نام نویسنده: مريم عسگري
همگام با رشد علم و تكنولوژي و ورود ابزارهاي جديد يادگيري و آموزش به عرصه زندگي انسان، شكل و شيوه آموزش و يادگيري تا حدودي تغيير كرده است و نرمافزارهاي آموزشي، به ابزارهاي پر كاربرد آموزشي، ولو به عنوان يك ابزار كمك آموزشي، طي سال‌هاي اخير بدل شده‌اند.
امروزه اين نرم‌افزارها در مقاطع مختلف مبتدي يا مقدماتي، متوسطه و پيشرفته و در گروه‌هاي درسي، آموزش تخصصي ( رايانه و رشته‌هاي خاص دانشگاهي)، آموزش عمومي( آموزش آشپزي، هنرهاي دستي و حتي طالع بيني و …) و … در بازار موجودند و مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
اگرچه گروه زيادي بر اين اعتقادند ه نرمافزارهاي آموزشي به تنهايي براي آموزش و يادگيري كافي نيستند و به عبارتي مكمل كلاس‌هاي آموزشي به حساب مي‌آيند، اما گروهي از كارشناسان حوزه نرم‌افزار و همچنين توليدكنندگان نرمافزارهاي آموزشي بر اين باورند كه محتواي نرمافزارهاي آموزشي زير نظر اساتيد و كارشناسان برجسته هر رشته و بر اساس استانداردهاي آموزشي ايران تهيه شده و اين نرم‌افزارها به خوبي مي‌توانند پاسخگوي نيازهاي آموزشي افراد باشند. حتي گروهي از توليدكنندگان اين نرم‌افزارها از صادرات اين نرم‌افزارها خبر مي‌دهند. البته هستند كارشناساني كه به محتواي آموزشي اين نرمافزارهاي آموزشي ايراد مي‌گيرند و معتقدند هنوز كه هنوز است پس از گذشت سا‌ل‌ها هنوز متولي مشخصي در بخش توليد محتوا وجود ندارد و به درستي مشخص نيست كه وزارت ارشاد، آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات يا ارگان‌هاي ديگر بايد در اين زمينه سياست‌گذاري كنند.
اين كارشناسان كه بازار نرمافزارهاي آموزشي را بازاري بي‌رونق، بي‌محتوا و پرخطر مي‌دانند معتقدند عوامل متعددي در ناموفق بودن بازار نرمافزارهاي آموزشي در كشور دخيل بوده‌اند كه عدم توجه به بحث توليد محتوا يكي از دلايل ناكارآمد بودن نرمافزارهاي آموزشي و استفاده از آنها به عنوان يك ابزار كمك آموزشي است. در حالي‌كه در تمام دنيا نرمافزارهاي آموزشي، ابزار آموزشي هستند نه كمك آموزشي.
انواع نرم‌افزار آموزشي
به غير از تقسيم‌بندي نرمافزارهاي آموزشي از لحاظ گروه‌هاي آموزشي، اين نرم‌افزارها به چند گروه ديگر تقسيم مي‌شوند. يك دسته از نرمافزارهاي آموزشي به صورت فيلم‌هاي آموزشي فشرده به بازار عرضه شده‌اند و برخي به شكل صوتي و متن ارائه مي‌شود، اما گروه ديگر به شكل آموزش شبيه‌سازي شده عرضه مي‌شوند و حين كار از دانشجو كار مي‌كشند. هر يك از اين روش‌ها از يك سطح يادگيري پيروي مي‌كنند، اما در آموزش شبيه‌سازي مطالب بهتر القا مي‌شود.به گفته كوچك خواه، مديرعال شركت نرم‌افزاري پرند كه به عرضه نرمافزارهاي كينگ مي‌پرداخت، يك دوره نرم‌افزار آموزشي بايد كليه سطوح از مبتدي تا پيشرفته را پوشش دهد تا كاربر نرم‌افزار بتواند بدون نياز به كلاس و درس دوره آموزشي را تكميل كند.
به گفته وي، انتخاب نرم‌افزار آموزشي مطمئن و استاندارد از ديگر نكاتي است كه در هنگام تهيه بايد دقت شود. وي كه از ساير شركت‌ها كه به اعتقادش نرمافزارهاي اين شركت را كپي كرده و با قيمت پايين‌تر از شركت پرند به فروش مي‌رسانند، گله‌مند است، گفت: براي توليد محتواي اين نرم‌افزارها، شركت پرند نرمافزارهاي وارداتي را بررسي كرده و با استفاده از تجارب كارشناسان اين شركت اطلاعات را دسته‌بندي كرده و به صورت نرم‌افزار در اختيار مصرف‌كنندگان قرار مي‌دهد. «اميرحسن سلام‌زاده»، سرپرست واحد توليدات رايانه‌اي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان نيز با اشاره به اينكه محتواي نرمافزارهاي آموزشي درسي بهتر از نرمافزارهاي عمومي آموزشي است، مي‌گويد: بيشتر نرمافزارهاي آموزشي و كمك‌درسي براساس يك استاندارد طراحي مي‌شوند، به طوري كه كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان به حذف مفاهيم وحشت و خشونت و به‌كارگيري رنگ‌هاي مختلف در آموزش تاكيد دارد.
به گفته وي، نرمافزارهاي آموزشي چندرسانه‌اي (مولتي‌مديا) برااس جذابيت بصري و صوتي كه ارائه مي‌كنند، در ميزان يادگيري افراد به خصوص كودكان سهم بالايي را دارا هستند، چرا كه از اين طريق ايجاد خلاقيت در آنها تحريك مي‌شود.
جواد اتفاق، عضو هيات‌مديره موسسه ناشران الكترونيك نيز با بيان اين كه نرمافزارهاي آموزشي و كمك درسي طي سال‌هاي اخير به صورت گسترده افزايش يافته‌اند، مي‌گويد، نرمافزارهاي آموزشي براساس يك برنامه مناسب تعاملي نوشته مي‌شوند تا افرادي كه در پي يادگيري دروس از اين طريق هستند، بتوانند به راحتي و آساني به مفاهيم و مضامين لازم دست يابند. اتفاق همچنين با اشاره به ميزان تعامل و درجه برقراري ارتباط بين نرمافزارهاي آموزشي و دانش‌آموزان مي‌گويد: «نرمافزارهاي آموزشي كه به صورت تك‌رسانه‌اي يعني به شكل صوتي، تصويري يا متني ارائه مي‌شوند نسبت به نرمافزارهاي چندرسانه‌اي آموزشي از چندان قدرتي در القاي مفاهيم به دانش‌آموزان برخوردار نيستند. در جايي كه متن، صوت و تصوير در كنار هم جاي مي‌گيرند، جذابيت و درك محتواي درسي بيشتر مي‌شود.»
جايگاه نرمافزارهاي آموزشي در ايران
با وجودي كه نرمافزارهاي آموزشي طي سال‌هاي اخير از لحاظ كمي‌رشد قابل ملاحظه‌اي داشته‌اند، اما بنا بر اعتقاد برخي از كارشناسان از لحاظ كيفي و محتوا رشد چنداني نداشته‌اند.
به گته سلام زاده، متاسفانه با وجود رشد كمي‌اين نرم‌افزارها، برخي شركت‌ها به رشد كيفي نرم‌افزارها توجه نداشته و تنها به فكر ايجاد درآمد هستند.وي افزود: بايد شرايطي فراهم شود تا نرمافزارهاي عمومي آموزشي نيز از لحاظ محتوا تقويت شوند.
كاوه ثروتي، كارشناس نرم‌افزار در اين‌باره مي‌گويد، متاسفانه به دليل عدم حمايت صحيح و اصولي از جانب دولت توليد محتوا در كشور چندان به صرفه نيست. به همين دليل توليدكنندگان نرم‌افزار در اين زمينه به جد تلاش نمي‌كنند و مي‌توان گفت داستان محتواي آموزشي در نرم‌افزارها يك پازل ناقص است.
وي افزود: دولت در برهه‌اي از زمان با حمايت غيرمنطقي از برخي توليدكنندگان نرم‌افزار باعث شد تا بازاري تضمين شده براي برخي از توليدكنندگان نرم‌افزار ايجاد شود و به عبارتي دولت باعث شده توليدكننده‌ها روي كيفيت نرم‌افزارها مانور ندهند. به گفته وي، اين اقدام دولت در مورد خريد نرم‌افزار از برخي توليدكننده‌ها باعث شده اتحاديه و سازمان‌هايي تشكيل شوند و از رانت‌هاي دولتي استفاده كنند و با ادعاي صادرات نرم‌افزار از رانت‌هاي دولتي استفاده كنند و محصولات خود را به فروش برسانند.
رضا آسياباني، رييس كميسيون رسانه و نشر الكترونيك سازمان نظام صنفي رايانه‌اي تهران نيز در اين باره مي‌گويد: طي سال‌هاي اخير در زمينه استفاده از نرمافزارهاي آموزشي رشد خوبي را مشاهد مي‌كنيم و بسياري از توليدكنندگان كتب به اين سمت آمده اند.به گفته وي، در سال‌هاي اخير شاهد يك تعالي از لحاظ كيفيت و محتواي نرمافزارهاي آموزشي هستيم، ولي هنوز به مرحله ايده آل نرسيده‌ايم.
وي با اعتقاد به اين موضوع كه به دليل افزايش رقابت در بازار نرم‌افزار توليد نرم‌افزار يك ريسك است گفت، دولت بايد زمينه‌هايي ايجاد كند تا توليدكنندگان احساس نكنند توليد نرم‌افزار ريسك است.
وي در رابطه با اقدام دولت در رابطه با خريد دولت از برخي از توليدكنندگان نرم‌افزار نيز مي‌گويد: شايد سابق براين دولت به دليل اينكه توليدكنندگان كمي وجود داشتند نرم‌افزارها را از آنها مي‌خريد و به مراكز مختلف پخش مي‌كرد، اما اكنون با افزايش تعداد توليدكنندگان، دولت براي خريد نرم‌افزار گزينش مي‌كند و با كارشناسي‌هاي اساسي اقدام به خريد مي‌كند.ذوقي‌پور، مديرعامل شركت فناوران ارتباط مفيد و مبتكر راه‌اندازي مدارس هوشمند در ايران نيز در اين باره مي‌گويد: نرمافزارهاي آموزشي چه از نوع داخلي و چه خارجي در كشور ما جايگاهي ندارند و دليل هم اين است كه سيستم آموزشي ما سيستمي‌است كه همچنان مبتني بر كتاب و روش‌هاي سنتي است و دانش‌آموزان ناچارند براي امتحانات و همچنين آزمو ورودي دانشگاه‌ها مطالب را حفظ كنند و اگر سيستم آموزشي تغيير كند، اين مشكل نيز رفع مي‌شود.
وي كه از توليدكنندگان نرم‌افزار است مي‌گويد: اين ادعا كه توليد محتواي نرمافزارهاي آموزشي در حد مطلوبي نيست صحت ندارد و توليدكنندگان موفق اين زمينه با استفاده از تجارب كارشناسان و همچنين نرمافزارهاي خارجي توانسته‌اند نرمافزارهاي آموزشي خوبي توليد كنند. اما مشكل اينجا است كه اين نرم‌افزارها در ايران جايگاهي ندارند و حتي در مدارس ايران نيز مورد استفاده قرار نمي‌گيرند. به همين دليل برخي از توليدكنندگان مطرح و قوي ناچارند براي جبران هزينه‌ها نرمافزارهاي توليدي را به زبان انگليسي ترجمه كنند و به ساير كشورها صادر كنند.
سنگ‌هاي ريز و درشت در راه توليد نرم‌افزار
عدم رعايت قانون كپي رايت در كشور يكي از معضلاتي است كه تمام توليدكنندگان و كارشناسان از آن گله‌مندند و آن را عامل اصلي رشد دست و پا شكسته اين صنعت مي‌دانند.
به غير از اين موضوع مسائلي مانند سيستم سنتي آموزشي كشور، عدم وجود مركزي براي محك زدن محتواي نرمافزارهاي آموزشي، عدم حمايت دولت از توليدكنندگان و… از معضلات ديگر پيش روي توليدكنندگان نرمافزارهاي آموزشي عنوان شده است.
به گفته آسياباني، رييس كميسيون رسانه و نشر الكترونيك سازمان نظام صنفي رايانه‌اي تهران، براي توليد يك نرم‌افزار خوب و با كيفيت نياز به گرافيست مجرب، اساتيد باتجربه و … است كه همه اينها هزينه‌هاي زيادي دارد. در نتيجه توليدكنندگان نياز به حمايت‌هاي دولت دارند و دولت مي‌تواند با ارائه وام‌هاي كم سود يا حتي بلاعوض از اين صنعت حمايت كند. وي افزود: با وجودي كه با ريختن پول توسط دولت به بازار موافق نيستم، اما معتقدم دولت مي‌تواند از مراكز اصلي توليدكننده كه منابع خوبي هستند، خريد انبوه يا تضميني داشته باشد.
وي افزود: يكي از بحث‌هاي مهم در اين زمينه هزينه بالاي توليد محتوا است كه دولت مي‌تواند مركزي براي توليد محتوا ايجاد كند.
ذوقي‌پور، مديرعامل شركت فناوران ارتباط مفيد نيز در اين باره گفت: مشكل اصلي توليدكنندگان اين صنف اين است كه مديران سليقه‌اي براي اين بخش در نظر گرفته شده‌اند نه مديران حرفه‌اي و علمي.
وي افزود: با توجه به اينكه هنوز سيستم آموزشي ما سنتي است، دانش‌آموزان و معلمان به اين نرم‌افزارها به عنوان مكمل مي‌نگرند و احساس نياز نمي‌كنند و به همين دليل هزينه‌هاي توليد جبران نمي‌شود.
به گفته وي، براي توليد يك نرم‌افزار آموزشي بسته به اينكه در چه سطح و كيفيتي باشد، هزينه‌اي حدود دو تا 20ميليون تومان نياز است كه اين نرم‌افزارها با قيمتي حدود 8 تا 15 و گاه 20 هزار تومان در اختيار مصرف‌كنندگان قرار مي‌گيرند و باز هم با اين حال برخي از افراد سودجو همين نرمافزارهاي 8هزار توماني را به صورت قفل شكسته با قيمت پايين به بازار عرضه مي‌كنند.
خريداران نرمافزارهاي آموزشي
به غير از دولت كه برخي از توليدكنندگان و كارشناسان معتقدند با خريدهاي بدون مطالعه خود از برخي توليدكنندگان نرم‌افزار به گروه ديگري بي‌توجهي مي‌كنند اكثر خريداران نرمافزارهاي آموزشي را دانش‌آموزان تشكيل مي‌دهند و البته معلمان و اساتيد.مسوول فني شركت ساتل رايان‌پرداز يكي از توليدكنندگان نرم‌افزار در اين زمينه مي‌گويد: نرمافزارهاي آموشي درسي توسط دانش‌آموزان و نرمافزارهاي آموزشي عمومي‌نيز توسط عموم مردم با هر سني خريداري مي‌شوند، ولي نكته اينجا است كه به گفته وي، آقايان از نرمافزارهاي آموزشي استقبال بيشتري مي‌كنند تا خانم‌ها.
كوچك‌خواه، مديرعامل شركت پند نيز گفت: نرمافزارهاي آموزشي را اكثرا دانش‌آموزان و افراد تحصيل‌كرده خريداري مي‌كنند.
