مجتبی کیانی- سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران کمتر از دو دهه قدمت دارد، اما سهم آن در اقتصاد کشور نسبت که کشورهای توسعه‌یافته ناچیز است. براساس آمارهای کشور امریکا نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری خطرپذیر حدود ۱.۵ درصد از GDP سالانه این کشور است اما بیش از ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی از محل درآمدهای شرکت‌های با پشتوانه سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. نگاهی به عملکرد کشورهای همسایه در سال‌های اخیر نیز نشان‌دهنده رشد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این کشورها است. ترکیه با ۹۵۰ درصد رشد نسبت به سال ۲۰۲۰ رکورد ۱.۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۲۰۲۱ را به جای گذاشته است. همچنین امارات متحده عربی با ۱.۲ میلیارد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۲۰۲۱ رتبه اول در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا را دارد.
با این مقدمه می‌خواهیم نگاهی به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنایعی داشته باشیم که طی یک دهه گذشته در اکوسیستم استارت‌آپی ایران از نگاه سرمایه‌گذاران خطرپذیر پنهان مانده‌اند. صنعت فینتک از جمله صنایعی است که انتظار می‌رود در سال‌های آینده رشد قابل‌توجهی داشته باشد. اگر نگاهی به بازیگران و سرمایه‌گذاری‌های این صنعت در یک دهه گذشته داشته باشیم، بخش‌هایی مانند پرداخت، فناوری‌های بانکی، پلتفرم‌های تبادل رمزارز و ابزارهای بازار سرمایه با بلوغ نسبی همراه بوده‌اند. بخش‌هایی مانند فناوری‌های بیمه‌ای (اینشورتک)، فناوری‌های وام‌دهی (لندتک)، بانکداری باز و نئوبانکینگ طی سال‌های اخیر مورد توجه قرارگرفته‌اند اما همچنان کمتر از ۱ درصد از بازار را دراختیار دارند و فضای رشد و سرمایه‌گذاری بسیاری در این بخش‌ها وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین صنایعی که در آینده تحول‌آفرین هستند و فرصت بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری در آن وجود دارد، صنعت مسکن و ساختمان است. تاکنون در ایران شاهد سرمایه‌گذاری‌های محدودی در حوزه فناوری‌های ملک و ساختمان (پراپ‌تک) بوده‌ایم. طبق آمارهای سازمان آمار حجم این بازار بالغ بر ۳۰هزار هزار میلیارد تومان معادل ۱۰۰۰ میلیارد دلار است که از جمله جذاب‌ترین بازارها برای سرمایه‌گذاری به نظر می‌رسد و طبعا در آینده بازاری با این حجم گسترده تنها یک بازیگر اصلی نخواهد داشت و فرصت فعالیت برای شرکت‌های مختلف با مدل‌های کسب‌وکاری متفاوت وجود دارد.
در صنعت بلاکچین و رمزارزها نیز تنها تمرکز کنونی سرمایه‌گذاران بر پلتفرم‌های تبادل رمزارز است و شاهد توسعه کاربردهای بلاکچین در سایر صنایع از جمله سلامت، حمل‌ونقل، بانکداری و پرداخت، بیمه، وام‌دهی، خرده‌فروشی و … نیستیم. به نظر می‌رسد نبود زیرساخت‌های مناسب و آماده نبودن بازار برای پذیرش این مدل‌های کسب‌وکار و نیز نبود قوانین و شفافیت در سازوکارهای نظارتی در این بخش‌ها ریسک سرمایه‌گذاری در آن‌ها را افزایش داده است، اما با توجه به نبود رقبای جدی در این بخش، امکان دستیابی به بازدهی بالا برای سرمایه‌گذاران کنونی وجود دارد.
صنعت سلامت از دیگر صنایعی است که طی سال‌های گذشته زیرساخت‌ها و امکانات مناسبی برای توسعه کسب‌وکارهای جدید در این بخش را فراهم ساخته است. این زیرساخت‌ها امکان توسعه کسب‌وکارهای جدید در حوزه‌های مدیریت دانش، تشخیص و مراقب پیشرفته (داده-محور)، مراقبت و پایش از راه دور، آموزش و آگاهی بخشی را فراهم آورده است. اندازه بازار سلامت ایران ۳۹ میلیارد دلار برآورد می‌شود که با توجه به آمار به دست آمده از گزارش جامع سلامت دیجیتال ایران در سال ۱۴۰۰ کمتر از ۲هزارم این بازار را کسب‌وکارهای سلامت دیجیتال تشکیل می‌دهند. در نتیجه به نظر می‌رسد طی سال‌های آینده شاهد رشد بالایی در کسب‌وکارهای این حوزه باشیم که فرصت مناسبی را پیش روی سرمایه‌گذاران خطرپذیر قرار می‌دهد.
صنعت حمل‌ونقل اما با شکل‌گیری مفهوم اقتصاد اشتراکی و ظهور سرویس‌های حمل‌ونقل اشتراکی ( Ride-hailing) تحول را تجربه کرده است. در حال حاضر کسب‌وکارهای این بخش از بزرگ‌ترین بازیگران اکوسیستم استارت‌آپی ایران هستند و می‌توان از آن‌ها به عنوان موفق‌ترین سرمایه‌گذاری‌های اکوسیستم یاد کرد. اما در عین توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل اشتراکی، اکسپرس، تحویل مرحله اول (first-mile delivery) و تحویل مرحله آخر (Last-mile delivery)، همچنان بسیاری از مدل‌های کسب‌وکاری مانند شرکای لجستیکی ( ۳PL، ۴PL ،۵PL)، سیستم‌های قراردادی و برون‌سپاری لجستیکی، سیستم‌های مدیریت ناوگان و راهکارهای مالی حوزه حمل‌ونقل جای رشد زیادی دارندکه با توجه به توسعه زیرساخت‌های مانند صدور بارنامه الکترونیکی و حذف بارنامه کاغذی، توسعه زیرساخت‌های اینترنتی در مسیرهای جاده‌ای کشور، افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه هوشمند در میان رانندگان و سایر بازیگران صنعت شاهد رشد این مدل‌ها در سال‌های آینده خواهیم بود.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر نسبت به سایر روش‌های سرمایه‌گذاری ریسک بیش‌تری دارد و شرایط کنونی جامعه، این ریسک را دوچندان کرده است. سازوکار پیچیده بازار سرمایه برای عرضه اولیه سهام شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان و در نتیجه نقدشوندگی پایین دارایی‌های سرمایه‌گذاران محدود در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر یکی از مهم‌ترین موانع ورود سرمایه‌های جدید به این صندوق‌ها است. درنتیجه سرمایه‌گذاران تمایل بیش‌تری برای ورود به فعالیت‌های اقتصادی نامولد اما با نقدشوندگی بالاتر دارند. نبود مشوق‌های مالیاتی برای ورود سرمایه‌گذاری حقیقی و حقوقی به این صنعت، سازوکارهای قانونی نظارت بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و همچنین عدم تسهیل ورود نهادهای دولتی، خصوصی و خصولتی به عنوان شرکای محدود (LP) به این صنعت از جمله کلیدی‌ترین موانع رشد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران هستند. با برطرف سازی این موانع و تسهیل فعالیت این صندوق‌ها و با توجه به بازدهی مناسب صندوق‌های خطرپذیر موجود در کشور نسبت به بازارهای موازی از جمله املاک و مستغلات، طلا و فلزات گرانبها، بازار ارز و بازار بورس حتی در شرایط تورمی سال‌های اخیر کشور، طبعاْ شاهد تغییر جریان سرمایه از فعالیت‌های نامولد به این صنعت خواهیم بود.
