مفهوم روزنامه‏نگارى سايبر

نام نویسنده: دکتر يونس شکرخواه

وبلاگ دات – گرايش به‏سوى روزنامه‏نگارى سايبر و رسانه‏هاى سايبر يك گرايش و تمايل غيرقابل انكار است و دلايل خاص خود را نيز دارد.
استقبال روزنامه‏هاى نوشتارى از اينترنت نيز حاكى از همين روند است. كسانى كه با اينترنت كار مي‏كنند، با سه نوع روزنامه الكترونيك مواجه مي‏شوند. نوع اول فقط يك نسخه فشرده اينترنتى است. يعنى نسخه‏اى كه شامل همه مطالب روزنامه نوشتارى نيست. نوع دوم، اگر چه فقط برخى از مطالب نسخه نوشتارى خود را دارد، اما لحظه به ‏لحظه تغيير مي‏كند و بالاخره نوع سوم كه كادر جداگانه‏اى دارد و علاوه بر مطالب نسخه نوشتارى، مطالب خاص خود و سرويس‏هاى مستقل را نيز عرضه مي‏كند. به اين نوع از روزنامه نگارى , روزنامه‏نگارى سايبر يا سايبر ژورناليسم مى گويند . روزنامه‏نگارى سايبر مزاياى غيرقابل انكارى دارد. برخى از مزاياى رسانه‏هاى سايبر به‏قرار زير است:

1 – آزادى از زمان و مكان:
زمان و مكان هر دو در اينترنت نابود شده‏اند. شما به‏محض تماس با اينترنت در جهان سايبر قرار مي‏گيريد. اختلاف ساعت با كشورها براى دسترسى به‏اطلاعات و همچنين فاصله مكانى شما با اين كشورها هيچ مفهومى ندارد. اين امر در مورد روزنامه‏هاى اينترنتى به‏اين معناست كه آن‏ها لحظه به‏لحظه در معرض ديد مخاطب قرار دارند و به‏عبارت بهتر ساعت انتشار براى آن‏ها – كه معمولاً براى رسانه‏هاى نوشتارى پس از چاپ شدن مي‏باشد – هيچ مفهومى ندارد. علاوه بر اين، براى رسانه‏هاى الكترونيك هيچ مشكلى از نظر توزيع هم وجود ندارد، نه برف، نه باران، نه كمبود وسايل نقليه زمينى و دريايى و نه مشكل تنظيم ساعت ارسال نشريه با خطوط هوايى، هيچ كدام مطرح نيست.

2 – نزديك بودن و بي‏واسطه‏گى:
يكى از ويژگي‏ها و مزاياى ديگر روزنامه‏نگارى الكترونيك اين است كه بين توليدكننده و مصرف‏كننده (رسانه و مخاطب) هيچ واسطه‏اى وجود ندارد. چيزى شبيه به‏ارتباط چهره به‏چهره. به‏عبارت بهتر هر دو طرف، هميشه به‏هم دسترسى دارند و امكان پس‏فرست هم به‏طور لحظه به‏لحظه براى طرفين موجود است. 3 – تعامل يا كنش و واكنش متقابل و دوسويه : يكى از هيجان‏انگيزترين ويژگي‏هاى روزنامه‏نگارى الكترونيك، دوسويه بودن آن است. همان‏طور كه مسير اطلاعات از سوى روزنامه امتداد مي‏يابد، مسير ديگرى هم براى مخاطب هست تا اطلاعات خود را براى رسانه ارسال كند. به ‏ديگر زبان اين يك خيابان دوطرفه است. امكان ارسال فايل و يا ارسال نامه الكترونيك (e-mail) از ابزارهاى تعامل در اين نوع از رسانه‏هاست.

4 – فرامتن :
فرامتن (hypertext) از ديگر مزاياى روزنامه‏نگارى سايبر است. استفاده از اين امكان، به‏معنى دستيابى مخاطب به ‏ادبيات جهانى يك واژه است. به‏ديگر سخن هر واژه فرامتنى امكان دستيابى شما را به‏تمام اسناد مربوط به‏آن واژه در اينترنت فراهم مي‏سازد. اين امكان براى يچ روزنامه نوشتارى متصور نيست و به‏يك رؤيا مي‏ماند.

5- گرافيك متحرك، موسيقى، صدا و تصوير: از موارد فوق، تنها تصوير است كه در رسانه‏هاى چاپى وجود دارد و البته بدون تغيير مي‏ماند و براى يك شماره هم ثابت است. اما در رسانه‏هاى سايبر گرافيك‏هاى متعدد و متحرك، تصاوير تغييريابنده ، صدا و موزيك هم به‏كمك خبرها، مقاله‏ها، گزارش‏ها و… مي‏آيند تا تأثيرگذارى مطلب به‏اوج خود برسد.

6 – شخصى شدن:
روزنامه‏هاى سايبر حتى مي‏توانند براى يك نفر انتشار يابند. به‏اين معنى كه شما مي‏توانيد به‏ سايت مورد استفاده روزنامه اينترنتى خود دستور بدهيد كه چه نوع اطلاعاتى را در اختيارتان قرار دهد و چه نوع اطلاعاتى را در اختيارتان قرار ندهد. البته همين جا بايد يادآورى كنم كه خطر اصلى عليه روزنامه‏هاى چاپى از جانب روزنامه‏هاى الكترونيك اينترنتى بروز نمي‏كند- اگرچه الان چنين است- بلكه خطر اصلى مربوط به‏سايت‏هاى پرقدرت اينترنتى نظيرياهو (Yahoo) است، چرا كه اين سايت‏ها با ايجاد اتصال‏هاى تخصصى (منابع اطلاع‏رسان تخصصى) خوانندگان روزنامه‏ها را به‏خود جذب مي‏كنند و به‏اين ترتيب براى روزنامه‏ها دردسرآفرين مي‏شوند. اما به‏هرحال براى اين كه تا حدودى با قدرت رسانه‏هاى الكترونيك آشنا شويد، يادآورى مي‏كنم كه وقتى گزارش قاضى كن استا (Ken Starr) در ماجراى كلينتون – لوينسكى در يك فلاپى 119059 واژه‏اى در اينترنت ريخته شد، ظرف 48 ساعت توسط 24/7 ميليون نفر در سراسر جهان خوانده شد، يعنى چيزى برابر با تيراژ 50 روزنامه آمريكا ! در هر صورت مشروعيتى كه ترور جان اف كندى و جنگ خليج فارس به‏رسانه‏هاى چاپى دادند، گزارش استار به‏اينترنت داد و شايد از اين جهت بتوان گفت كه تلقى آنتونى اسميت در قبال سه انقلاب ارتباطى (خط، چاپ و كامپيوتر) تا حدودى درست بوده است. ولى او از اينترنت خبر نداشت كه چطور انقلاب سوم يعنى كامپيوترها را هم خواهد بلعيد.

7 – نسل‏ها و كادرها :
به نظر مي‏رسد، زمان هم به ‏نفع روزنامه‏هاى سايبر ات. نسل جوان امروزى روزنامه‏خوان نيست. او به‏رسانه‏هاى ديجيتالى و به‏خصوص به‏ كامپيوتر گره خورده است.از ديگر سو كهنسالان نيز به‏تدريج از خط خريد روزنامه‏ها خارج مي‏شوند، بي‏آن كه جايگزينى براى آن‏ها پيدا شود. انقلاب ديجيتال، كادرها و حتى محتواى رسانه‏هاى چاپى را هم غارت كرده است، اين انقلاب حتى آگهي‏ها را نيز از چنگ رسانه‏هاى چاپى خارج كرده است.

8 – توزيع افقى و بدون سلسله مراتب :
ارتباطات جمعى از آغاز حالتى يك ‏طرفه داشته است. از مدل‏هاى ارتباطى شانون و ويور تا نظريه گلوله‏هاى جادويى همه و همه جريان‏هايى يكطرفه بوده‏اند. حال آن كه در رسانه‏هاى سايبر، گيرنده يك مشاركت‏گر فعال است كه مثل فرستنده در توزيع اطلاعات شركت دارد.