صنعت مخابرات همچنان در حال ضعیف شدن است

دنیای‌اقتصاد : طی سال‌های اخیر کیفیت و توسعه اینترنت به رشد صنعت مخابرات گره خورده اما همزمان خود صنعت مخابرات درگیر چالش‌های عمده‌‌ای است. شرکت مخابرات به‌عنوان بزرگ‌ترین بازیگر این صنعت سال‌هاست دولت را به نادیده‌گرفتن وضعیت این شرکت متهم می‌کند. خواست این شرکت افزایش تعرفه‌‌های ارتباطی است، چیزی که با سیاست‌های دولت‌‌های پیشین و فعلی ناسازگار است. با این حال دولت‌‌ هم (به‌رغم داشتن سهم حداقلی در مخابرات) معتقد است شرکت مخابرات رویه‌‌های تجاری مناسبی را برای توسعه در نظر نگرفته و همین عامل اصلی چالش‌‌هاست، ضمن اینکه اشکالاتی در واگذاری سهام مخابرات منجر به ایجاد انحصار در این بخش شده که جلوی رشد شرکت‌های خصوصی به‌خصوص در حوزه اینترنت را گرفته است.

با این حال اینترنت تنها عامل رشد صنعت مخابرات نیست، برخی فعالان تولید تجهیزات و قطعات مخابراتی حالا نگران تاثیر دعوای مخابرات و دولت‌ها بر این شرکت‌ها هستند. شرکت‌هایی که مخابرات و اپراتورها را به‌عنوان مشتریان اصلی خود می‌‌بینند نگران ضعیف‌شدن بازیگران بزرگی مثل مخابرات و اپراتورهای مخابراتی مثل همراه‌اول و ایرانسل هستند. نگرانی از وضعیت این صنعت در صحبت‌های مدیران فعلی دولت هم مشخص است. عیسی زارع‌پور یکی از مهم‌ترین اولویت‌های خود را توانمند‌کردن صنعت تجهیزات مخابراتی در داخل عنوان کرده است؛ از سوی دیگر اما اکوسیستم تجهیزاتی مخابراتی همچنان وابسته شرکت‌های بزرگ این عرصه است که دولت اختیار چندانی در تغییر رفتار آنها ندارد.   شرکت‌های فعال در این صنعت که اکوسیستم این حوزه را تشکیل می‌دهند، هشدار داده‌اند که با چنین شرایطی نه‌تنها نمی‌توان سرویس مطلوبی ارائه داد بلکه باید منتظر  ورشکستگی صنعت مخابرات کشور بود. اتفاقی که می‌تواند روی کاربران نهایی هم تاثیر بگذارد. همین الان هم اپراتورهای اینترنت ثابت با شکایات زیادی از سوی کاربران در زمینه کیفیت اینترنت روبه‌رو هستند و بخش عمده استفاده از اینترنت به سمت اپراتورهای موبایل رفته اند؛ هرچند این گزینه (اینترنت موبایل) نمی‌تواند جایگزین اینترنت ثابت باشد. آمارهای رگولاتوری هم از گرایش حداکثری کاربران به شبکه‌های ارتباط سیار و فشار به این شبکه حکایت دارد. کارشناسان معتقدند چنانچه مشکل ارتباطات ثابت کشور حل نشود، به‌زودی دریافت یک سرویس اینترنتی مطلوب در هر دو شبکه غیرممکن خواهد شد.

سهم هزینه ارتباطات در سبد خانوار

در صنعت جهانی مخابرات، پرداخت ماهانه مشترکان شبکه‌های مخابراتی با پارامتری تحت‌عنوان ARPU سنجیده می‌شود. تا پیش از جهش قیمت دلار در ایران، هر خانواده ماهانه چیزی در حدود ۵ تا ۱۰ دلار به استفاده از انواع سرویس‌های ارتباطی و اینترنتی تخصیص می‌داد که این میزان، برای شرکت‌های مخابراتی و اپراتورهای سرویس‌دهنده رقم معقولی به حساب می‌آمد و هر شرکت می‌توانست سهمی از این مبلغ را صرف توسعه و بخشی دیگر را صرف نگهداری از تجهیزات کند. با افزایش شدید قیمت دلار و رسیدن آن به ۳۰ هزار تومان، حالا  درآمد مخابرات از هر خط تلفن ثابت به زیر یک دلار رسیده است. این درحالی است که بخش عمده تجهیزات مخابراتی وارداتی هستند و به این ترتیب عملا نه‌تنها توسعه برای سرویس‌دهندگان مخابراتی دشوار شده، بلکه برای حفظ سرویس‌های فعلی نیز با مضیقه مواجه هستند، به همین دلیل بارها این شرکت‌ها خواستار اصلاح تعرفه‌ها شده اما با جواب منفی نهادهای مربوطه مواجه شده‌اند.

علی فتوت‌احمدی، از فعالان صنعت مخابرات در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: شرایط حاضر در صنعت مخابرات را می‌توان با دوره‌ای که آقای غرضی در دهه۶۰ تصدی وزارت پست، تلگراف و تلفن را بر عهده گرفتند، مقایسه کرد که به مانند شرایط حاضر کشور با انواع مشکلات اعم از جنگ، مشکلات ارزی و کمبود منابع دست و پنجه نرم می‌کرد.  فتوت می‌گوید: در آن زمان مقرر شد تا با اصلاح تعرفه‌ها و دریافت ودیعه از مردم، سرمایه‌گذاری‌های لازم برای بهبود شبکه‌های ارتباطی انجام شود و همین امر زمینه‌ساز توسعه شبکه موبایل در آن سال‌ها شد. وی تاکید می‌کند اگر بنا بود در آن زمان وزارت ارتباطات برای گرفتن بودجه طرح‌های توسعه‌ای منتظر بماند، مشخص نبود اجرای این طرح‌ها تا چند سال به درازا می‌کشید؛ اما با چنین حرکتی نه‌تنها مشکلات بودجه‌ای این بخش حل شد بلکه آورده قابل‌قبولی برای برنامه‌ریزی برای طرح‌های جدید فراهم شد.

فتوت با رد رویه پیش‌گرفته شده در سرکوب قیمت‌ها در صنعت مخابرات می‌گوید: اصلاح‌نشدن تعرفه‌ها و محدودیت‌های ایجاد‌شده برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای لازم، در نهایت به کل اقتصاد کشور و تمامی بخش‌ها ضربه وارد می‌کند. وی پیشنهاد می‌کند: چنانچه دولت قصد دارد برای بهبود دسترسی اقشار مختلف جامعه به اینترنت تدبیری بیندیشد، می‌تواند یک سطح مصرف حداقلی تعریف کند و اگر مشترکی بیش از مقدار مصرف شده اینترنت مصرف کند، به‌عنوان مشترک پرمصرف تلقی شده و به تناسب آن هزینه‌های استفاده از این سرویس‌ها را متناسب با تعرفه‌های جدید پرداخت کند.

 فشار حداکثری بر شبکه اینترنت سیار

آمارهای چند سال اخیر رگولاتوری از الگوی مصرف اینترنت کاربران نشان می‌دهد که اکنون بار اصلی تامین اینترنت، به دوش سرویس‌دهندگان ارتباطات سیار است و به دلیل کیفیت نه‌چندان مطلوب سرویس‌های اینترنت ثابت و وجود اختلاف قیمتی اندک، کاربران استفاده از اینترنت دیتا را ترجیح می‌دهند. با وجود آنکه در سال‌های اخیر، شرکت‌های ارتباطات سیار در مقایسه با سرویس‌دهندگان ثابت درآمد بهتری کسب کرده و توانسته‌اند سرویس مطلوب‌تری برای کاربران ایجاد کنند، گفته می‌شود شرایط این بخش نیز چندان امیدوارکننده نیست.

فرامرز رستگار، دبیر سندیکای مخابرات در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: تقریبا تمام اپراتورهای ارتباطی و اینترنتی کشور شامل شرکت مخابرات ایران، همراه‌اول، ایرانسل، رایتل، شاتل، آسیاتک، مبین‌نت و ‌های‌وب و… در وضعیت مالی خوبی برای توسعه، بهینه‌سازی، نوسازی و نگهداری شبکه‌های خود نیستند. رستگار تصریح می‌کند: اپراتورهای موبایل که در گذشته درآمدهای خوبی داشته‌اند و توسعه و نوسازی نسبتا خوبی انجام داده‌اند فعلا با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشته‌اند؛ اما اگر قیمت فروش خدمات اصلاح نشود، آنها هم به سرنوشتی مشابه اپراتورهای خدمات ثابت و یا حتی بدتر از آن دچار خواهند شد.

دبیر سندیکای مخابرات با اشاره به شرایط بغرنج شرکت‌های فعال در بخش ارتباطات ثابت می‌گوید: بی‌توجهی‌های چندین ساله به بخش ارتباطات ثابت موجب‌شده شرایط این شرکت‌ها و در راس آنها شرکت مخابرات ایران در وضعیت بحرانی قرار بگیرد و در صورت ادامه این شرایط و ورشکستگی این شرکت‌ها بحران آن دامنگیر بخش‌های مختلف بالاخص اپراتورهای موبایل خواهد شد و تاثیر منفی قابل‌توجهی بر وضعیت اشتغال کشور خواهد گذاشت.

وی با اشاره به اینکه مخابرات و ارتباطات داده پیشران توسعه، برقرار‌کننده روابط اجتماعی، حافظ امنیت و به گردش در‌آورنده اقتصاد هر کشور است، می‌گوید: مشخص نیست چرا تصمیم‌گیری و اصلاح شرایط چنین بخش مهمی تا این اندازه کند پیش می‌رود. رستگار تصریح می‌کند: نباید فراموش کرد که وضعیت این صنعت به مانند شرایط بیماری است که هرچه رسیدگی به آن به تعویق بیفتد، درمان دشوارتر خواهد شد و ممکن است از یک‌جایی به بعد دیگر نتوان امیدی به ایجاد نتایج مثبت داشت.

 راهکارهای پیشنهادی فعالان این صنعت

به‌رغم انتظارات فعالان این بخش کارشناسان معتقدند صنعت مخابرات و فناوری اطلاعات بدون تغییرات کلیدی در نحوه عملکرد بازیگرانی چون مخابرات که انحصار کلی این بخش را در اختیار دارند، امکان‌پذیر نیست. اصلاح تعرفه‌‌ها احتمالا به تنهایی چاره‌ساز مشکلات این بخش نیست و انحصار موجب قفل‌شدن سرمایه‌‌گذاری در این بخش شده است. از سوی دیگر تحریم‌ها هم راه را برای سرمایه‌‌گذاری و مشارکت با شرکت‌های مخابراتی خارجی مسدود کرده است.

پیش از این برخی شرکت‌های سرویس‌دهنده ثابت در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» از معضل عدم‌همکاری مخابرات و شهرداری در توسعه تکنولوژی‌‌های جدید ارتباطات ثابت مثل VDSL یا فیبر خبر داده بودند. یکی از تاکیدهای مدیران رگولاتوری در جلسات اخیر رسیدگی به این موضوع بوده است که مخابرات ایران تعهد دهد که درآمد حاصل از اصلاح تعرفه‌ها را صرف بهبود زیرساخت‌ها و توسعه فناوری‌های جدید کند.

لزوم توسعه زیرساخت‌های مبتنی بر فیبر یکی دیگر از موضوعات مورد تاکید کارشناسان است و معتقدند بهبود کیفیت اینترنت کشور جز از طریق این امر میسر نخواهد شد. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت جدید نیز از زمان تصدی وزارت ارتباطت در مدت اخیر، بارها بر لزوم توسعه زیرساخت‌های ارتباطاتی مبتنی بر فیبر تاکید کرده و حتی گفته است باید «نهضت فیبرکشی به‌راه بیفتد.»

با وجود آنکه در چندسال اخیر طرح‌‌هایی برای توسعه شبکه فیبرنوری از سوی شرکت‌هایی مانند شرکت مخابرات اجرایی شد، اما خروجی چندانی نداشت. برخی از کارشناسان پرهزینه‌بودن پروژه‌های توسعه فیبرنوری و لزوم انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان را مانع عملیاتی‌شدن این طرح در سال‌های اخیر دانسته‌اند که باید برای رفع آن راهکاری اندیشیده شود. اعضای سندیکای مخابرات معتقدند یکی از بهترین راهکارها برای حل این مشکل، دریافت ودیعه از مشترکان برای توسعه پروژه فیبرنوری است. آنها معتقدند در صورت انجام‌نشدن اقدام به‌موقع در این زمینه، کیفیت اینترنت کشور بهبود نخواهد یافت و فاصله ایران با دیگر کشورهای جهان روز‌به‌روز بیشتر خواهد شد.

طبق آمارهای اخیر وب‌سایت «اسپیدتست»، ایران از نظر کیفیت اینترنت ثابت با دو پله نزول در جایگاه ۱۴۳ و از نظر کیفیت اینترنت سیار با سه پله نزول در جایگاه ۷۳ قرار دارد.