایران و جامعه اطلاعاتی بخوانید.
* استاد انستيتوى ارتباطات جمعى هند
دانشگاه جواهر لعل نهرو، دهلى
